Մարգարիտ դը Վալուա (ֆր.՝ Marguerite de Valois, մայիսի 14, 1553[1], Սեն-Ժերմեն-ան-Լե - մարտի 27, 1615(1615-03-27)[1][2][3][…], Փարիզ), հայտնի է նաև, որպես «Մարգո թագուհի», Ֆրանսիայի թագուհի։

Մարգարիտա դե Վալուա
ֆր.՝ Marguerite de Valois
Ֆրանսիայի թագուհի
Թագադրումօգոստոսի 2, 1589
Հանձնումդեկտեմբերի 30, 1599
Ծնվել է՝մայիսի 14, 1553[1]
ԾննդավայրՍեն-Ժերմեն-ան-Լե
Մահացել է՝մարտի 27, 1615(1615-03-27)[1][2][3][…] (61 տարեկան)
Վախճանի վայրՓարիզ
Երկիր Ֆրանսիա
ՏոհմՎալուաներ և Բուրբոններ
ՀայրՀենրի II[4][5][6]
ՄայրԵկատերինա Մեդիչի[4][5][6]
Հավատքկաթոլիկություն
ՍտորագրությունИзображение автографа

Ֆրանսիայի թագավոր Հենրի IV-ի կինը, ինչպես նաև Հենրի II-ի և Եկատերինա Մեդիչիի դուստրը։

Կենսագրություն

խմբագրել

Ընտանիք և մանկություն

խմբագրել

Մարգարիտ դը Վալուան Հենրի II թագավորի կրտսեր՝ երրորդ դուստրն էր և ընտանիքի յոթերորդ երեխան։

Ֆրանսիայի գահը Մարգարիտը ժառանգել է իր եղբայրների՝ Ֆրանցիսկ II-ի, Կառլ IX-ի և Հենրի III-ի կառավարելուց հետո՝ 1589 թվականին։

Վաղ տարիքից Մարգարիտ դը Վալուան աչքի է ընկել առանձնահատուկ հմայքով, անկախ մտածողությամբ և սուր մտքով։ Վերածննդի դարաշրջանի ոգով Մարգարիտը լավ կրթություն է ստացել։

Բացի ֆրանսերենից, գերազանցապես տիրապետել է նաև լատիներեն, հունարեն, իտալերեն և իսպաներեն լեզուներին։ Սովորել է փիլիսոփայություն և գրականություն, ինչպես նաև եղել է լավ գրող։

Ամուսնական պլաններ

խմբագրել

Մարգարիտայի ձեռքը մանկուց ենթակա էր առևտրի, սկզբում նրան ցանկանում էին ամուսնացնել Հենրի Բուրբոնի՝ Բեառնյան արքայազնի և Նավարայի թագավորության ժառանգի հետ, այնուհետև՝ Դոն Կառլոսի՝ Ֆիլիպ II Իսպանացու որդու հետ։ Ամենաերկար բանակցությունները (1560-1571) ամուսնության վերաբերյալ տեղի ունեցան պորտուգալական արքունիքի և թագավոր Սեբաստիանի հետ, սակայն ամուսնությունը չկայացավ, հիմնականում Իսպանիայի թագի ընդդիմության պատճառով։ 1570 թվականին Մարգարիտան սիրային կապեր հաստատեց Հենրի Գիզի հետ՝ ով Ֆրանսիայի կաթոլիկների փաստացի առաջնորդն էր և հետագայում՝ գահի հավակնորդը։ Սա դրդեց Կառլ IX-ին և Եկատերինա Մեդիչիին մեկուսացնել արքայադստերը, քանի որ հնարավոր ամուսնական միությունը կամրապնդեր Գիզ ընտանիքի դիրքերը և կխախտեր կաթոլիկների ու բողոքականների միջև փխրուն հավասարակշռությունը։ 1571 թ.՝ Սեն-Ժերմենի հաշտության պայմանների կատարումն ապահովելու նպատակով, Կառլ IX-ը և Եկատերինա Մեդիչին վերսկսեցին Մարգարիտայի և Նավարայի արքայազնի ամուսնության բանակցությունները։ Վերջնական ամուսնական պայմանագրի կետերը ստորագրեցին թագուհի մայրը և Ժաննա դ'Ալբրեն՝ Հենրիի մայրը։

