Վիքիպեդիա

Սանտոկա Տանեդա

Սանտոկա Տանեդան (ճապ.՝ 種田 山頭火 'Taneda Santōka', Դեկտեմբերի 3, 1882 – Հոկտեմբերի 11, 1940) բանաստեղծ Շոյիչի Տանեդա (ճապ.՝ 種田 正一 'Taneda Shōichi') կեղծանունն է, ով ճապոնացի հեղինակ և հայկու բանաստեղծ էր։ Նա հայտնի է իր ազատ ոտանավորի ոճով հայկուով որը չի համապատասխանում ավանդական հայկուի պաշտոնական կանոններին։

Սանտոկա Տանեդա
ճապ.՝ 種田山頭火
Ծնվել է1882 դեկտեմբերի 3
ԾննդավայրHōfu, Յամագուտի, Ճապոնիա
Վախճանվել էհոկտեմբերի 11, 1940(1940-10-11) (տարիքը 57)
Վախճանի վայրՄացույամա, Ճապոնիա
ՄասնագիտությունՀայկու բանաստեղծ
Լեզուճապոներեն
Ազգությունճապոնացի
Քաղաքացիություն Ճապոնիա
ԿրթությունՎասադա համալսարան
 Taneda Santoka Վիքիպահեստում

Վաղ կյանք խմբագրել

Սանտոկան ծնվել է գյուղում, որը գտնվում է Յամագուտի պրեֆեկտուրայում, հարուստ հողատեր ընտանիքում։ Երբ նա տասնմեկ տարեկան էր[1] նրա մայրն ինքնասպան է եղել՝ նետվելով ընտանիքի ջրհոր։ Թեև նրա արարքի ստույգ պատճառը հայտնի չէ, սակայն, ըստ Սանտոկայի օրագրերի, նրա մայրը վերջապես հասել էր նրան, որ այլևս չէր կարող ապրել ամուսնու ավազակության ապրելակերպի փաստի հետ։ Դեպքից հետո Սանտոկային մեծացրել է տատիկը։

1902 թվականին նա ընդունվել է Վասեդայի համալսարան Տոկիոյում որպես գրականության ուսանող։ Այնտեղ եղած ժամանակ նա չարաշահում էր ալկոհոլը, և 1904 թվականին՝ Ռուս-ճապոնական պատերազմի սկզբին, նա թողեց դպրոցը։ Փաստագրված պատճառը «նյարդային պոռթկումն» էր, որը, ոմանց կարծիքով, հաճախակի և ուժեղ հարբեցողության պատճառ էր[2]։ Այդ ժամանակ նրա հայրը՝ Տակեջիրոն, այնքան ծանր ֆինանսական վիճակում էր, որ հազիվ էր կարողանում վճարել որդու ուսման վարձը։

1906 թվականին Տանեդայի հայրը վաճառեց ընտանեկան հողատարածքը՝ սակե գարեջրի գործարան բացելու համար։ 1909 թվականին նրա հայրը կազմակերպեց Սանտոկայի ամուսնությունը Սատո Սակինոյի հետ՝ հարևւան գյուղից մի աղջկա։ Իր օրագրերում Սանտոկան խոստովանում է, որ իր «ջրային գերեզմանից» մոր դիակի տեսքը ընդմիշտ փչացրել է իր հարաբերությունները կանանց հետ[3]։ 1910 թվականին Սակինոն ծնեց որդի՝ Կենին։

Կյանքը որպես բանաստեղծ խմբագրել

 
Տանեդայի արձանը Հոֆու կայարանի դիմաց

1911 թվականին Սանտոկան սկսեց հրատարակել Իվան Տուրգենևի և Գի դե Մոպասանի թարգմանությունները «Seinen» (青年, Երիտասարդություն) գրական ամսագրում Սանտոկա (山頭火) գրչանունով։ Անունն ի սկզբանե «նատչին» (納音) ցուցակից մեկն է, այսինքն՝ պիտակներ, որոնք տրված են մարդու ծննդյան տարին՝ ըստ չինական սեռական ցիկլի, որոնք օգտագործվում են գուշակության համար։ Այնուամենայնիվ, «նատչին» Սանտոկան կապ չունի բանաստեղծի ծննդյան իրական տարվա հետ[4]։

