Վիքիպեդիա

Պիեռ Բեյլ

ֆրանսիացի գրող

Պիեռ Բեյլ ( ֆր.՝  Pierre Bayle, նոյեմբերի 18, 1647(1647-11-18)[1][2][3][…], Կառլա Բեյլ[4] - դեկտեմբերի 28, 1706(1706-12-28)[1][2][3][…], Ռոտերդամ, Հարավային Հոլանդիա, Նիդերլանդներ[5][6][4][…])[12], ֆրանսիացի փիլիսոփա, հեղինակ և բառարանագիր։ Նա առավել հայտնի է իր «Պատմական և քննադատական» բառարանով, որի հրատարակությունը սկսվել է 1697 թվականին[12]։ Գրքի առավել վիճելի գաղափարներից շատերը թաքնված են ծավալուն տողատակերում, կամ դրանք տեղ են գտել անվիճելի թեմաներով հոդվածների մեջ։ Բեյլը սովորաբար համարվում է 18-րդ դարի կեսերի հանրագիտարանագետների նախակարապետը։

Պիեռ Բեյլ
ֆր.՝ Pierre Bayle
Ծնվել էնոյեմբերի 18, 1647(1647-11-18)[1][2][3][…] Կառլա Բեյլ[4]
Մահացել էդեկտեմբերի 28, 1706(1706-12-28)[1][2][3][…] (59 տարեկան) Ռոտերդամ, Հարավային Հոլանդիա, Նիդերլանդներ[5][6][4][…]
բնական մահով
Քաղաքացիություն Ֆրանսիա[7][8][9][…]
ԴավանանքԿալվինականություն և կաթոլիկություն
Ուղղությունսկեպտիցիզմ
Մասնագիտությունփիլիսոփա, գրող, պրոֆեսոր, լրագրող, գրական քննադատ, աստվածաբան, պատմաբան և բառարանագիր
Գործունեության ոլորտՍտեղծագործական և մասնագիտական գրություն[10] և փիլիսոփայություն[10]
Տիրապետում է լեզուներինֆրանսերեն[1][7][11][…] և լատիներեն[10]
Հայրժան Բեյլ
ԱշակերտներChristopher I, Burgrave and Count of Dohna-Schlodien?
 Pierre Bayle Վիքիպահեստում

Հուգենոտ Բեյլը փախել է Հոլանդիայի Հանրապետություն 1681 թվականին ՝ Ֆրանսիայում կրոնական հալածանքների պատճառով։ Բեյլը կրոնական հանդուրժողականության նշանավոր ջատագով էր, և նրա փիլիսոփայությունը զգալի ազդեցություն է ունեցել եվրոպական Լուսավորության դարաշրջանի հետագա աճի և զարգացման վրա։ Լայբնիցի թեոդիցիությունը ձևավորվել է ի պատասխան Բեյլի։

Կենսագրություն խմբագրել

Բեյլը ծնվել է Կառլա-լե-Կոմտում[12] (հետագայում նրա պատվին վերանվանվել է Կառլա-Բեյլ), Ֆրանսիայի Արյեժ գավառի Պամիե քաղաքի մոտ։ Նա կրթություն է ստացել կալվինիստ (բողոքական) հոր կողմից, այնուհետև ուսումը շարունակել է Պույլաուրենսի ակադեմիայում։ 1669 թվականին Բեյլը ընդունվել է Թուլուզի ճիզվիտական (Հիսուսի միաբանություն) քոլեջ և մեկ ամիս անց դարձել է կաթոլիկ։ Տասնյոթ ամիս հետո նա ետ է վերադարձել բողոքական գաղափարախոսությանը և փախել Ժնև, որտեղ ծանոթացել է Ռենե Դեկարտի ուսմունքներին։ Հետագայում նա վերադարձել է Ֆրանսիա և մեկնել Փարիզ, որտեղ մի քանի տարի աշխատել է Բել անունով որպես դաստիարակ տարբեր ընտանիքների համար։ 1675 թվականին նշանակվել է Սեդանի բողոքական ակադեմիայի փիլիսոփայության ամբիոնի ղեկավար[12]։ 1681 թվականին Սեդանի համալսարանը ճնշվել է կառավարության կողմից՝ բողոքականների դեմ գործողություններ իրականացնելու պատճառով։

