Արևելյան Ասիա

Արևելյան Ասիան (չինարեն՝ 东亚, ճապոներեն՝ 東アジア), բնական երկրների խումբ Ասիայում, հյուսիսային լայնության մոտ 20° և 60° միջև, ընդգրկում է Ռուսաստանի և Չինաստանի արևելյան մասը, ԿԺԴՀ, Հարավային Կորեան և Ճապոնիան։ Ռելիեֆում տիրապետող են լեռներն ու բարձրավանդակները (Զուզջուր, Սիխոտե-Ալին, Բուրեական լեռնաշղթա, Մեծ Խինգան, Կամչատկայի լեռներ), որոնք հերթագայվում են կուտակումային խոշոր հարթավայրերով (Մերձամուրյան, Չինական Մեծ և այլն)։ Կլիման մուսոնային է՝ խոնավ ամառներով և համեմատաբար չոր ձմեռներով։ Ամռանը և աշնանը հաճախ Արևելյան Ասիայի վրայով անցնում են թայֆունները։ Բուսածածկույթը հիմնականում անտառային է, աչքի է ընկնում տեսակների բազմազանությամբ և էնդեմիկների առատությամբ։ Բարեխառն գոտում փշատերև և խառն անտառներն են, մերձարևադարձային և արևադարձային գոտում՝ խառը տերևաթափ-մշտադալար անտառները, ավելի քիչ խոնավ վայրերում՝ անտառատափաստանը և տափաստանը։ Արևելյան Ասիայի պետությունները միմյանցից տարբերվում են մի շարք հատկանիշներով։ Տարածքի մեծությամբ առավել խոշոր պետությունները Չինաստանն ու Մոնղոլիան են, բնակչության թվով` Չինաստանն ու Ճապոնիան, տնտեսական հզորությամբ` Չինաստանը, Ճապոնիան և Կորեան։ Ըստ պետության կարգի` Ճապոնիան միապետություն է, իսկ մնացյալները`հանրապետություններ։ Արևելյան Ասիայում են տեղի ունեցել ամենակործանարար երկրաշարժերը։

Պատմություն խմբագրել

Այս տարածաշրջանում Չինական Դինաստիաների գերակշռումն է եղել թե' մշակութապես և թե' ռազմական բնագավառում։

Ժամանակի ընթացքում Չինական Իշխանությունն սկսեց նվազել։ Նույն ժամանակ Ճապոնիան ներկայանում էր որպես ազգ-պետություն։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Կորեան, Թայվանը, Արևելյան Չինաստանի մեծ մասը, Հոնկոնգը և Վիետնամը հայտնվեցին Ճապոնիայի տիրապետության տակ։

Մոնղոլիան, Չինաստանը և Կորեայի Ժողովրդադեմոկրատական Հանրապետությունը դարձան սոցիալիստական պետություններ։ Չինաստանից անջատվեց Թայվանը, միասնական Կորեան բաժանվեց 2 պետության։

Տնտեսություն խմբագրել

Թեպետ Արևելյան Ասիայի բնական պայմաններն ու ռեսուրսները բարենպաստ նախադրյալներ են արդյունաբերության և գյուղատնտեսության զարգացման համար, սակայն այս տարածաշրջանի երկրները երկար ժամանակ տնտեսական ու սոցիալական զարգացման գործընթացից գրեթե դուրս էին մնացել։ Օտարերկրյա կապիտալի ներդրման շնորհիվ զարգացման «անշարժ կետից» առաջինը դուրս եկան Ճապոնիան և Հոնկոնգը, որոնց հետևեցին Կորեայի Հանրապետությունը, Չինաստանից անջատված Թայվան պետությունը։ Այս տարածաշրջանն աշխարհում ՀՆԱ-ի ծավալով 2-րդն է` Հյուսիսային Ամերիկայից հետո։

