Ջոն Տուզո Ուիլսոն

Ջոն Տուզո Ուիլսոն;
Ծնվել է	հոկտեմբերի 24, 1908
Ծննդավայր	Օտտավա, Կանադա
Մահացել է	ապրիլի 15, 1993 (84 տարեկան)
Մահվան վայր	Տորոնտո, Կանադա
Քաղաքացիություն	Կանադա
Կրթություն	Թրինիտի քոլեջ, Փրինսթոնի համալսարան և Սուրբ Ջոնի քոլեջ
Մասնագիտություն	երկրաբան, երկրաֆիզիկոս և համալսարանի դասախոս
Աշխատավայր	Տորոնտոյի համալսարան
Ծնողներ	հայր՝ John Armistead Wilson?, մայր՝ Henrietta Tuzo?
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Պենրոուզի մրցանակ Alfred Wegener Medal? Վետլեսենի մրցանակ J. Tuzo Wilson Medal? Logan Medal? և Ուոլասթոնի մեդալ
Անդամություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Կանադայի թագավորական ընկերություն, Էդինբուրգի թագավորական ընկերություն, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա
	John Tuzo Wilson Վիքիպահեստում

Ջոն Տուզո Ուիլսոն (անգլ.՝ John Tuzo Wilson, հոկտեմբերի 24, 1908(1908-10-24)^[1], Օտտավա, Կանադա - ապրիլի 15, 1993(1993-04-15)^[1], Տորոնտո, Կանադա), կանադացի երկրաֆիզիկոս (գեոֆիզիկոս) և երկրաբան։ Համաշխարհային ճանաչում է ստացել սալերի տեկտոնիկայի տեսության մեջ ունեցած ներդրման համար։

Կենսագրություն խմբագրել

Ծնվել է 1908 թվականի հոկտեմբերի 24-ին Օտտավայում։ Հայրը՝ Ջոն Արմիստեդ Ուիլսոնը, շոտլանդական ծագում ուներ, մայրը՝ Հենրիետա Տուզոն, ֆրանսիական ծագմամբ երրորդ սերնդի կանադացի էր^[5]։

Կանադայում նա առաջիններից մեկն էր, ով, 1930 թվականին ավարտելով Տորոնտոյի համալսարանի Թրինիտիի քոլեջը, ստացել է երկրաֆիզիկոսի մասնագիտություն^[6]։ 1932 թվականին Քեմբրիջի Սուրբ Յոհանի վարժարանում ստացել է երկրաբանի մասնագիտություն։ Հետագայում ասպիրանտուրան շարունակել է Փրինսթոնի համալսարանում, որտեղ ստացել է դոկտորի կոչում։ 1936 թվականին ավարտել է դոկտորական դիսերտացիան՝ վերնագրված «Մայլ Քրիկի ստորջրյա տարածքի երկրաբանություն, Մոնտանա»^[7]։

Իր ուսումնասիրություններն ավարտելուց հետո, 1936 թվականին Ուիլսոնը միացել է Կանադայի երկրաբանական հետազոտությանը՝ որպես կառավարության երկրաբան, որտեղ աշխատել է մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսելը։ Պատերազմի ընթացքում կանադական թագավորական ինժեներների հետ ծառայել է Եվրոպայում և հասել գնդապետի կոչման։

Պատերազմից հետո, 1946 թվականին դարձել է Տորոնտոյի համալսարանի երկրաֆիզիկայի (գեոֆիզիկայի) առաջին պրոֆեսորը, 1967 թվականին՝ համալսարանի ռեկտոր։ 1974 թվականին հեռացել է՝ դառնալու Օնտարիոյի գիտական կենտրոնի գլխավոր տնօրեն։ 1983 թվականին նշանակվել է Տորոնտոյի Յորքի համալսարանի ռեկտոր։

Թոշակի է անցել 1986 թվականին, մահացել է Տորոնտոյում, 1993 թվականի ապրիլի 15-ին։

Անդամակցություն կազմակերպություններին խմբագրել

Գեոդեզիայի և գեոֆիզիկայի միջազգային միության նախագահ (1957-1960),
Կանադայի թագավորական ընկերության պատվավոր փոխնախագահ^[8],
Լոնդոնի թագավորական ընկերություն (1968)^[9],
Էդինբուրգի թագավորական ընկերություն^[10],
ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի արտասահմանյան անդամ (1968)^[11],
Ամերիկյան գեոֆիզիկական միության նախագահ (1978-1980 թվականներ), պատվավոր նախագահ (1980-1982)։

Մրցանակներ և կոչումներ խմբագրել

1969 թվական - Կանադայի շքանշան^[12],
1975 թվական - Ջոն Կարտի մրցանակ՝ ԱՄՆ Գիտությունների ազգային ակադեմիայից^[13],
1978 թվական - Վոլաստոնի կրծքանշան՝ Լոնդոնի երկրաբանական ընկերությունից,
1978 թվական - Կանադայի թագավորական ընկերության ոսկե կրծքանշան։

