Շուշիի շրջան (Արցախ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս Շուշի (այլ կիրառումներ) և Շուշիի շրջան (այլ կիրառումներ):
Շուշիի շրջան, Արցախի Հանրապետության 8 շրջաններից մեկն է։ Շուշիի շրջանի մակերեսը կազմում է 381 կմ², բնակչությունը՝ 4.324 մարդ (2005 թ.[2])։ Շրջկենտրոնը Շուշի քաղաքն է՝ 1918-1920 թթ. Արցախի ինքնահռչակ պետության մայրաքաղաքը։ Մակերևույթն ամբողջապես լեռնային է և ծածկված անտառներով և թփուտներով։ Նրա հարավային՝ Հադրութի շրջանին սահմանակից հատվածում վեր է խոյանում Քիրս լեռը, որի ամենաբարձր գագաթը՝ Մեծ Քիրսը, ունի 2748 մ բարձրություն[3]։ Շրջանի տարածքով են անցնում Կարկառ գետի արևելյան վտակը՝ Շուշինկան և արևմտյան վտակ Ղայբալին։ Շրջանի գեղատեսիլ վայրերից է Հունոտի կիրճը։
 | |
|---|---|
| Երկիր |  Արցախի Հանրապետություն |
| Կարգավիճակ | Արցախի Հանրապետության շրջան |
| Մտնում է | Արցախ |
| Վարչկենտրոն | Շուշի |
| Հիմնական լեզու | Հայերեն |
| Տարածք | 383 կմ² |
 | |
Շուշիի շրջանը հյուսիս-արևելքում սահմանակցում է Ասկերանի, հարավ-արևելքում Մարտունու, արևմուտքում՝ Քաշաթաղի շրջաններին, հյուսիս-արևելքում՝ Ստեփանակերտ քաղաքին։
2009 թվականի տվյալներով Շուշիի շրջանում կա 8 գյուղական բնակավայր, որոնք միավորված են 6 համայնքներում և մեկ քաղաքային համայնք՝ Շուշի քաղաքը [4]։
ՊատմությունԽմբագրել
Շուշին 1752 թվականից սկսած եղել է հանրահայտ բերդ-ամրոց, իսկ 1840 թվականից՝ քաղաք։ 1916 թվականին Շուշիի բնակչությունը կազմել է 43,5 հազար, որի գերակշիռ մասը հայեր էին։ Հետագայում բնակչությունը շեշտակիորեն նվազել է, և 1920 թվականին կազմել 35 հազ․ մարդ։ 1988-1990 թթ․ Ադրբեջանի կողմից քաղաքը բնակեցվել է զգալի թվով ադրբեջանցիներով։ Շուշին հայ ազատամարտիկների կողմից ազատագրվեց 1992 թվականի մայիսի 9-ին։
Շուշիի շրջանը ԼՂԻՄ-ի ժամանակԽմբագրել
Շուշիի շրջանը զբաղեցրել է ԼՂԻՄ հարավարևմտյան հատվածը՝ Ղարաբաղի լեռնաշղթայի կենտրոնական մասում։ Եղել է մարզի ամենափոքր շրջանը և զբաղեցրել է 0,3 հազար կմ2։ Եթե Շուշիի շրջանի հողային ֆոնդը 1988-ին կազմել է շուրջ 30 հազար հա, որից վարելահողեր՝ 3,7 հազար հեկտար, այգիներ՝ 103 հեկտար, խոտհարքեր՝ 330 հեկտար, արոտավայրեր՝ 16,7 հազար հեկտար, անտառներ՝ 8,3 հազար հեկտար[3]։ Ապա 2016 թ. տվյալներով Շուշիի շրջանի գյուղատնտեսական նշանակության հողերը կազմում են 12484,83 հա, որից 133,0 հա վարելահողեր են, 26,80 հա բազմամյա տնկարկներ, 548,56 հա խոտհարքեր, 11188,15 հեկտար արոտավայրեր և 588,34 հեկտար այլ հողեր։ Գյուղատնտեսության առաջատար ճյուղն էր անասնապահությունը։ Արդյունաբերական ձեռնարկներ կային Շուշի քաղաքում և Քարին տակ գյուղում։ 1987 թ. տվյալներով Շուշիի շրջանում կար 27 գյուղական և 1 քաղաքային բնակավայր։ Գյուղական բնակավայրերից կարելի էր թվարկել Քարին տակը, Մեծ Շենը, Հին Շենը, Տասը Վերստը, Լիսագորը, Կանաչ Թալան, Մեծ և Փոքր Խերխանները, Խալֆալին, Ղայբալուն, Շռլանը, Մալի Բեյլուն, Նաբիլար և այլն։ Այլազգիներով բնակեցված վերոհիշյալ գյուղերի մեծ մասն ուներ 5-7 տուն։
