Յասոս (գրության տարբերակներ՝ Յասսոս, Իասոս[1], Իասսոս (հուն․՝ Iασoς или Iασσoς)[1], լատին․՝ Iasus), Հին Հունաստանի քաղաք, որը գտնվում է Կարիայում՝ Իասիսկյան ծոցի ափին (ներկայիս անվանումը՝ Մանդալյա)՝ ժամանակակից թուրքական քաղաքի դիմաց[2][3]։ Անտիկ ժամանակաշրջանում Յասոսը տեղավորված էր կղզու վրա, սակայն ժամանակի ընթացքում նրա և մայրցամաքի միջև ընկած նեղուցն անհետացել է։ Հնագիտական հուշարձանը տեղավորված է Միլասի շրջանում՝ Մուղլայի մարզում, մոտավորապես գտնվում է Միլաս քաղաքի կենտրոնից 31 կմ հեռու։

Քաղաք
Յասոս
ԵրկիրԹուրքիա Թուրքիա
Յասոս (Թուրքիա)##
Յասոս (Թուրքիա)

Բրոնզի դար խմբագրել

20-րդ դարի սկզբից մինչև 21-րդ դարերում կատարված պեղումների համաձայն՝ տարածքը բնակեցված է եղել վաղ բրոնզի դարից[4]։ Միջին բրոնզե դարի շերտերում հայտնաբերվել են մինոսական ծագում ունեցող կերամիկայի բազմաթիվ գտածոներ, ըստ երևույթին, քաղաքը եղել է կա՛մ մինոսական գաղութ, կա՛մ ենթարկվել է Կրետեի ակտիվ ազդեցությանը[5]։

Մ.թ.ա 15-րդ դարի վերջից տեղանքը բնակեցվում է միկենյան քաղաքակրթություն ունեցող բնակիչներով, ինչպես վկայում են Միկենյան կերամիկայի գտածոները՝ ինչպես ներկրված, այնպես էլ տեղական ծագում ունեցող, ինչպես նաև այլ մանր գտածոներ և Միկենյան տիպի պատերի մնացորդներ[6]։ Ճիշտ այնպես, ինչպես Միլեթում, մինոսական բնակավայրը փոխարինվում է միկենյանով։

Ենթադրաբար, Յասոսում բնակվող ժողովուրդը հիշատակվել է «Ծովի ժողովուրդ»-ի կազմում՝ WSS անունով։

Անտիկ աշխարհ խմբագրել

Անտիկ պատմաբանները քաղաքը համարում էին Արգոսի գաղութ[7], սակայն հնագիտական տվյալները ցույց են տալիս քաղաքի ավելի հին պատմությունը։ Համաձայն անտիկ աղբյուրների՝ Արգոսի գաղութաբնակները պատերազմում կրել էին մի քանի պարտություն, դրա համար նրանք օգնության են դիմում Նալեի որդուն, ով հիմնել էր Միլեթ քաղաքը։ Այդ կապակցությամբ քաղաքում նոր բնակիչներ են հայտնվել[8]։

Քաղաքը՝ զբաղեցնելով ամբողջ կղզին, ունի ընդամենը 10 ասպարեզ։ Չնայած դրան, նա շատ արագ հարուստ է դարձել՝ շնորհիվ ձկնորսության և ձկան առևտրի[9][10]։ Յասոսը եղել է Աթենական ծովային միության անդամ և մասնակցել է Պելոպոնեսյան պատերազմին (մ.թ.ա. 431-404 թթ)։ Հարձակման ժամանակ քաղաքը ղեկավարել է պարսիկ սատրապ Ամորգեսը՝ ապստամբելով Դարեհ II-ի դեմ։ Սպարտացիները գրավել ու ավերել են քաղաքը։ Ամորգեսը գերեվարվում է, և ուղարկվում Թիսաֆերնին։

4-րդ դարում քաղաքի տարածքը մտել է Գեկատոմնի ժառանգների սատրապիայի կազմի մեջ և գրավվել Ալեքսանդր Մակեդոնացու կողմից։ Հետո քաղաքը պաշարել է Ֆիլիպ V Մակեդոնացին, սակայն հռոմեացիները նրան համոզել են քաղաքը զիջել Պտղոմեոս V Էպիֆանին[11]։

Յասոսի շրջակայքում գտնվող լեռները ծառայել են որպես արյունոտ-կարմիր և վառ-սպիտակ գույնի հիանալի մարմարի աղբյուր, որն անտիկ ժամանակաշրջանում օգտագործվել է դեկորատիվ նպատակներով[12]։ Քաղաքի մոտ գտնվում էր Գեստիայի սրբավայրը՝ աստվածուհու արձանով, ենթադրվում էր, որ չնայած այն կանգնեցված էր դրսում՝ նրան երբեք անձրևի կաթիլները չէին դիպչում[13]։ Ստրաբոնը նման ավանդություն է պատմում քաղաքի մերձակայքում գտնվող Արտեմիս տաճարի մասին։ Աթենասը Յասոսը հիշատակում է՝ որպես ձկնորսության հայտնի վայր[14]։

Ըստ երևույթին քաղաքը լքվել է XV—XVI դարերում՝ Բարձր դռան ժամանակաշրջանում, երբ մոտակայքում հիմնվում է փոքր քաղաք, որը կրում էր Ասին-Կալե կամ Ասին-Կուրին անվանումը։

