Միրզա Ախունդով
Միրզա Ֆաթալի Ախունդով (պարս.՝ میرزا فتحعلی آخوندزاده, ադրբ.՝ Mirzə Fətəli Axundov, հուլիսի 12 (24), 1812[1], Շաքի, Շաքիի խանություն - մարտի 10 (22), 1878, Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն), հայտնի նաև որպես՝ Միրզա Ֆաթալի Ախունդզադե, ազարի գրող, հասարակական գործիչ, լուսավորական, փիլիսոփա, ադրբեջանական ռեալիստական գրականության հիմնադիր[2]։
| Միրզա Ախունդով ադրբ.՝ میرزا فتحعلی آخوندوف | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հուլիսի 12 (24), 1812[1] |
| Ծննդավայր | Շաքի, Շաքիի խանություն |
| Մահացել է | մարտի 10 (22), 1878 (65 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն |
| Քաղաքացիություն |  Շաքիի խանություն և  Ռուսական կայսրություն |
| Կրթություն | Нухинская уездная школа |
| Մասնագիտություն | գրող, դրամատուրգ, գրական քննադատ, փիլիսոփա, բանաստեղծ և թարգմանիչ |
| Պարգևներ և մրցանակներ |         և |
| Երեխաներ | Räşid bäy Axundov? |
 Mirza Fatali Akhundov Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն
խմբագրելԾնվել է հուլիսի 12-ին, Նուխիում (Շաքի), սովորել տեղի հոգևոր դպրոցում, ապա ավարտել ռուսական ուսումնարանը։ Տիրապետել է նաև արաբերենին, պարսկերենին։ 1834-1861 թվականներին արևելյան լեզուների թարգմանչի պաշտոնով աշխատել է Թիֆլիսում՝ Կովկասի փոխարքայի գրասենյակում։
Միաժամանակ ադրբեջաներեն է դասավանդել Թիֆլիսի հայկական գավառական դպրոցում 1837 թ., ուր տեսուչ էր Խաչատուր Աբովյանը, ապա պարսկերեն՝ Ներսիսյան դպրոցում 1852 թ.։ Ծանոթ է եղել Գ. Սունդուկյանի, Ս. Ներսիսյանցի հետ։ Եղել է Երևանում 1857-1858 թթ., շփվել տեղի հայ առաջավոր մարդկանց հետ։
Գործունեություն
խմբագրելԱխունդովի առաջին նշանակալից ստեղծագործությունը Ալեքսանդր Պուշկինի մահվան առթիվ գրած «Արևելյան պոեմ»-ն էր (1837)։ «Ալքիմիկոս մոլլա Իբրահիմ-Խալիլը» 1850 թ., «Բուսաբան մուսյո ժորդանը և հայտնի կախարդ դերվիշ Մասթալիշահը» 1850 թ., «Լենքորանի խանության վեզիրը» (1850 թ.), «Ավազակին հաղթած արջը» 1851 թ. կատակերգություններում քննադատել է նախապաշարմունքը, հետամնացությունը, բռնակալությունը։
Նշանակալից է «Ժլատի արկածները կամ Հաջի Կարա» 1852 թ. պիեսը, որտեղ ներկայացված են հայ ազնիվ և աշխատասեր գյուղացիներ Առաքելն ու Մկրտիչը։ Նրա լավագույն արձակ ստեղծագործություններից է համարվում «Խաբված աստղեր» (1857) վիպակը։ Նրա լուսավորական սկզբունքը դրսևորվել է արաբական այբուբենի փոփոխման համար մղած պայքարում։ Այս հարցում նրան աջակցել է իրանական լուսավորական, հայազգի Միրզա Մելքում խանը։
Իր փիլիսոփայական նամակներում Ախունդովը քննադատել է իդեալիզմն ու կրոնական մոլեռանդությունը, պաշտպանել մատերիալիստական հայեցողությունը։ Ժխտել է աշխարհն աստծո արարչագործություն լինելու տեսակետը, վերապահումներով ընդունել տիեզերքի նյութականությունը, դրա ամբողջական, եզակի, կատարյալ և համապարփակ էությունը («Պատասխան անգլիական փիլիսոփա Յումին», հրտատարակչություն 1938 թ.)։
Մահացել է 1878 թ.փետրվարի 26-ին Թիֆլիսում։
Միրզա Ախունդովը հայերեն
խմբագրել- Արևելյան պոեմ։ Գրված Պուշկինի մահվան առթիվ, Ե., Պետհրատ, 1938, 28 էջ։ Ադրբեջաներենից թարգմ.՝ Վեսպեր։
- Արևելյան պոեմ։ Գրված Պուշկինի մահվան առթիվ, Ե., Հայպետհրատ, 1962, 23 էջ։ Ադրբեջաներենից թարգմ.՝ Վեսպեր։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 https://pantheon.world/profile/person/Mirza_Fatali_Akhundov
- ↑ Ashraf, AHMAD. «IRANIAN IDENTITY iv. 19TH-20TH CENTURIES». Encyclopædia Iranica. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)
The intellectual forerunners of romantic nationalism included Mirzā Fatḥ-ʿAli Āḵundzāda, Jalāl-al-Din Mirzā Qājār, and Mirzā Āqā Khan Kermāni (qq.v.). They introduced the basic ideals of the autonomy, the unity, and the prosperity of the Iranian nation with patriotic devotion.''
Գրականություն
խմբագրել- Джафаров Д. М.-Ф. Ахундов (критико-биографический очерк). — М.: Художественная литература, 1962.
- Ибрагимов А. А. Описание архива М. Ф. Ахундова. — Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1962.
- Караев Я. Мирза Фатали Ахундов. — Баку: Язычы, 1982.
- Вилаят Кулиев. Публикуются впервые. Новые документы о М. Ф. Ахундове. — Литературный Азербайджан, 1987, № 12.
- Мамедов Ш. Ф. Мировоззрение М. Ф. Ахундова. — М.: Изд-во Московского университета, 1962.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Միրզա Ախունդով» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 204)։ 
|