Հիշատակ խմբագրել

Ուիլսոնի պատվին՝

մայրցամաքի ձևավորման և քայքայման ցիկլը անվանվել է Ուիլսոնի ցիկլ,
ստեղծվել է Կանադական գեոֆիզիկայի միության կրծքանշան՝ գեոֆիզիկայի բնագավառում հաջողության հասնելու համար,
անվանվել է հրաբուխ՝ Տուզո Ուիլսոն^[14]։

Լուսանկարչություն խմբագրել

Ուիլսոնը ճանապարհորդության սիրահար էր։ Ուղևորությունների ժամանակ բազմաթիվ թվով լուսանկարներ է արել եվրոպական երկրներում, նախկին ԽՍՀՄ տարածքում, Չինաստանում, Խաղաղ օվկիանոսում, Աֆրիկայում և երկու բևեռային շրջաններում։ Թեև նրա լուսանկարներից շատերը երկրաբանական են՝ ժայռերի և դրանց կառուցվածքների մանրամասներ, խոշոր կազմավորումների համայնապատկեր, բայց նրա լուսանկարների մեծ մասը այն վայրերից, գործողություններից են, որոնք նա տեսել է իր ճանապարհորդությունների ընթացքում՝ լանդշաֆտներ, քաղաքային տեսարաններ, հուշարձաններ, գործիքներ, տրանսպորտային միջոցներ, բուսական և կենդանական աշխարհներ, զբաղմունքներ և մարդիկ^[15]։

Ընտրված հրապարակումներ խմբագրել

Wilson, Tuzo Cabot Fault, An Appalachian Equivalent of the San Andreas and Great Glen Faults and some Implications for Continental Displacement(անգլ.) // Nature : journal. — 1962. — Т. 195. — № 4837. — С. 135—138. — doi:10.1038/195135a0 — Bibcode: 1962Natur.195..135W
Wilson, J. Tuzo Evidence from Islands on the Spreading of Ocean Floors(անգլ.) // Nature : journal. — 1963. — Т. 197. — № 4867. — С. 536—538. — doi:10.1038/197536a0 — Bibcode: 1963Natur.197..536W
Wilson, J. Tuzo A Possible Origin of the Hawaiian Islands(անգլ.) : journal. — 1963. — doi:10.1139/p63-094 — Bibcode: 1963CaJPh..41..863W
Wilson, J. Tuzo A new Class of Faults and their Bearing on Continental Drift(անգլ.) // Nature : journal. — 1965. — Т. 207. — № 4995. — С. 343—347. — doi:10.1038/207343a0 — Bibcode: 1965Natur.207..343W
Vine, F. J. Magnetic Anomalies over a Young Oceanic Ridge off Vancouver Island(անգլ.) // Science : journal. — 1965. — Т. 150. — № 3695. — С. 485—489. — doi:10.1126/science.150.3695.485 — Bibcode: 1965Sci...150..485V — PMID 17842754.
Wilson, J. Tuzo Did the Atlantic close and then re-open?(անգլ.) // Nature. — 1966. — Т. 211. — № 5050. — С. 676—681. — doi:10.1038/211676a0 — Bibcode: 1966Natur.211..676W
Wilson, J. Tuzo Are the structures of the Caribbean and Scotia arc regions analogous to ice rafting?(անգլ.) : journal. — 1966. — doi:10.1016/0012-821X(66)90019-7 — Bibcode: 1966E&PSL...1..335T
Wilson, J. Tuzo A Revolution in Earth Science (und) // Geotimes. — 1968. — Т. 13. — № 10. — С. 10—16.
Wilson, J. Tuzo Du Toit, Alexander Logie // Dictionary of Scientific Biography. — 1971. — Т. 4. — С. 261—263.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 https://tuzowilson.physics.utoronto.ca/the-life-of-john-tuzo-wilson/
↑ http://www.geosociety.org/awards/past.htm#penrose
↑ https://www.geolsoc.org.uk/About/Awards-Grants-and-Bursaries/Society-Awards/Wollaston-Medal
↑ Biographical Index of Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783–2002 (PDF). The Royal Society of Edinburgh. 2006 թ․ հուլիս. ISBN 978-0-902198-84-5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 10-ին.
↑ Eyles, Nick and Andrew Miall, Canada Rocks: The Geologic Journey, Fitzhenry & Whiteside, 2007, p. 38 978-1-55041-860-6.
↑ Wilson, John Tuzo (1936). The Geology of the Mill creek - Stillwater Area, Montana (English). Princeton, N.J.: Dept. of Geological and Geophysical Sciences.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ «Gold Medal». Royal Canadian Geographical Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 10-ին.
↑ Wilson; John Tuzo (1908-1993) Արխիվացված 2020-07-11 Wayback Machine (անգլ.)
↑ «John Tuzo Wilson» (PDF). obituary. Royal Society of Edinburgh. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հունիսի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
↑ J. Tuzo Wilson (անգլ.)
↑ «Order of Canada citation». Governor General of Canada.
↑ «John J. Carty Award for the Advancement of Science». National Academy of Sciences. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 25-ին.
↑ Cousens, Brian L.; Chase, R. L.; Schilling, J.-G. (1985). «Geochemistry and origin of volcanic rocks from Tuzo Wilson and Bowie seamounts, northeast Pacific Ocean». Canadian Journal of Earth Sciences. 22 (11): 1609–17. Bibcode:1985CaJES..22.1609C. doi:10.1139/e85-170.
↑ Фотографии из поездок