Հնագիտություն խմբագրել

Ներկայումս քաղաքի պատերի մի մասը պահպանվել է։ Ժայռի մոտ պահպանվել է հին թատրոնի մի մասը՝ նստարանների շարքերով։ Նրա շրջակայքում հայտնաբերվել են մի քանի արձանագրություններ և մետաղադրամներ։

Նախնական ուսումնասիրություններից հետո, որը 1835 թվակականին վարում էր Շ. Տեկսեն, այստեղ սկսվում են անց կացվել կանոնավոր պեղումներ, որը ներկայումս կատարում է Աթենքի հնագիտության իտալական դպրոցը։ Այստեղ իրենց արշավներն են իրականացրել Դ. Լևին (1960—1972), Կ. Լավոսան (1972—1984), Ֆ. Բերտին (1984—2011): 2011 թվականից Յասոսի արշավների տնօրենը հանդիսանում է Մ. Սպանուն։

Յասոսը միշտ բնակեցված է եղել՝ սկսած վաղ բրոնզի դարից, այդ ընթացքում իր ազդեցությունն է թողել Կիկլադյան քաղաքակրթություն։ Այնուհետև այնտեղ ներկայացված են եղել երկրաչափական ոճի, հելլենիստական, Հռոմեական կայսրության, ընդհուպ մինչև Բյուզանդական կայսրության ժամանակաշրջանների շերտերը։

Քրիստոնեական ավանդույթ խմբագրել

Հայտնի են Յասոսի 4-րդ դարի եպիսկոպոսների անուններ՝ Ֆեմիստի (Themistius, 421), Ֆլացիլի (Flacillus, 451), Դավիդ (787) և Գրիգորի (878)[15]։ Յասոսի եպիսկոպոսը հիշատակվում է 10-րդ դարի Nova Tactica աշխատությունում[16], իսկ ավելի ուշ՝ Notitiae Episcopatuum-ում:

Կաթոլիկ եկեղեցում գոյություն ունեն Titular see (անգլ.), այսինքն՝ թեմեր, որոնք այլևս կապ չունեն կաթոլիկների իրական համայնքի հետ ( կապված նրանց այլ հավատքի անցնելու կամ այդ տեղանքից միգրացիայի հետ)։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 Կաղապար:Любкер
  2. Կաղապար:Любкер
  3. Греция. Справочная карта. Масштаб 1:Կաղապար:Число / Главный редактор Я. А. Топчиян. — М.: Роскартография, 2001. — (Страны мира. Европа). — 2000 экз.
  4. Ekin Kozal: Anatolien im 2. Jt. v.u.Z. und die Hinterlassenschaften materieller Kultur aus dem Ostmittelmeerraum, insbesondere Zyperns. Dissertation Tübingen 2006, S. 31 (Volltext).
  5. Ekin Kozal: Anatolien im 2. Jt. v.u.Z. und die Hinterlassenschaften materieller Kultur aus dem Ostmittelmeerraum, insbesondere Zyperns. Dissertation Tübingen 2006, S. 31; Christopher Mee: Anatolia and the Late Bronze Age. In: E. H. Cline, D. Harris-Cline (Hrsg.): The Aegean and the Orient in the second millennium. Proceedings of the 50th anniversary symposium, Cincinnati, 18-20 April 1997. Université de Liège, Liège 1998, S. 137ff.
  6. Jorrit M. Kelder, Mycenaeans in Western Anatolia, in: J.P. Stronk — M.D. de Weerd (Hrsg.), TALANTA. Proceedings of the Dutch Archeological and Historical Society XXXVI-XXXVII (2004—2005), 2006, S. 61f.
  7. Фукидид VIII:28, Полибий XVI:12, XVII:2, Тит Ливий XXIII:30
  8. Полибий. Historiae, xvi. 12.
  9. Фукидид. История Пелопоннесской войны, viii. 28.
  10. Страбон, География, xiv.
  11. Полибий. Historiae, xvii. 2; Тит Ливий. История от основания города, xxxii. 33; Клавдий Птолемей. География, v. 2; Плиний Старший. Естественная история, v. 29.
  12. Павел Силенциарий. Description of Hagia Sophia, ii. 213.
  13. Тит Ливий. История Рима, [1].
  14. Афиней. Пир мудрецов, iii., xiii.
  15. Michel Le Quien[en], Oriens Christianus I:913
  16. Гельцер Генрих[en], Georgii Cyprii descriptio orbis romani, nos. 340, 1464

Գրականություն խմբագրել

  • La Grande Encyclopédie, s.v. Iasos 20:505.
  • Fede Berti, Roberta Fabiani, Zeynep Kızıltan, Massimo Nafissi (ed.), Marmi erranti. I marmi di Iasos presso i musei archeologici di Istanbul. Gezgin Taşlar. İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ndeki Iasos Mermerleri. Wandering marbles. Marbles of Iasos at the Istanbul Archaeological Museums. (İstanbul Arkeoloji Müzeleri 7.12.2010 — 4.7.2011). Istanbul: Istanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü, 2010.

Արտաքին հղումներ խմբագրել