Այդ իրադարձությունից անմիջապես առաջ Բեյլը փախել էր Հոլանդիայի Հանրապետություն, որտեղ նա գրեթե անմիջապես նշանակվել էր փիլիսոփայության և պատմության պրոֆեսոր Ռոտերդամի École Illustre-ում[12]։ Նա երկար տարիներ դասավանդել է, բայց քոլեջում ներքին վեճի մեջ ներքաշվելու արդյունքում զրկվել է ամբիոնից 1693 թվականին։

Բեյլը մնացել է Ռոտերդամում մինչև իր մահը՝ 1706 թվականի դեկտեմբերի 28-ը։ Նրան թաղել են Ռոտերդամում՝ «Վալոնյան եկեղեցում», որտեղ յոթ տարի անց թաղվել է նաև Պիեռ Ժյուրիեն։ 1922 թվականին այս եկեղեցու քանդումից հետո գերեզմանները տեղափոխվել են Ռոտերդամի Կրոսվեյկի ընդհանուր գերեզմանատուն։

Ստեղծագործություններ խմբագրել

Ռոտերդամում Պիեռ Բեյլը 1682 թվականին հրատարակել է իր հայտնի «Pensées sur la comète» աշխատությունը, ինչպես նաև կալվինիզմի պատմության վերաբերյալ Լուի Մայմբուրգի ստեղծագործության քննադատությունը։ Այս քննադատության արդյունքում ձեռք բերված համբավը առաջացրել է Պիեռ Ժյուրիեի՝ Բեյլի կալվինիստ գործընկերոջ նախանձը, ով նույն թեմայով գիրք էր գրել։

1684-ից 1687 թվականներին Բեյլը հրատարակել է իր Nouvelles de la republic des lettres գրաքննադատությունը։ 1686 թվականին Բեյլը հրատարակել է «Փիլիսոփայական մեկնաբանության» առաջին երկու հատորները, որոնք քարոզում էին հանդուրժողականություն կրոնական հարցերում։ Այս երկուսին 1687 և 1688 թվականների ընթացքում հաջորդել են երրորդ և չորրորդ հատորները։

1690 թվականին Ժյուրիեն հրատարակել է «Avis important aux refugiés» աշխատությունը, որտեղ նա մեծ թշնամանքով քննադանել է Բեյլին։ Աշխատանքը կորցնելուց հետո Բեյլը զբաղվել է իր հսկայական «Պատմական և քննադատական» բառարանի կազմամբ, որը փաստորեն համարվում է առաջին հանրագիտարաններից մեկը, որտեղ հստակորեն նշված է օգտագործված տերմինների և գաղափարների ծագումնաբանությունը։ Բառարանում Բեյլն արտահայտել է այն տեսակետը, որ շատ բան, ինչը համարվում է «ճշմարտություն», իրականում պարզապես սուբյեկտիվ կարծիք է։ Բառարանը հրատարակվելուց հետո մի քանի սերունդ համարվել է որպես գիտական կարևոր աշխատություն[13]։

Վոլտերը իր «Poème sur le désastre de Lisbonne» պոեմի նախերգանքում, Բեյլին անվանել է «երբևէ ապրած ամենամեծ բարբառագետը»։

Բեյլի բազմահատոր «Պատմական և քննադատական» բառարանը իր գլուխգործոցն էր։ Բառարանը Ամերիկայի նախագահ Թոմաս Ջեֆերսոնի կողմից ճանաչվել է որպես Կոնգրեսի գրադարանի առաջին հավաքածուն կազմող հարյուր հիմնական տեքստերից մեկը։

Հանդուրժողականության վերաբերյալ տեսություններ խմբագրել

Պիեռ Բեյլը կրոնական հանդուրժողականության վերաբերյալ իր գաղափարները ներկայացրել է «Dictionnaire historique et critique» և «Commentaire Philosophique» աշխատությունների մեջ։ Բեյլը մերժել է սուրբ գրության օգտագործումը բռնություններն արդարացնելու նպատակով։ Նա հանդուրժողականությունը վտանգ չէր համարում պետության համար, այլ ընդհակառակը.