 
Մարգարիտա Վալուայի դիմանկարը, որը ստեղծվել է արքունիքի նկարիչ Ֆրանսուա Կլուեի կողմից

Նավարայի թագուհի

խմբագրել

1572 թվականի օգոստոսի 18-ին՝ տասնիննամյա կաթոլիկ Մարգարիտան ամուսնացավ իր հասակակից՝ Հենրի Բուրբոնի, Նավարայի թագավորի՝ արքայարյուն հուգենոտի և իր երրորդ աստիճանի զարմիկի հետ։ Ամուսնական արարողությունը տեղի ունեցավ Փարիզի Աստվածամոր տաճարում՝ հատուկ մշակված արարողակարգով, որի ժամանակ նրա ամուսնուն խորանի մոտ ներկայացնում էր եղբայրը՝ Հենրի Անժուացին։ Հարսանիքը, որը նշվեց մեծ շուքով և հավաքեց Փարիզում հուգենոտ ազնվականության crème de la crème-ը, ավարտվեց Բարդուղիմեոսյան գիշերով՝ 1572 թվականի օգոստոսի 24-ի գիշերը բողոքականների զանգվածային կոտորածով։ Լուվրում կոտորածից փրկվելով և սառնասրտությունը պահպանելով՝ Մարգարիտան փրկեց մի քանի հուգենոտ ազնվականների, իսկ ամենակարևորը՝ իր ամուսնուն՝ Հենրի Նավարացուն, հրաժարվելով նրա հետ ամուսնալուծվել, ինչպես պահանջում էին նրա ազգականները։

 
Մարգարիտան եղբոր՝ Ֆրանսուայի հետ (աջից)

Երբ Հենրի Նավարացին 1576 թվականին փախավ Փարիզից, Մարգարիտան որոշ ժամանակ դեռ մնաց արքունիքում որպես պատանդ, քանի որ Հենրի III-ը հիմնավորված կասկածում էր, որ նա մասնակից է ամուսնու խարդավանքներին։ 1577 թվականին նրան թույլատրեցին դիվանագիտական ուղևորություն կատարել իսպանական Ֆլանդրիա, որը պատված էր ազատագրական շարժումներով, նպատակ ունենալով պատրաստել հողը իր կրտսեր եղբոր՝ Ֆրանսուա Ալանսոնցու՝ Բրաբանտի հերցոգի գահ բարձրանալու համար։ Հաջող բանակցություններ վարելով ֆրանսիամետ տրամադրված ֆլամանդական ազնվականության հետ՝ նա կարողացավ խույս տալ իրեն հետապնդող զորաջոկատներից, որոնք գլխավորում էր Նիդեռլանդների իսպանացի նահանգապետ՝ Խուան Ավստրիացին։ Մարգարիտան իր ամուսնու մոտ ուղևորվեց միայն 1578 թ. ամռանը, երբ հուգենոտների հետ միջանկյալ խաղաղություն էր հաստատվել, և մինչև 1582 թ. սկզբները նա ապրեց նրա նստավայրում՝ Ներակյան ամրոցում՝ շուրջն հավաքելով փայլուն արքունիք։

Հենրի III-ի պահանջով Մարգարիտան վերադարձավ Փարիզ՝ հույս ունենալով, որ ամուսինն էլ կհետևի իրեն, սակայն 1583 թ. օգոստոսին նա վիճեց թագավորի և մոր հետ, քանի որ բացահայտ հակադրվում էր արքայական ֆավորիտներին՝ դ’Էպերնոնին և Ժուայեզին, և աջակցում էր իր կրտսեր եղբորը։ Դրանից հետո Մարգարիտան հեռացավ ֆրանսիական արքունիքից և վերադարձավ Ներակ, սակայն այնտեղ հայտնվեց քաղաքական մեկուսացման մեջ, քանի որ Հենրի Նավարրցին մշտապես գտնվում էր իր ֆավորիտուհու՝ կոմսուհի դե Գիշի մոտ։

