Ջոն Տուզո Ուիլսոն

Ջոն Տուզո Ուիլսոն (անգլ.՝ John Tuzo Wilson, հոկտեմբերի 24, 1908(1908-10-24), Օտտավա, Կանադա - ապրիլի 15, 1993(1993-04-15), Տորոնտո, Կանադա), կանադացի երկրաֆիզիկոս (գեոֆիզիկոս) և երկրաբան։ Համաշխարհային ճանաչում է ստացել սալերի տեկտոնիկայի տեսության մեջ ունեցած ներդրման համար։

Ջոն Տուզո Ուիլսոն
Ծնվել է	հոկտեմբերի 24, 1908(1908-10-24)
Ծննդավայր	Օտտավա, Կանադա
Մահացել է	ապրիլի 15, 1993(1993-04-15) (84 տարեկան)
Մահվան վայր	Տորոնտո, Կանադա
Քաղաքացիություն	Կանադա
Կրթություն	Թրինիտի քոլեջ, Փրինսթոնի համալսարան և Սուրբ Ջոնի քոլեջ
Մասնագիտություն	երկրաբան, երկրաֆիզիկոս և համալսարանի դասախոս
Աշխատավայր	Տորոնտոյի համալսարան
Պարգևներ և մրցանակներ	Պենրոուզի մրցանակ Alfred Wegener Medal? Վետլեսենի մրցանակ J. Tuzo Wilson Medal? Logan Medal? և Ուոլասթոնի մեդալ
Անդամություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Կանադայի թագավորական ընկերություն, Էդինբուրգի թագավորական ընկերություն, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա
John Tuzo Wilson Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Ծնվել է 1908 թվականի հոկտեմբերի 24-ին Օտտավայում։ Հայրը՝ Ջոն Արմիստեդ Ուիլսոնը, շոտլանդական ծագում ուներ, մայրը՝ Հենրիետա Տուզոն, ֆրանսիական ծագմամբ երրորդ սերնդի կանադացի էր։

Կանադայում նա առաջիններից մեկն էր, ով, 1930 թվականին ավարտելով Տորոնտոյի համալսարանի Թրինիտիի քոլեջը, ստացել է երկրաֆիզիկոսի մասնագիտություն։ 1932 թվականին Քեմբրիջի Սուրբ Յոհանի վարժարանում ստացել է երկրաբանի մասնագիտություն։ Հետագայում ասպիրանտուրան շարունակել է Փրինսթոնի համալսարանում, որտեղ ստացել է դոկտորի կոչում։ 1936 թվականին ավարտել է դոկտորական դիսերտացիան՝ վերնագրված «Մայլ Քրիկի ստորջրյա տարածքի երկրաբանություն, Մոնտանա»։

Իր ուսումնասիրություններն ավարտելուց հետո, 1936 թվականին Ուիլսոնը միացել է Կանադայի երկրաբանական հետազոտությանը՝ որպես կառավարության երկրաբան, որտեղ աշխատել է մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսելը։ Պատերազմի ընթացքում կանադական թագավորական ինժեներների հետ ծառայել է Եվրոպայում և հասել գնդապետի կոչման։

Պատերազմից հետո, 1946 թվականին դարձել է Տորոնտոյի համալսարանի երկրաֆիզիկայի (գեոֆիզիկայի) առաջին պրոֆեսորը, 1967 թվականին՝ համալսարանի ռեկտոր։ 1974 թվականին հեռացել է՝ դառնալու Օնտարիոյի գիտական կենտրոնի գլխավոր տնօրեն։ 1983 թվականին նշանակվել է Տորոնտոյի Յորքի համալսարանի ռեկտոր։

Թոշակի է անցել 1986 թվականին, մահացել է Տորոնտոյում, 1993 թվականի ապրիլի 15-ին։

Անդամակցություն կազմակերպություններին

• Գեոդեզիայի և գեոֆիզիկայի միջազգային միության նախագահ (1957-1960),
• Կանադայի թագավորական ընկերության պատվավոր փոխնախագահ,
• Լոնդոնի թագավորական ընկերություն (1968),
• Էդինբուրգի թագավորական ընկերություն,
• ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի արտասահմանյան անդամ (1968),
• Ամերիկյան գեոֆիզիկական միության նախագահ (1978-1980 թվականներ), պատվավոր նախագահ (1980-1982)։

