Նախիջևանի գավառ
Նախիջևանի գավառ, վարչաքաղաքական միավոր Ռուսական կայսրության կազմում։ 1840-1846 թվականներին մտել է Վրացա-Իմերեթական, 1846-1849 թվականներին՝ Թիֆլիսի, 1849-1918՝ Երևանի նահանգի կազմում։ Գավառի կենտրոնը Նախիջևան քաղաքն էր։
 Нахичеванский уезд | |||
|---|---|---|---|
| |||
 | |||
| Երկիր |  Ռուսական կայսրություն | ||
| Կարգավիճակ | գավառ | ||
| Մտնում է | Երևանի նահանգ | ||
| Ներառում է | 23 համայնք | ||
| Վարչկենտրոն | Նախիջևան | ||
| Խոշորագույն քաղաք | Նախիջևան | ||
| Հիմնական լեզու | Ադրբեջաներեն, հայերեն, ռուսերեն | ||
| Բնակչություն (1897) | 100․771 | ||
| Ազգային կազմ | Թաթարներ (մոտ 64 %), հայեր (մոտ 35 %)[1] | ||
| Տարածք | 4.392 | ||
 | |||
 | |||
| Հիմնադրված է | 1840 թ. | ||
| Պատմական շրջան(ներ) | Գողթան, Երնջակ, Ճահուկ | ||
Ներառել է հիմնականում ժամանակակից Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության տարածքի մեծ մասը, ինչպես նաև՝ Մեղրու շրջանի մի քանի գյուղեր։
Պատմություն խմբագրել
Գավառն այդպիսի սահմաններով կազմվել է 1840 թվականին[Ն 1]։ Այդ ժամանակ ամբողջ Անդրկովկասը բաժանված էր երկու վարչաքաղաքական միավորի՝ Վրացա-Իմերեթական նահանգ և Կասպիական մարզ։ 1846 թվականին Անդրկովկասում տեղի են ունենում վարչական փոփոխություններ, և ստեղծվում են Թիֆլիսի, Քութայիսի, Շամախիի ու Դերբենդի նահանգները։
1849 թվականին կայսերական հատուկ հրովարտակով կազմվում է Երևանի նահանգը։ Այն ներառում էր 1840 թվականին լուծարված Հայկական մարզի և Ալեքսանդրապոլի գավառի տարածքը՝ հանդիսանալով ժամանակակից Հայաստանի հիմքը։
1918-1920 թվականներին մտել է Հայաստանի առաջին հանրապետության, իսկ 1920 թվականից՝ Խորհրդային Ադրբեջանի կազմի մեջ։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի վերջին տարում՝ 1918 թվականին, ինչպես նաև թուրք-հայկական պատերազմի ժամանակ (1920) օկուպացվել է թուրքական զորքերի կողմից։ Վերջիններս հենվում էին տեղի թյուրքախոս բնակչության՝ կովկասյան թաթարների ռազմական, նյութական ու տնտեսական աջակցության վրա, ովքեր կազմում էին գավառի բնակչության մոտ երկու երրորդը։ Այդ տարիներին նրանք ստեղծել էին «Արաքսի հանրապետություն» խամաճիկ կառույցը, որը ղեկավարվում էր Մուսավաթական Ադրբեջանի կողմից։
1921 թվականից լուծարվել է, և Երևանի նահանգի մեկ այլ՝ Շարուր-Դարալագյազի գավառի մի մասի հետ վերակազմավորվել որպես Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն։
Բնակչություն խմբագրել
1897 թվականին գավառի բնակչությունը կազմել էր 100 771[2] մարդ, այդ թվում՝
- կովկասյան թաթարներ՝ 64 151 մարդ (63,66 %),
- հայեր՝ 34 672 մարդ (34,41 %),
- ռուսներ՝ 858 մարդ (0,85 %)[3]։
Գավառի կենտրոն Նախիջևան քաղաքում բնակվել է 8790, իսկ Օրդուբադ քաղաքում՝ 4611 մարդ։
Վարչական բաժանում խմբագրել
1913 թվականին գավառի կազմում եղել են 23 գյուղական համայնքներ[4]՝
- Ապրակունիսի
- Ազայի
- Դիզայի
- Դիղին-Ալմալիի (Իթկրան կամ Նոր Ազնաբերդ)
- Կարամալինովկայի
- Ղազանչիի (Շահկերտ)
- Նեգրամի (Չեղիմբասար)
- Շահբուզի
- Շիխ Մահմուդի (Շմրթա)
- Ջաղրի
- Վերին Ագուլիսի
- Վանանդի
- Տումբուլի
Տես նաև խմբագրել
Նշումներ խմբագրել
- ↑ Նախիջևանի գավառը կազմվել էր 1828 թվականին՝ Հայկական մարզի տարածքի կազմում։ Այն ամբողջությամբ ընդգրկում էր նախկին Նախիջևանի խանության տարածքը (1747-1827)։ Մինչև 1840 թվականը մնացել է Հայկական մարզի կազմում, այնուհետև դրա լուծարումից հետո ներառել է Օրդուբադի օկրուգը։ Գավառից անջատվել և ինքուրույն է դարձել Շարուր-Դարալագյազը
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г., Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России, Нахичеванский уезд
- ↑ «Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года. Наличное население в губерниях, уездах, городах Российской Империи (без Финляндии). Эриванская губерния» ((ռուսերեն))։ demoscope.ru։ 22 փետրվարի 2016
- ↑ «Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку. Нахичеванский уезд» ((ռուսերեն))։ demoscope.ru։ 22 փետրվարի 2016
- ↑ , Волостныя, станичныя, сельскія, гминныя правленія и управленія, а также полицейскіе станы всей Россіи съ обозначеніем мѣста ихъ нахожденія, Кіевъ, «Изд-во Т-ва Л. М. Фишъ», 113։