1584 թ. ամառվանից, իր եղբոր՝ Ֆրանսուա Ալանսոնցու մահից հետո, Նավարայի թագավորը դարձավ ֆրանսիական գահի օրինական ժառանգորդը, ինչը թույլ էր տալիս նրան այլևս չօգտվել կնոջ միջնորդությունից ֆրանսիական արքունիքի հետ հարաբերություններում և գործել ինքնուրույն՝ պայմաններ թելադրելով անզավակ Հենրի III-ին։ Այս իրավիճակում 1585 թ. մայիսին Մարգարիտան մեկնեց Աժեն՝ իր սեփական կաթոլիկական կոմսություն Ֆրանսիայի հարավում, որտեղ հայտարարեց, որ անդամակցում է Կաթոլիկական Լիգային, վերսկսեց հարաբերությունները հերցոգ դե Գիզի հետ և փաստացիորեն հանդես եկավ ընդդեմ ամուսնու և եղբոր։

1586 թ. աշնանը, Աժենում իր ձեռնարկած քաղաքական արկածախնդրության ձախողումից հետո, նրան ձերբակալեցին Հենրի III-ի զորաջոկատները և ուղարկեցին Յուսոն ամրոց՝ Օվեռնում, սակայն բանտարկության մեջ մնաց ընդամենը երկու ամիս։ Հերցոգ դե Գիզը նրան փրկագնեց ամրոցի պետից և Մարգարիտային դարձրեց այնտեղի տիրուհին։ Նրան հսկող շվեյցարացիները հավատարմության երդում տվեցին նրան։

1588 թ. Գիզը սպանվեց, 1589 թ.՝ Հենրի III-ը, իսկ Հենրի Նավարրցին՝ իր ռազմական ճամբարով, տեղաշարժվում էր ամբողջ Ֆրանսիայում՝ մարտեր մղելով լիգային ու օտարերկրյա ներխուժողների դեմ։ Փարիզում տեղակայվել էր իսպանական գարնիզոնը, որը պաշտպանում էր իսպանական ինֆանտայի հավակնությունները ֆրանսիական գահին։ Նման պայմաններում Մարգարիտային այլևս չկար վերադառնալու տեղ։

Յուսոնում նա անցկացրեց հաջորդ 18 տարին՝ մինչև 1605 թ.: Հենրի IV-ի՝ գահ բարձրանալուց հետո պապ Կղեմես VIII-ը չեղարկեց նրա անզավակ ամուսնությունը Մարգարիտայի հետ (1599 թ. դեկտեմբերի 30-ին)։

Վերջին տարիներ

խմբագրել

Մարգարիտա Վալուան իր կյանքի վերջին տարիներն անցկացրեց Փարիզում՝ իր շուրջ հավաքելով այն ժամանակի ամենափայլուն գիտնականներին և գրողներին։ Նա թողեց հուշագրություններ (Փարիզ, 1628), իսկ նրա նամակների ժողովածուները հրատարակեցին Guessard-ը (Փարիզ, 1842) և Էլիան Վիենոն (Փարիզ, 1999 և վերահրատարակություններ)։

Մարգարիտա դե Վալուան հավատարիմ մնաց իրեն նաև կյանքի վերջում։ Շրջապատված երկրպագուներով, որոնք հաճախ իրենից շատ երիտասարդ էին, նա շարունակում էր մասնակցել աշխարհիկ արկածախնդրություններին, ինչպես նաև կարևոր քաղաքական իրադարձություններին։ Նույնիսկ Հենրիի IV-ի հետ ամուսնալուծությունից հետո նա մնաց թագավորական ընտանիքի անդամ՝ թագուհու տիտղոսով, և որպես Վալուա արքայատան վերջին ներկայացուցիչ՝ ընկալվում էր որպես արքայական տան միակ լեգիտիմ ժառանգորդ։ Թագավորը հաճախ նրան ներգրավում էր մեծարարողակարգային միջոցառումների կազմակերպման գործում՝ Վալուաների արքունիքի ոճով, և նրա հետ պահպանեց սերտ կապեր։ Նրա երկրորդ կինը՝ Մարիա Մեդիչին, հաճախ խորհրդակցում էր նրա հետ։