Վարչատարածքային բաժանում և բնակավայրերԽմբագրել
Շուշիի շրջանը կազմված է քաղաքային և գյուղական համայնքներից[5][6]։ Ներկայում շրջանի 3 բնակավայր, այդ թվում՝ Շուշի քաղաքը, գտնվում է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո[7][8][9][10]։
Շուշիի շրջանն ունի 7 համայնք, որոնք իրենց մեջ ներառում են 11 բնակավայրեր։ Դրանք են[5]՝
- Շուշի համայնք՝ ներառում է Շուշի քաղաքը, որը հանդիսանում է շրջանի վարչական կենտրոնը և Ղայբալիշեն գյուղը,
- Եղցահող համայնք՝ ներառում է Եղցահող, Կանաչ Թալա, Տասը Վերստ գյուղերը,
- Լիսագոր համայնք՝ ներառում է Լիսագոր գյուղը,
- Հին Շեն համայնք՝ ներառում է Հին Շեն և Հունանավ գյուղերը,
- Մեծ Շեն համայնք՝ ներառում է Մեծ Շեն գյուղը,
- Քարինտակ համայնք՝ ներառում է Քարինտակ գյուղը,
- Քիրսավան համայնք՝ ներառում է Քիրսավան գյուղը։
ԿլիմաԽմբագրել
Շուշին գտնվում է Ղարաբաղի լեռնաշղթայի արևելյան նախալեռնային փոքր սարահարթի վրա, ծովի մակարդակից 1350-1500 մ բարձրության վրա։ Ընդհանոր առմամբ Շուշին բնութագրվում է մեղմ կլիմայական պայմաններով։ Օդի հուլիսյան միջին ջերմաստիճանը կազմում է +19 °C, իսկ հունվարյանը՝ —1,5 °C։ Մեղմ կլիման, լեռնային մաքուր օդը, շրջապատի գեղեցկությունն ու հանքային ջրերի պաշարները Շուշին դարձրել են առողջարանային, հանգստյան ու զբոսաշրջության կենտրոն[11]։
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
- ↑ Ազգային վիճակագրության Ծառայություն, 2005 թ. մարդահամարի արդյունքները
- ↑ 3,0 3,1 Սերգեյ Մելքումյան, Լեռնային Ղարաբաղ, Երևան, 1990, էջ 273։
- ↑ Սերգեյ Մելքումյան, Արցախ-Ղարաբաղ, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, Երևան, «Յասոն ՍՊԸ», 2010, էջ 308 — 415 էջ, ISBN 978-9939-829-02-9։
- ↑ 5,0 5,1 Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։
- ↑ «Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի ցանկը հանրապետության Ազգային ժողովի կայքում (Արցախի Հանրապետության օրենքը երկրի վարչատարածքային բաժանման մասին, 25 մարտի 2005 թ., ք.Ստեփանակերտ, ՀՕ-178, ստորագրված նախագահ Ա․Ղուկասյանի կողմից)։»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին։ Վերցված է 2021 թ․ մարտի 14
- ↑ Արցախի Հանրապետության այն բնակավայրերի ցանկը, որոնք գտնվում են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո /հրապարակված Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից/, (արխիվացված 05․03․2021թ․)։
- ↑ «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։
- ↑ «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը», (արխիվացված)։
- ↑ «Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած՝ Արցախի համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։
- ↑ Սերգեյ Մելքումյան, Արցախ-Ղարաբաղ, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, Երևան, «Յասոն ՍՊԸ», 2010, էջ 65 — 415 էջ, ISBN 978-9939-829-02-9։