Սանտոկա բառը կարելի է հասկանալ առնվազն երկու տարբեր կերպ։ Բառացի իմաստն է «Լեռան գագաթին կրակ»[5]։ Այնուամենայնիվ, այն կարող է նաև նշանակել «Դիակիզման վայրի կրակ», քանի որ «լեռան գագաթը» ճապոներենում դիակիզման վայրի փոխաբերություն է[6]։ Ենթադրվում է, որ անվան այս ընտրությունը կարող է կապված լինել Սանտոկայի մոր ինքնասպանության տրավմատիկ փորձի հետ[7]։

Նույն թվականին՝ 1911, Սանտոկան միացավ իր շրջանի տեղական հայկու խմբին։ Այդ ժամանակ նրա հայկուն հիմնականում հավատարիմ էր ավանդական վանկային ձևաչափին, թեև որոշները հիպերվանկային էին, օրինակ.

Սրճարանում մենք քննարկում ենք անկման մասին ամառային թիթեռը թռչում է[5]
Kafe ni dekadan o ronzu natsu no chō toberi

1913 թվականին Սանտոկային որպես աշակերտ ընդունեց առաջատար հայկու ռեֆորմիստ Օգիվարա Սեյսենսուին[8]։ Սեյսենսուին (1884–1976) կարելի է համարել ազատ ձևի հայկու շարժման հիմնադիրը, թեև գրողներ Մասաոկա Շիկին և Կավահիգաշի Հեկիգոտոն նույնպես արժանի են ճանաչման[9]։ 20-րդ դարի սկզբի շարժմանը հետևող գրողները, որոնք հայտնի են որպես ազատ ձևի կամ ազատ ոճի հայկու («shinkeikō» 新傾向, բառացի՝ «նոր միտում») գրել են հայկու, որը զուրկ էր ավանդական 5-7-5 վանկային կանոնից և անհրաժեշտ սեզոնային բառից (կիգո)։

Սանտոկան սկսեց կանոնավոր կերպով պոեզիա գրել Սեյսենսուի «Սոուն» (層雲, Շերտավոր ամպեր) հայկու ամսագրին։ 1916 թվականին դարձավ խմբագիր։

Այդ նույն տարին, սակայն, նշանավորվեց նրա հոր՝ «սակը» գարեջրի գործարանի սնանկությամբ՝ երկու տարվա փչացած պաշարներից հետո։ Ընտանիքը կորցրեց այն ամենը, ինչ մնացել էր իր երբեմնի մեծ հարստությունից։ Նրա հայրը անհայտացավ, իսկ Սանտոկա ընտանիքը տեղափոխեց Կումամոտո քաղաք հարավային Կյուսյու կղզում, որտեղ գրախանութ բացելու ծրագրերը շուտով վերածվեցին նկարների շրջանակների խանութի բացման ծրագրերի։ Երկու տարի անց, պարտքերի պատճառով, Սանտոկայի կրտսեր եղբայր Ժիրոն ինքնասպան եղավ[10]։ Հետո մահացավ Սանտոկայի տատիկը։ 1919 թվականին, երեսունյոթ տարեկան հասակում, Սանտոկան թողեց իր ընտանիքը՝ Տոկիոյում աշխատանք գտնելու համար։ 1920 թվականին, հետևելով իր ծնողների ցանկությանը, Սանթոկան բաժանվեց կնոջից[11]։ Շուտով նաև մահացավ նրա հայրը։