Հենրի IV-ի սպանությունից հետո՝ 1610 թվականին, Մարգարիտան մեծ ջանքեր գործադրեց, որպեսզի քաղաքացիական անհանգստությունները նոր թափ չստանան։

1615 թվականի մարտի 27-ին նա մահացավ թոքաբորբից՝ իր ամբողջ ունեցվածքը կտակելով թագավոր Լյուդովիկոս XIII-ին, որին սիրում էր որպես հարազատ որդի։

Մշակույթում

խմբագրել
 
Մարգարիտայի ննջասենյակի տեսարանը Բարդուղիմեոսյան գիշերվա ընթացքում

Ալեքսանդր Դյումա գրել է «Մարգո թագուհի» վեպը, որտեղ ստեղծված է Մարգարիտա դե Վալուայի, նրա ընկերուհի Անրիետա Կլևսկայայի և սիրեցյալ Լա Մոլի կերպարների հանրաճանաչ, սակայն պատմական իրականությունից հեռու կերպարներ։

Վեպի հիման վրա ավելի ուշ ստեղծվեց նույնանուն պիեսը։

Կերպարը կինեմատոգրաֆիայում

խմբագրել

1910 – Թագուհի Մարգոն (ֆիլմ, 1910), Թագուհի Մարգոյի դերում՝ Բերտ Բովի

1954 – Թագուհի Մարգոն / La Reine Margot (ռեժ. Ժան Դրևիլ), Թագուհի Մարգոյի դերում՝ Ժաննա Մորո

1990 – Գալանտ տիկնայք / Dames galantes (ռեժ. Ժան-Շառլ Թաքելլա), Թագուհի Մարգոյի դերում՝ Մարիան Բասլե

1994 – Թագուհի Մարգոն / La Reine Margot (ռեժ. Պատրիս Շերո), Թագուհի Մարգոյի դերում՝ Իզաբել Աջանի

1996 – Թագուհի Մարգոն (ռեժ. Ալեքսանդր Մուրատով), հեռուստասերիալ, Թագուհի Մարգոյի դերում՝ Եվգենիա Դոբրովոլսկայա

2010 – Հենրի Նավարացի (ֆիլմ), Թագուհի Մարգոյի դերում՝ Արմել Դոյչ

2017 – Թագուհի Մարգոյի սև լեգենդը, փաստավավերագրական-խաղարկային ֆիլմ, Թագուհի Մարգոյի դերում՝ Էլզա դե Բելիլովսկի

Գրականություն

խմբագրել
  • Кастело А. Королева Марго. М., 1999.
  • Маргарита де Валуа. Мемуары. Избранные письма. Документы / Издание подготовили В. В. Шишкин, Э.Вьенно и Л.Ангар. — СПб: Евразия, 2010.
  • Таллеман де Рео Королева Маргарита // Занимательные истории / пер. с фр. А. А. Энгельке. — Л.: Наука. Ленинградское отделение, 1974. — С. 34-37. — (Литературные памятники). — 50 000 экз.
  • Шишкин В. В. Королевский двор и политическая борьба во Франции в XVI—XVII вв. — СПб, 2004.
  • Eliane Viennot. Marguerite de Valois. Histoire d’une femme. Histoire d’un mythe. Paris, 2005.
  • Marguerite de Valois. Correspondance. 1569—1614. Paris, 1999.

Ծանոթագրություններ

խմբագրել

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
  • «Маргарита, Валуа. Мемуары». Восточная литература. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 29 марта 2011-ին.
 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
 Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարգարիտա դե Վալուա» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարգարիտա դե Վալուա» հոդվածին։