Արտաքին հղումներ խմբագրել

«J. Tuzo Wilson». GSA Today, Rock Stars. 2001 թ․ սեպտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.

West, Gordon F.; Farquhar, Ron M.; Garland, George D.; Halls, Henry C.; Morley, Lawrence W.; Russell, R. Don (2014 թ․ հունվար). «John Tuzo Wilson: a man who moved mountains». Canadian Journal of Earth Sciences. 51 (3): xvii–xxxi. Bibcode:2014CaJES..51D..17W. doi:10.1139/cjes-2013-0175.
The life of John Tuzo Wilson Արխիվացված 2017-01-01 Wayback Machine, history pages, Department of Physics, University of Toronto.
The Tuzo Wilson Lecture, an annual public lecture given at the University of Toronto.
The J. Tuzo Wilson Professorship Արխիվացված 2020-07-12 Wayback Machine, a named memorial professorship at the University of Toronto.
Travel Photographs of J. Tuzo Wilson
John Tuzo Wilson archival papers held at the University of Toronto Archives and Records Management Services

[_19037dab12bdf22a-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Encyclopædia Britannica

[_87c16c285697d843-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 https://tuzowilson.physics.utoronto.ca/the-life-of-john-tuzo-wilson/

[_55b0f904847e0643-3] ttp://www.geosociety.org/awards/past.htm#penrose

[_47091ffc3bfbe06b-4] ttps://www.geolsoc.org.uk/About/Awards-Grants-and-Bursaries/Society-Awards/Wollaston-Medal

[5] Biographical Index of Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783–2002 (PDF). The Royal Society of Edinburgh. 2006 թ․ հուլիս. ISBN 978-0-902198-84-5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 10-ին.

[6] Eyles, Nick and Andrew Miall, Canada Rocks: The Geologic Journey, Fitzhenry & Whiteside, 2007, p. 38 978-1-55041-860-6.

[7] Wilson, John Tuzo (1936). The Geology of the Mill creek - Stillwater Area, Montana (English). Princeton, N.J.: Dept. of Geological and Geophysical Sciences.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[8] «Gold Medal». Royal Canadian Geographical Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 10-ին.

[9] Wilson; John Tuzo (1908-1993) Արխիվացված 2020-07-11 Wayback Machine (անգլ.)

[10] «John Tuzo Wilson» (PDF). obituary. Royal Society of Edinburgh. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հունիսի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.

[11] J. Tuzo Wilson (անգլ.)

[12] «Order of Canada citation». Governor General of Canada.

[Carty-13] «John J. Carty Award for the Advancement of Science». National Academy of Sciences. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 25-ին.

[14] Cousens, Brian L.; Chase, R. L.; Schilling, J.-G. (1985). «Geochemistry and origin of volcanic rocks from Tuzo Wilson and Bowie seamounts, northeast Pacific Ocean». Canadian Journal of Earth Sciences. 22 (11): 1609–17. Bibcode:1985CaJES..22.1609C. doi:10.1139/e85-170.

[15] Фотографии из поездок

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Ջոն Տուզո Ուիլսոն

Ծնվել է	հոկտեմբերի 24, 1908(1908-10-24)^[1]
Ծննդավայր	Օտտավա, Կանադա
Մահացել է	ապրիլի 15, 1993(1993-04-15)^[1] (84 տարեկան)
Մահվան վայր	Տորոնտո, Կանադա
Քաղաքացիություն	Կանադա
Կրթություն	Թրինիտի քոլեջ, Փրինսթոնի համալսարան և Սուրբ Ջոնի քոլեջ
Մասնագիտություն	երկրաբան, երկրաֆիզիկոս և համալսարանի դասախոս
Աշխատավայր	Տորոնտոյի համալսարան
Ծնողներ	հայր՝ John Armistead Wilson?^[2], մայր՝ Henrietta Tuzo?^[2]
Պարգևներ և մրցանակներ	Պենրոուզի մրցանակ ^[3] Alfred Wegener Medal? Վետլեսենի մրցանակ J. Tuzo Wilson Medal? Logan Medal? և Ուոլասթոնի մեդալ ^[4]
Անդամություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Կանադայի թագավորական ընկերություն, Էդինբուրգի թագավորական ընկերություն, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա
John Tuzo Wilson Վիքիպահեստում