Որպես ազատ ոճի հայկուի ներկայացուցիչ՝ Սանտոկային հաճախ դասում են Օզակի Հոսայիի (1885–1926) կողքին՝ Սեյսենսուի համակուրսեցու։ Նրանք երկուսն էլ տառապում էին իրենց խմելու սովորությունների վատ հետևանքներից և նման էին Սեյսենսուի և արվեստի այլ հովանավորների օգնությանն ու աջակցությանը ապավինելու հարցում։ Նրանց բանաստեղծությունների գրական հնչերանգը, սակայն, տարբերվում է։

Սանտոկան հաստատուն աշխատանքում ավելի հուսալի չէր, քան քոլեջ հաճախելիս, և թեև 1920-ին նա ապահովեց մշտական պաշտոն որպես գրադարանավար, 1922-ին նա կրկին գործազուրկ էր մեկ այլ «նյարդային պոռթկումի» պատճառով։ Նա բավական երկար մնաց Տոկիոյում և ականատես եղավ Կանտոյի մեծ երկրաշարժին, որից հետո, ըստ երևույթին, բանտարկվեց կոմունիզմի հետևորդ լինելու կասկածով[12]։ Ազատվելուց անմիջապես հետո նա վերադարձավ Կումամոտո քաղաք, որտեղ օգնեց Սակինոյին պահել խանութը։

1924 թ.-ին չափազանց հարբած Սանտոկան ցատկեց հանդիպակաց գնացքի տակ, ինչը կարող էր ինքնասպանության փորձ լինել։ Գնացքը կարողացավ կանգնել նրանից ընդամենը մի քանի սանտիմետր հեռավորության վրա, և թերթի թղթակիցը նրան բերեց Սոտո Զեն տաճար Հոն-ջի, որտեղ քահանայապետ Մոչիզուկի Ջիանը ընդունեց նրան զեն եղբայրություն։ Զենի կյանքը կարծես թե աշխատում էր Սանտոկայի համար. հաջորդ տարի՝ քառասուներկու տարեկանում, նա ձեռնադրվեց Սոտո աղանդում։

1926 թվականին, Կումամոտոյի Միտորի Կանոն-դո տաճարի խնամակալ լինելուց մեկ տարի անց, Սանտոկան սկսեց իր բազմաթիվ զբոսանքներից առաջինը։ Նա երեք տարի բացակայել է։ Այս ժամանակի մի մասը ծախսվել է Շիկոկու կղզու ութսունութ տաճարային ուխտագնացության շրջանի ավարտին[13]։ Նա այցելեց իր մահացած ընկերոջ՝ Օզակի Հոսայի գերեզմանին։

1929 թվականին նա կարճ ժամանակով վերադարձավ Կումամոտո՝ այցելելու Սակինոյին և հրատարակելու ևս մի քանի հայկու «Սոուն»-ում։ Նա նաև սկսեց իր սեփական հրատարակությունը՝ «Սամբակու» (三八九), որը անվանված էր իր պանսիոնատի պատվին։ Շուտով, սակայն, նա վերադարձավ տաճար։

Իր ճամփորդությունների ժամանակ Սանտոկան կրում էր իր քահանայի պատմուճանը և մեծ բամբուկե գլխարկ, որը հայտնի էր որպես կասա, արևից պաշտպանվելու մնալու համար։ Նա ուներ մեկ աման, որն օգտագործում էր և՛ ողորմություն ստանալու, և՛ ուտելու համար։ Գոյատևելու համար տնետուն էր գնում մուրացկանության։ Մուրացկանությունը (տակուհացու) Ճապոնիայում վանականների պրակտիկայի կարևոր մասն է, բայց, հաշվի առնելով, որ Սանտոկան վանքի անդամ չէր, երբ նա ճանապարհորդում էր՝ մուրացկանություն անելով միայն իր կարիքների համար, նրան հաճախ արհամարհանքով էին վերաբերվում և մի քանի անգամ հարցաքննվել են անգամ ոստիկանությունում[14]։ Մեկ օրվա եկամուտը գնում էր հյուրատան սենյակի, ուտելիքի և սակեի համար։ Նրա օրագրերից պարզ է դառնում, որ նա շատ հակասական զգացումներ ուներ իր ապրելակերպի վերաբերյալ.