«Կրոնական բազմազանությունը վնասում է պետությանը այն դեպքում, երբ ամեն մի ուղղություն փորձում է հալածանքի մեթոդներով ջախջախել և ոչնչացնել մյուս ուղղությանը։ Մի խոսքով, բոլոր չարությունները բխում են ոչ թե հանդուրժողականությունից, այլ նրա բացակայությունից»"[14]:

Սկեպտիցիզմ խմբագրել

Ռիչարդ Պոպկինը առաջ է քաշել այն տեսակետը, որ Պիեռ Բեյլը սկեպտիցիստ էր, ով օգտագործում էր << Պատմական և քննադատական>> բառարանը՝ քննադատելու բոլոր նախկինում հայտնի տեսությունները և փիլիսոփայությունները։ Բեյլի կարծիքով՝ մարդիկ իրենց էությամբ ի վիճակի չեն հասնելու ճշմարիտ գիտելիքի։ Բեյլը քննադատում էր բազմաթիվ ազդեցիկ ռացիոնալիստների, ինչպիսիք են Ռենե Դեկարտը, Թոմաս Հոբսը, Բենեդիկտ Սպինոզան, Նիկոլաս Մալեբրանշը և Գոթֆրիդ Վիլհելմ Լայբնիցը, ինչպես նաև էմպիրիկներին, ինչպիսիք են Ջոն Լոկը և Իսահակ Նյուտոնը[15]։

Ժառանգություն և պատիվներ խմբագրել

  • 1906 թվականին նրա պատվին արձան է կանգնեցվել Պամիեում, la reparation d'un long oubli («երկար անտեսման փոխհատուցում»)։
  • 1959 թվականին Ռոտերդամում փողոց է անվանակոչվել նրա անունով։
  • 2012 թվականին նստարան (Պոլ Քոքսի կողմից)՝ հարգանքի տուրք մատուցելու Բեյլին՝ անդրադառնալու Բեյլի և Էրազմուսի միջև (հիպոթետիկ) փիլիսոփայական մտքերի փոխանակմանը։

Ընտրված աշխատանքներ խմբագրել

  • Pensées Diverses sur l'Occasion de la Comète, (1682) թարգմանվել է Ռոբերտ Ք. Բարթլետի կողմից, SUNY Press.
  • «Dictionnaire Historique et Critique» (1695–1697; 1702, ընդլայնված; լավագույնը՝ P. des Maizeaux, 4 vols., 1740)
  • Œuvres diverses, 5 հատոր, Հաագա, 1727–31; Հիլդեսհայմ։ Գեորգ Օլմս, 1964–68:
  • Ընտրանքներ անգլերենով. Պիեռ Բեյլ (Ռիչարդ Հ. Պոպկինի թարգմանություն), Պատմական և քննադատական բառարան – Ընտրանքներ, Ինդիանապոլիս. Հեքեթ, 1991թ. ISBN 978-0-87220-103-3:

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Pierre Bayle — 2009.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Encyclopædia Britannica
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Biografisch Portaal — 2009.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Бейль Пьер // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 http://www.museeprotestant.org/en/notice/pierre-bayle-museum/
  7. ↑ 7,0 7,1 Record #61554695 // Միջազգային նույնականացման վիրտուալ նիշք(բազմ․) — [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
  8. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  9. ↑ Identifiants et Référentiels (ֆր.) — ABES, 2011.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  11. ↑ Library of Congress Authorities — Library of Congress.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Bayle, Pierre» . Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 557.
  13. ↑ Palmer, R.R.; Joel Colton (1995). A History of the Modern World. New York: McGraw-Hill. էջեր 301–302. ISBN 978-0-07-040826-5.
  14. ↑ LoConte, Joseph (2009 թ․ մայիս). «The Golden Rule of Toleration». Christianity Today. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 21-ին.
  15. ↑ Popkin, Richard (2003). The History of Skepticism. New York: Oxford University Press. էջ 288. ISBN 978-0-19-510767-8.

Աղբյուրներ խմբագրել

Գրականություն խմբագրել

  • Sally Jenkinson, (dir.), Bayle: Political Writings, Cambridge UK: Cambridge University Press, 2000.
  • Sally Jenkinson, Reflections on Pierre Bayle and Elizabeth Labrousse, and their Huguenot critique of intolerance, Proc. Huguenot Soc., 27: 325–334, 2000.
  • Elisabeth Labrousse, Pierre Bayle, La Haye: Martinus Nijhoff, 1963–4 (2 volumes). (fr)
  • Elisabeth Labrousse, Bayle, translated by Denys Potts, Oxford: Oxford University Press, 1983.
  • Thomas M. Lennon, Reading Bayle, Toronto: University of Toronto Press, 1999.
  • Todd Ryan, Pierre Bayle's Cartesian Metaphysics: Rediscovering Early Modern Philosophy, New York: Routledge, 2009.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պիեռ_Բեյլ&oldid=9900410» էջից