Մերլեզոնյան բալետ (հաճախ նաև` Մարլեզոնյան բալետ, ֆր.՝ Le ballet de la Merlaison, ֆրանսերենից բառացի թարգմանաբար նշանակում է «Կեռնեխի բալետը», այսինքն` «Բալետ կեռնեխների որսի մասին»), բալետ, որը բեմադրել է ֆրանսիայի թագավոր Լյուդովիկոս XIII-ը, բաղկացած է 16 գործողությունից։ Նման պալատական բալետների անցկացման ավանդույթը հայտնվել է Ֆրանսիայում Հենրիխ III-ի կառավարության տարիներին և ծաղկում է ապրել Լյուդովիկոս XIII-ի դարաշրջանում։ Այս բալետները հաճախ զուգակցվելով խորեոգրաֆիայի, վոկալ և գործիքային երաժշտության, պոեզիայի և թատրոնի հետ, եղել են գունեղ ներկայացումներ, որոնք կատարում էին թագավորական ընտանիքի անդամները, պալատականները և պրոֆեսիոնալ պարողները։

Մերլեզոնյան բալետ
Աֆիշա/պաստառ/բեմ
Տեսակբալետ
ԽորեոգրաֆԼուի Արդար
ԿոմպոզիտորԼուի Արդար
ՀեղինակԼուի Արդար
 Ballet de la Merlaison Վիքիպահեստում

Մերլեզոնյան բալետը ներկայացվել է 1635 թվականի մարտի 15-ին, Շանտիյի պալատում և մարտի 17-ին` Ռոյմոնի աբբայությունում։ Լուի XIII-ը մանկուց հրապուրված լինելով երաժշտությամբ և պարով` ստացել է փայլուն երաժշտական կրթություն և հանդես է եկել որպես Մերլեզոնյան բալետի հեղինակ (նաև սյուժեի, երաժշտության, խորեոգրաֆիայի, ձևավորման էսքիզների և զգեստների հեղինակ)։ Բալետի սյուժետային հիմք է հանդիսացել կեռնեխների որսը, որը թագավորի սիրած զվարճանքներից մեկն էր։ Հենց ինքը Լուին բալետում կատարել է երկու փոքր դերեր` մարմնավորելով խայծերի վաճառականի (3-րդ գործողության մեջ) և գյուղացու (13-րդ գործողության մեջ)[1][2][3][4]։

Բալետի երաժշտություն խմբագրել

1967 թվականին Nonesuch RecordsВ ամերիկյան լեյբլը թողարկել է ձայնապնակ (կատալոգային համարը H-71130) 11 գործողությամբ բալետի երաժշտությամբ, որը կատարել է Փարիզի հին երաժշտական գործիքների անսամբլը (ֆր.՝ Groupe d'instruments Anciens de Paris)` Ռոժե Կոտի (ֆր.՝ Roger Cotte) ղեկավությամբ և գործիքային անսամբլը` Ժակ Շաֆի (ֆր.՝ Jacques Chailley) ղեկավարությամբ։ 12 րոպե 39 վարկյան տևողությամբ ձայնագրությունը պարունակում է հետևյալ մասերը (entrée, արտիստների ելքը).

  1. Les Flamands` «Ֆլամանդացիները»
  2. Les pages` «Պաժեր»
  3. Les Lorrains` «Լոթարինգիացիները»
  4. Les picoreurs` «Որսկանները»
  5. Thomas le boucher` «Մսավաճառ Տոման»
  6. Les arbalestriers` «Աղեղնազեններ»
  7. Les Nobles` «Ազնվականներ»
  8. Les fermiers` «Գյուղացիներ»
  9. Le Roi` «Թագավոր»
  10. Le printemps` «Գարուն»
  11. Grand ballet` «Մեծ բալետ»

Բացի Մերլեզոնյան բալետից սկավառակի վրա ներկայացված էին Լյուդովիկ XIII-ի ևս մի քանի ստեղծագործությունները, իսկ երկրորդ կողմում` Մարկ Անտուան Շարպանտի ստեղծագործությունը։

Բալետի վերաբեմադրություն խմբագրել

2011 թվականին բալետը վերաբեմադրել է L’Eclat des Muses ընկերությունը, խորեոգրաֆ` Քրիստին Բեյլ (ֆր.՝ Christine Beyle), որը թողարկել է DVD սկավառակ` ներկայացման տեսագրությամբ[5]։