Արևելյան Ասիայի տնտեսությունը շատ զարգացած է. այն տունն է տեխնոլոգիական աշխարհի, ինչպես նաև արդյունաբերական զարգացած երկրների` Հարավային Կորեայի, Թայվանի եւ Ճապոնիայի։

Ռազմական և տնտեսական գերտերություն Չինաստանը 2014 թվականին դարձել է խոշորագույն տնտեսությունն ունեցող երկիրը աշխարհում` գերազանցելով ԱՄՆ-ին։

Տարածաշրջանն աշխարհում առաջատար է ածխի հանույթով, սև մետաղաձուլությամբ, մեքենաշինության որոշ արտադրատեսակների, տեքստիլ արդյունաբերության, հացահատիկի, ոչխարների և խոզերի գլխաքանակով, ձկնորսությամբ և այլն։

Տարածաշրջանի տնտեսական միջուկը` առավել բարձր զարգացած արեալը, ներառում է Ճապոնիան,Կորեայի Հանրապետությունը և Թայվանը:Երկրորդ արեալը Չինաստանի արևելքն է։ Տարածաշրջանին են պատկանում տասնյակ արտադրատեսակների գծով աշխարհում առաջին տեղերը։ Արևելյան Ասիան ամենաարագ զարգացող տարածաշրջանն է։ Այստեղ մեծ է թե' մարդկային, և թե' տնտեսական ներուժը։ Արևելյան Ասիայի երկրները եվրոպական երկրներից ավելի ուշ են սկսել զարգանալ, բայց կարճ ժամանակահատվածում դարձան տնտեսապես հզոր։ Այդպիսիք են`Ճապոնիան, Հյուսիսային Կորեան, Թայվանի Չինական Հանրապետությունը, իսկ այսօր արդեն նաև Չինաստանն է զարգանում այդ ուղիով։

Հանքային հանածոների հետախուզված պաշարներով Արևելյան Ասիան աշխարհի առավել հարուստ տարածաշրջաններից է։ Առավելապես մեծ են քարածխի, նավթի, երկաթի, մանգանի, անագի, կապարի, ցինկի, ուրանի պաշարները։

Պետություն	ՀՆԱ-ն Միլիարդ դոլար	Մեկ շնչին ընկնող անվանական ՀՆԱ-ն Դոլար
Չինաստան	17.100.063	12.117
Հոնկոնգ	405.781	53.183
Մակաո	55.502	91.376
Ճապոնիա	4.746.880	38.174
Թայվան	650.902	27.350
Հյուսիսային Կորեա	25.000	1000
Հարավային Կորեա	1.898.763	36.749
Մոնղոլիա	17.871	5.586

Բնակչություն խմբագրել

Արևելյան Ասիայի բնակչության ընդհանուր թիվը 1.5 միլիարդից ավելի է, որը կազմում է երկրագնդի բնակչության մոտ 22%-ը։ Տարածաշրջանի բնակչությունը բազմազգ է։ Միայն Չինաստանում ապրում է ավելի քան 50 ժողովուրդ` չինացիներ, ույղուրներ, մանջուրներ, մյաոներ։

Տարածաշրջանում բնակչությունը խիստ անհավասարաչափ է տեղաբաշխված:Բնակչության խտությունը հատկապես մեծ է Ճապոնիայում և Կորեայի Հանրապետությունում։ Միջին մակարդակի վրա է Չինաստանը և փոքր Մոնղոլիան։ Ճապոնիայի քաղաքներում ապրում է երկիրի ամբողջ բնակչության 79%-ը իսկ Կորեայի Հանրապետությունում` 83%-ը։ Սակայն տարածաշրջանի խոշորագույն երկիր Չինաստանի քաղաքներում բնակվում է երկրի ամբողջ բնակչության կեսը։