Մարտի 28, 1933. Նույնիսկ եթե դա նշանակում է ոչինչ չուտել, ես այլևս չեմ ուզում անել այդ ատելի մուրացկանությունը։ Մարդիկ, ովքեր երբեք որևէ մուրացկանություն չեն արել, կարծես թե դժվարանում են հասկանալ, թե ես ինչ եմ զգում այս առնչությամբ[15]։

Նոյեմբերի 26, 1934. Սակե սիրելը, սակեն համտեսելը, սակեն վայելելը այնքան էլ վատ չէ։ Բայց խեղդվելը դրա մեջ – դա չի ստացվի։ Այս խառնաշփոթ եղանակով խմելով վազվզելը` բացարձակ հիմարություն[16]։

Նոյեմբերի 4, 1939. Անձրևը ուժեղանում էր, և քամին ուժեղ փչում էր… Դա տարավ գլխարկս, և ակնոցներս նույնպես թռան. ինչ խառնաշփոթ։ Բայց կողքով անցնող դասարանի աշակերտը դրանք վերցրեց և վերադարձրեց ինձ. շատ ու շատ շնորհակալ եմ։ Անձրևը գնալով ուժեղանում էր, քամին անընդհատ ավելի ուժեղ էր փչում, այլ բան չէի կարող անել, քան գիշերը կանգ առնել Օկուտոմոյում, բայց իջեւանատներից ոչ մեկը ինձ չէր ուզում։ Թող այդպես լինի; թող դա լինի! Սա այն է, ինչ ասում եմ և, խեղդված առնետի նման, քայլում եմ, չեմ կարող այլևս շարունակել և պատսպարվել ճամփեզրի պահեստի անձավում։ Ես ճզմում եմ շորերս, ուտում եմ ճաշը, այնտեղ մնում եմ երկու ժամ։ Ինձ թվում էր, թե դրախտն ինձ տապալել է, իրականում բավականին հիանալի զգացողություն։ Երեկոյան ես կարողացա հասնել Շիշիկուի, բայց նորից ոչ ոք ինձ ներս չընդունեց։ Վերջապես ես հասա Կաննուրա, որտեղ գտա մի իջևան, որն ինձ կհանգստացներ[17]։

1932 թվականին Սանտոկան որոշ ժամանակ բնակություն հաստատեց Յամագուտի պրեֆեկտուրայի տնակներից մեկում։ Նա այն անվանել է «Գոչուան»[18] (其中庵) ՝ Լոտուս Սուտրայի հատվածի պատվին[19]։ Այնտեղ եղած ժամանակ նա հրատարակեց իր առաջին բանաստեղծությունների գիրքը՝ «Հաչի նո կո» (鉢の子, «Բրնձի Ամանի Երեխա»)։ Նա ապրում էր ընկերների և երկրպագուների ներդրումներով, իր այգում աճեցրած բերքով և իր որդի Կենից ուղարկված գումարներով։ 1934 թվականին նա նորից մեկնեց ճամփորդության, բայց շուտով ծանր հիվանդացավ և ստիպված եղավ վերադառնալ տուն։ Ինքնասպանության փորձ է արել, բայց ողջ է մնացել[20]։ 1936 թվականին նա նորից սկսեց քայլել՝ նպատակ ունենալով հետևել հայտնի հայկու բանաստեղծ Բաշոյի (1644–1694) օրինակով, ինչպես նկարագրված է «Օկու նո Հոսոմիչի (Նեղ ճանապարհ դեպի ինտերիեր)» գրքում[21]։ Նա ութ ամիս հետո վերադարձավ Գոչուան։

1938 թվականին Գոչուանը դարձավ ոչ պիտանի բնակության համար, և մեկ այլ զբոսանքից հետո Սանտոկան բնակություն հաստատեց Մացույամա քաղաքի մոտ գտնվող փոքրիկ տաճարում։ 1940 թվականի հոկտեմբերի 11-ին Սանտոկան մահացավ քնած ժամանակ։ Հրատարակել է բանաստեղծությունների յոթ ժողովածու և «Սամբակու» բազմաթիվ հրատարակություններ։ Նա հիսունյոթ տարեկան էր։

Պոեզիա խմբագրել

Հետևյալ բանաստեղծությունը Սանտոկայի ստեղծագործության տիպիկ օրինակ է.