«Երեք հրացանակիրներ» վեպում խմբագրել

Մերլեզոնյան բալետը նկարագրվել է «Երեք հրացանակիրներր» վեպում` որպես թագուհի Աննայի ալմաստե կախազարդարերի հետ կապված ինտրիգի հանգուցալուծման ասպարեզ (առաջին մաս 22-րդ գլուխ)։ Այստեղ Դյուման մերլեզոնյան բալետը նկարագրում է որպես «թագավորի սիրելի բալետ», սակայն վեպում, ինչպես գեղարվեստական ստեղծագործությունում, քիչ ժամանակ է հատկացվում ժամանակագրական մանրամասնություններին և պատմական վավերագրություններին ամբողջովին։ Դյումայի նկարագրած բալետի տարբերակը ավելի շուտ համարվում է սպիտակ (երկրպագուները պարում են կանանց հետ), քան թատերականացված ներկայացում, միաժամանակ իրադարձությունները տեղի են ունենում ոչ թե Շանտիյում կամ Ռոյոմոնում, այլ Փարիզի քաղաքապետարանում։ Ըստ սյուժեի` բալետը կատարվել էր մինչև 1627 թվականը` Լա Ռոշելի պաշարումը, այսինքն ավելի վաղ, քան 1635 թվականը, թեև վեպում պարահանդեսի հստակ թվագրումը շատ դժվար էր։ Վեպը սկսվում է Դ'Արտանյանի Փարիզ մեկնումով 1625 թվականի ապրիլին, 15-րդ գլխում կարդինալ Ռիշելյոն առաջարկում է Լյուդովիկոսին պարահանդեսը կազմակերպել հոկտեմբերի 3-ին։ Ըստ դեպքերի հաջորդականության կարելի է ենթադրել, որ մինչ պարահանդեսը անցել է կես տարուց ոչ ավելի, այս կերպ Ռիշելյոն կարող էր նկատի ունենալ 1625 թվականի հոկտեմբերի 3-ը։ Սակայն ալմաստե կախազարդերի շուրջ գործողություններին հաջորդում է զինվորական գործողությունների շուտափույթ նախապատրաստումն ընդդեմն հուգենոտների, 28-րդ գլխում հայտնում են, որ Լյուդովիկոսը զինվորական գործողությունները մտադիր է սկսել մայիսի 1-ին, արդյունքում նշվում է, որ Լա Ռոշելի պաշարումը սկսվել է 1627 թվականի սեպտեմբերի 10-ին (11-րդ գլուխ երկրորդ մասում), նշանակում է, որ պարահանդեսը վեպում կարող էր կատարվել 1626 թվականի հոկտեմբերի 3-ին։ Այդ ամենի հետ միասին 21-րդ գլխում Դ’Արտանյանը հայտնում է Բեքինհեմ դքսին, որ պարահանդեսը կկազմակերպվի երկուշաբթի, սակայն հոկտեմբերի 3-ը երկուշաբթի չէր ո՛չ 1625 թվականին, ո՛չ էլ 1626 թվականին[6]։

Լյուդովիկոսի բալետները թղթագլաններով Փարիզի քաղաքապետարանում տեղ են գտել պատմության մեջ. դրանք էին «Բիլբաոյի հարուստ այրու մեծ պարահանդեսը» (ֆր.՝ Le Grand Bal de la Douairière de Billebahaut)[4], որը կատարվել է 1626 թվականի փետրվարի 24-ին և «Լրջորեն և գրոտեսկային» բալետը (ֆր.՝ Le Sérieux et le Grotesque, նաև Du Sérieux et du Grotesque), որը կատարվել է 1627 թվականի փետրվարի 16-ին[7]։

«Դ’Արտանյանը և երեք հրացանակիրները» ֆիլմում խմբագրել

Հեռուստատեսային «Դ’Արտանյանը և երեք հրացանակիրները» ֆիլմում ավելացվել է կատակերգական տեսարան` կապված բալետի հետ, որը բացակայում է վեպում։ Պարահանդեսի կազմակերպիչը հանդիսավոր հայտարարում է. «Մարլեզոնյան բալետի երկրորդ հատվածը», որից հետո շտապում է հասցնել թագուհու կախազարդերը, այնուհետև Դ’Արտանյանը ներխուժում է դահլիճ և ոտքին հարվածելով` գցում է նրան։

«Հրացանակիրների վերադարձը կամ Մազարինի կարդինալի գանձերը» ֆիլմում Դ’Արտանյանը նույնպես «հիշում» է բալետի մասին։ Երդվյալ թշնամու` դե Ժյուսակի հետ մենամարտից առաջ նա բացականչում է. «Մարլեզոնյան բալետի վերջին մասը», իսկ մենամարտի ընթացքում գոչում է` «բալետի ավարտ»։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. David Mason Greene (edited by Albert M. Petrak) Louis XIII, King of France // Biographical Encyclopedia of Composers. — Reproducing Piano Roll Fnd., 1985. — С. 123. — 1348 с. — ISBN 0385142781(անգլ.)
  2. A. Lloyd Moote The Legacy of Louis XIII // Louis XIII, the Just. — University of California Press, 1989. — С. 268. — 417 с. — ISBN 0520075463(անգլ.)
  3. George J. Buelow The Baroque in France // A History of Baroque Music. — Indiana University Press, 2004. — С. 155. — 701 с. — ISBN 0253343658(անգլ.)
  4. 4,0 4,1 Эмиль Мань. Повседневная жизнь в эпоху Людовика XIII = Emile Magne. La vie quotidienne au temps de Louis XIII. D'apres des documents inedits. Paris, Librairie Hachette, 1942(ֆր.). — СПб.: Евразия, 2002. — 288 с. — (Clio cotidiana). — ISBN 5-8071-0101-4
  5. Филипп дю Виньяль о реконструкции спектакля.
  6. Տե՛ս 1625 կամ 1626 թվականների օրացույցները
  7. Martineau de Soleinne (cataloge rédigé par P.L. Jacob), Thèatre de la cour, Bibliothèque dramatique, հ. III. Thèatre Français, Paris, «Administration de l'Alliance des Arts» — 92 էջ։(ֆր.)