Պետություն	Պաշտոնական անվանումը	Հայրենի Անվանումը	Տարածքը կմ²	Բնակչություն	Բնակ. խտությունը մարդ կմ²	Մայրաքաղաք
Չինաստան	Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն	中华人民共和国	9.640.011	1.373.000.000	138	Պեկին
Հոնկոնգ	Հոնկոնգի հատուկ վարչական շրջան	香港特別行政區	1.104	7.298.600	6.390	Հոնկոնգ
Մակաո	Մակաոյի հատուկ վարչական շրջան	澳門特別行政區	30	642.900	18.662	Մակաո
Ճապոնիա	Ճապոնիա	日本国	377.930	126.890.000	337	Տոկիո
Թայվան	Չինաստանի Հանրապետություն (Թայվան)	中華民國（台灣）	36.188	23.468.748	639	Թայբեյ
Հյուսիսային Կորեա	Կորեայի ժողովրդա-Դեմոկրատական Հանրապետություն	조선민주주의인민공화국	120.538	25.155.000	198	Փհենյան
Հարավային Կորեա	Կորեայի Հանրապետություն	대한민국/大韓民國	100.210	51.482.816	500	Սեուլ
Մոնղոլիա	Մոնղոլիա	Монгол Улс	1.564.100	3.041.648	2	Ուլան Բատոր

Կրոն խմբագրել

Կրոն	Գլխավոր գիրք	Տեաակը	Հետևորդները	Հիմնական էթնիկ խմբերը
Դաոիզմ	Դաո Դե Ցզին	Բազմաստվածություն	303.320.000	Խան, Զհուաներ, Հմոնգի,
Կոնֆուցիականություն	Lun յույ	Բազմաստվածություն	6.300.000	Խան, Չասոն,
Սինո-Բուդդայականություն	Ադամանդի Սուտրա	Չունեն Աստված	250.000.000	Խան, Չասոն, Մանչժուրներ
Տիբեթերեն Բուդդայականություն	անուտտարայոգա Տանտրա	Չունեն Աստված	5.000.000	Տիբեթցիներ,Մոնղոլներ,Մանչուներ
Շամանություն	Չկա	Պիրմիտիվ	50.000	Մոնղոլոներ, Տիբեթցիներ
Սինտոյական	Չկա	Պրիմիտիվ	2.700.000	Յամատո
Իսլամ	Ղուրան	Միաստվածություն	24.690.000	Ղրղզներ, Ղազախներ, Ույղուրների, Մոնղոլներ, Նայմաններ, Խան, Խուայցզու

Տոներ խմբագրել

Տոն	Այլ անունը	Օրացույց	Օր	Գրիգորյան օրացույց	Գործողությունները	Կրոնական արարողությունները	Սնունդ
Չինական Նոր Տարի	Գարնանային փառատոն	Չինական	Առաջին ամսվա առաջին օրը	Հունվար 21- 20 փետրվար	Հրավառություն,Նախնիներին երկրապագել։	Երկրպագել Աստվածներին	Ցզյաոցզի
Նոր Տարի	Յուանը Դեն	Գրիգորյան	Հունվարի 1	Հունվարի 1	Հրավառություն
Լապտերների փառատոն	Նրբագույն Յուան	Չինական	Առաջին ամիս օր 15	Հունվարի 25- 2 Մարտ	Լապտերների ցուցահանդես և Դամբարարների մաքրում։
Քինմինգ փառատոն	Գերեզմանի մաքրման օր	Արեգակնային	15-րդ օրը մարտյան գիշերահավասարից հետո	Փետրվարի 4 - Մարտ 6	Նախնիների պաշտում և դամբարանների մաքրում։		Սառը կերակուր
Վիշապանավակների տոն	Դուանվու	Չինական	Հինգերորդ ամիս օր 5	Ապրիլի 4 - 6	Կրել գունավոր գծեր և ավտոմեքենա չվարել։	Երկրպագել տարբեր աստվածների
Ուրվականի փառատոն	Միջին Յուան	Չինական	Յոթերորդ ամիս Օր 15		Նախնիների պաշտում և դամբարանների մաքրում
Լուսնի տոն		Չինական	Ութերորդ ամիս Օր 15		Ընտանիքի վերամիավորում	Պաշտել աստվածուհի Լուսնին
Կրկնակի Իններորդ Փառատոն	Խորը ժխտում	Չինական	Իններորդ ամիս Օր 15		Բարձրանալ լեռներ	Երկրպագել տարբեր աստվածների
Յուան Ստորի փառատոն		Չինական	Տասերորդ ամիս Օր 15		Նախնիների պաշտում և դամբարանների մաքրում։
Դեկ.23 փառատոն	Փոքր նոր տարի	Չինական	Տասերկուերորդ ամիս Օր 23		Տների մաքրում
Աշխատանքի միջազգային օր		Գրիգորյան	Մայիսի 1	Մայիսի 1
Կանանց միջազգային տոն		Գրիգորյան	Մարտի 8	Մարտի 8	Հոգ տանել կանանց մասին