笠も漏り出したか

kasa mo moridashita ka

Այս բանաստեղծությունը ցուցադրում է ազատ չափածո հայկուի երկու հիմնական առանձնահատկությունները.

  • Դա մի ասույթ է, որը չի կարող բաժանվել 5-7-5 վանկային կառուցվածքի, և
  • Այն չի պարունակում սեզոնի բառ։

Բանաստեղծությունը, սակայն, ակնարկում է բնական երևույթի՝ անձրևի մասին՝ հղում անելով ծղոտե գլխարկին և այն փաստին, որ այն հոսում է։

---Ուրիշ մեկնաբանություն /
Ես ինքս ճանապարհորդում եմ ծղոտե գլխարկով։
Անձրև եկավ, դեմքս սկսեց թրջվել։
Անձրևից պատսպարվելու տեղ չկա ոչ սիրված վայրում։
Բայց ես շարունակում եմ քայլել։
---

Ստորև բերված են Սանտոկայի ազատ հայկու բանաստեղծությունների օրինակներ.


  • Հատվածներ Հիրոակի Սատոյի՝ Սանտոկայի «Խոտ և Տերևի Եղջյուր»-ի թարգմանությունից.
Ես մտնում եմ, գնում եմ դեռևս կապույտ լեռներ
Wakeitte mo wakeitte mo aoi yama


Թրթռացող հարբած տերևները ցրվում են
Horohoro yōte ki no ha chiru


  • Հատվածներ Բըրթոն Ուոթսոնի «Իմ քայլելու համար» թարգմանությունից.


այնտեղ
որտեղ կրակն էր
ինչ-որ բան ծաղկում է
yake-ato nani yara saite iru


ասեղի զգացում
երբ վերջապես
դուք դրա միջով եք ստանում շարանը
yatto ito ga tōtta hari no kanshoku

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Stevens (1980), էջ. 10
  2. ↑ Santōka (2003), էջ. 3
  3. ↑ Abrams (1977), էջ. 271
  4. ↑ 納音, Wikipedia (ճապոներեն), 2015-08-25, Վերցված է 2019-04-18-ին
  5. ↑ 5,0 5,1 Sato (2002), էջ. ix
  6. ↑ 日本国語大辞典, デジタル大辞泉,大辞林 第三版,精選版. 山頭(サントウ)とは. コトバンク (ճապոներեն). Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 18-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  7. ↑ «namae». home.e-catv.ne.jp. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 18-ին.
  8. ↑ Susumu Takiguchi, The Great Rebel Poet: Taneda Santoka (paper delivered at the Oriental Club, London, 2 May 2000), included in The Twaddle of an Oxonian, (Bicester: Ami-Net International Press, 2000), 115.
  9. ↑ Keene (1984), էջեր. 92–124
  10. ↑ Santōka (2003), էջ. 4
  11. ↑ Santōka (2003), էջ. 5
  12. ↑ Sato (2002), էջ. iv
  13. ↑ Stevens (1980), էջ. 16
  14. ↑ Santōka (2003), էջ. 7
  15. ↑ Santōka (2003), էջ. 67
  16. ↑ Santōka (2003), էջ. 82
  17. ↑ Santōka (2003), էջ. 98
  18. ↑ «山口市観光情報サイト 「西の京 やまぐち」 観光スポット情報｜其中庵｜». yamaguchi-city.jp. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 18-ին.
  19. ↑ Stevens (1980), էջ. 14
  20. ↑ Abrams (1977), էջ. 272
  21. ↑ Stevens (1980), էջ. 15
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սանտոկա_Տանեդա&oldid=9289495» էջից