Մրցանակներ և կոչումներ

• 1969 թվական - Կանադայի շքանշան,
• 1975 թվական - Ջոն Կարտի մրցանակ՝ ԱՄՆ Գիտությունների ազգային ակադեմիայից,
• 1978 թվական - Վոլաստոնի կրծքանշան՝ Լոնդոնի երկրաբանական ընկերությունից,
• 1978 թվական - Կանադայի թագավորական ընկերության ոսկե կրծքանշան։

Հիշատակ

Ուիլսոնի պատվին՝

• մայրցամաքի ձևավորման և քայքայման ցիկլը անվանվել է Ուիլսոնի ցիկլ,
• ստեղծվել է Կանադական գեոֆիզիկայի միության կրծքանշան՝ գեոֆիզիկայի բնագավառում հաջողության հասնելու համար,
• անվանվել է հրաբուխ՝ Տուզո Ուիլսոն։

Լուսանկարչություն

Ուիլսոնը ճանապարհորդության սիրահար էր։ Ուղևորությունների ժամանակ բազմաթիվ թվով լուսանկարներ է արել եվրոպական երկրներում, նախկին ԽՍՀՄ տարածքում, Չինաստանում, Խաղաղ օվկիանոսում, Աֆրիկայում և երկու բևեռային շրջաններում։ Թեև նրա լուսանկարներից շատերը երկրաբանական են՝ ժայռերի և դրանց կառուցվածքների մանրամասներ, խոշոր կազմավորումների համայնապատկեր, բայց նրա լուսանկարների մեծ մասը այն վայրերից, գործողություններից են, որոնք նա տեսել է իր ճանապարհորդությունների ընթացքում՝ լանդշաֆտներ, քաղաքային տեսարաններ, հուշարձաններ, գործիքներ, տրանսպորտային միջոցներ, բուսական և կենդանական աշխարհներ, զբաղմունքներ և մարդիկ։

Ընտրված հրապարակումներ

• Wilson, Tuzo Cabot Fault, An Appalachian Equivalent of the San Andreas and Great Glen Faults and some Implications for Continental Displacement(անգլ.) // Nature : journal. — 1962. — Т. 195. — № 4837. — С. 135—138. —  —
• Wilson, J. Tuzo Evidence from Islands on the Spreading of Ocean Floors(անգլ.) // Nature : journal. — 1963. — Т. 197. — № 4867. — С. 536—538. —  —
• Wilson, J. Tuzo A Possible Origin of the Hawaiian Islands(անգլ.) : journal. — 1963. —  —
• Wilson, J. Tuzo A new Class of Faults and their Bearing on Continental Drift(անգլ.) // Nature : journal. — 1965. — Т. 207. — № 4995. — С. 343—347. —  —
• Vine, F. J. Magnetic Anomalies over a Young Oceanic Ridge off Vancouver Island(անգլ.) // Science : journal. — 1965. — Т. 150. — № 3695. — С. 485—489. —  —  — PMID 17842754.
• Wilson, J. Tuzo Did the Atlantic close and then re-open?(անգլ.) // Nature. — 1966. — Т. 211. — № 5050. — С. 676—681. —  —
• Wilson, J. Tuzo Are the structures of the Caribbean and Scotia arc regions analogous to ice rafting?(անգլ.) : journal. — 1966. —  —
• Wilson, J. Tuzo A Revolution in Earth Science (und) // Geotimes. — 1968. — Т. 13. — № 10. — С. 10—16.
• Wilson, J. Tuzo Du Toit, Alexander Logie // Dictionary of Scientific Biography. — 1971. — Т. 4. — С. 261—263.

Արտաքին հղումներ

• «J. Tuzo Wilson»։ GSA Today, Rock Stars։ September 2001։ Արխիվացված է օրիգինալից May 14, 2008-ին։ Վերցված է October 14, 2013 

• West Gordon F., Farquhar Ron M., Garland George D., Halls Henry C., Morley Lawrence W., Russell R. Don (January 2014)։ «John Tuzo Wilson: a man who moved mountains»։ Canadian Journal of Earth Sciences 51 (3): xvii–xxxi։ Bibcode:2014CaJES..51D..17W։ doi:10.1139/cjes-2013-0175 
• The life of John Tuzo Wilson Archived 2017-01-01 at the Wayback Machine., history pages, Department of Physics, University of Toronto.
• The Tuzo Wilson Lecture, an annual public lecture given at the University of Toronto.
• The J. Tuzo Wilson Professorship Archived 2020-07-12 at the Wayback Machine., a named memorial professorship at the University of Toronto.
• Travel Photographs of J. Tuzo Wilson
• John Tuzo Wilson archival papers held at the University of Toronto Archives and Records Management Services