Կլիման խմբագրել

Տարածաշրջանի արևելքում կլիման մուսսոնային է` ամառային առատ տեղումներով:Տեղումների տարեկան քանակը հարավ-արևելքում հասնում է 1000-2000մմ-ի, իսկ Ճապոնական ու մյուս կղզիներում 2000-3000մմ-ի։

Գործակցություն խմբագրել

Ազատ առևտրի համաձայնագրեր խմբագրել

Համաձայնագրի անունը	Որ առաջնորդի ժամանակ	Բնակցությունների սկսում	Ստորագրման ամսաթիվը	Մեկնարկը	Ընթացիկ կարգավիճակը
Չինաստան-Հարավային Կորեա ՖՏԱ	Սի Ցզինպին,Փակ Կըն Հյե	Մայիս, 2012թ.	Հունիս 1,2015թ.	Դեկտեմբեր 30 2015թ.	Կատարում
Չինաստան-Ճապոնիա-Հարավային Կորեա ՖՏԱ	Սի Ցզինպին,Շինզո Աբե	Մարտ 26. 2013թ.	Ն/Փ	Ն/Փ	Բանակցություններ
Ճապոնիա-Մոնղոլիա ԵՊԱ	Շինզո Աբե,Ծախիագիին Ելբեգդորջ	-	Փոտրվար 10 2015թ.	-	Կատարում
Չինաստան- Մոնղոլիա ՖՏԱ	Սի Ցզինպին,Ծախիագիին Ելբեգդորջ	Ն/Փ	Ն/Փ	Ն/Փ	Պաշտոնապես առաջակվող
Մայր Ցամաք- Հոնկոնգ ՍԵՌԱ	Ջիանգ Զեմին,Տունգ Չէ-հվա	-	Հունիս 29. 2003թ.	-	Կատարում
Մայր Ցամաք- Մակաո ՍԵՌԱ	Ջիանգ Զեմին,Եդմունդ Հո	-	Հոկտեմբեր 18 2003թ.	-	Կատարում
Հոնկոնգ- Մակաո ՍԵՌԱ	Քերի Լամ,Ֆերնանդո Չուի	Հոկտեմբեր 9, 2015թ.	Ն/Փ	Ն/Փ	Բանակցությունների վարում
ՏՀՇՀ	Հու Ձինթաո,Մա Յինգ-ջեոու	Հունվար 26, 2010թ.	Հունիս 29 2010թ.	Օգոստոս 17 2010թ.	Կատարում
ԽՆՀԾԱ( ՏՀՇՀ-ի հիման վրա)	Սի Ցզինպին,Մա Յինգ-ջեոու	Մարտ, 2011թ.	Հունիս 21 2013թ.	Ն/Փ	Չեղյալ են հայտարարել
ԸՀՍՀ( ՏՀՇՀ-ի հիման վրա)	Հու Ձինթաո,Մա Յինգ-ջեոու	Փոտրվար 22, 2011թ.	Ն/Փ	Ն/Փ	Դադարեցվել է

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արևելյան Ասիա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 32)։