Վիքիպեդիա

Մասնակից:EL SARGSYAN/Ավազարկղ17

EL SARGSYAN/Ավազարկղ17


Յան Լիվեյ (չինարեն՝ 杨利伟, ) չինացի գեներալ-մայոր , նախկին ռազմական օդաչու, Ժողովրդա-ազատագրական բանակի նախկին տայկոնավորդ։

2003 թվականի հոկտեմբերին Յանը դարձավ առաջին մարդը, ով տիեզերք ուղարկվեց չինական տիեզերական ծրագրի կողմից։ Այս առաքելությունը՝ Շենչժոու 5, Չինաստանը դարձրեց երրորդ երկիրը, որն ինքնուրույն մարդ ուղարկեց տիեզերք: Նա ներկայումս հանդիսանում է China Manned Space Engineering-ի գլխավոր դիզայներ:

Վաղ կյանքը և կրթությունը

խմբագրել

Յանգ Լիվեյը ծնվել է Լիաօնգի Հուլդաոի Սուիզհոնգ նահանգում։ Նրա մայրը ուսուցչուհի էր, իսկ հայրը՝ հաշվապահ պետական ​​գյուղատնտեսական ֆիրմայում[1]։ Յան Լիվեյն ամուսնացել է Չժան Յումեի հետ, ում հետ միասին որդի են ունեցել։ Չժան Յումեին Ժողովրդական ազատագրական բանակի մի մասն էր և ուսուցիչ էր Չինաստանի տիեզերական ծրագրի մեջ[2][3]։

1983 թվականին զորակոչվել է Ժողովրդական ազատագրական բանակ (ՊԼԱ) և ընդունվել օդուժի երկրորդ թռիչքային ակադեմիա (空军第二飞行学院) , որն ավարտել է 1987 թվականին՝ ստանալով բակալավրի աստիճան։[4] He participated in the screening process for astronauts in 1996.[5] ՊԼԱԱՖ-ում նա գրանցել է 1350 ժամ թռիչքի ժամանակ՝ որպես կործանիչի օդաչու, նախքան տիեզերական պարապմունքների գնալը:[6]

Յանգը 2004 թվականին ընդունվել է Պեկինի Ցինխուա համալսարան բժշկական կրթություն ստանալու համար, իսկ 2009 թվականին ստացել է կառավարման փիլիսոփայության դոկտորի կոչում։[7][8]

Տիեզերական թռիչքի կարիերա

խմբագրել

Յանգը 1998 թվականին ընտրվել է որպես taikonaut թեկնածու և այդ ժամանակից ի վեր մարզվել է տիեզերական թռիչքների համար[1]։ Նա ընտրվել է 14 թեկնածուներից բաղկացած վերջնական խմբից՝ թռչելու Չինաստանի առաջին անձնակազմով տիեզերական առաքելությանը:[9] ՊԼԱ-ի ավիացիոն զորամասի նախկին կործանիչի օդաչու, առաքելության ժամանակ ուներ փոխգնդապետի կոչում։[1] 2003 թվականի հոկտեմբերի 20-ին ստացել է լրիվ գնդապետի կոչում։[10] Youth Daily-ի փոխանցմամբ՝ որոշումը կայացվել է նախքան նրա տիեզերական թռիչքը, առանց Յանգի տեղյակ լինելու։[10]

Շենչժոու 5-ի մեկնարկի պատուհանը ընտրվել է 2003 թվականի հոկտեմբերի 15-ին, քանի որ այն կհամընկնի Պեկինում Կոմունիստական ​​կուսակցության համաժողովի ավարտին և նախագահ Հու Ձինթաոյի՝ Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական համագործակցության (APEC) գագաթնաժողովին Թաիլանդ կատարելիք այցից մեկ օր առաջ:[9] Նախագահ Հուն ներկա է գտնվել արձակման վայրում՝ վերահսկելու Շենչժոու 5-ի գործարկումը:[9] Մեկնարկը չի հեռարձակվել ուղիղ հեռուստատեսությամբ՝ աղետի դեպքում բացասական հրապարակումը կանխելու համար:

Նա տիեզերք արձակվեց իր Շենչժոու 5 տիեզերանավով, Long March 2F հրթիռի գագաթին Գոբի անապատում գտնվող Jiuquan Satellite Launch Center-ից 09:00 CST (01:00 UTC) 2003 թվականի հոկտեմբերի 15-ին[11][12]։ Մինչև նրա մեկնարկը, գրեթե ոչինչ չէր հրապարակվում չինացի տայկոնավորդների թեկնածուների մասին։ Շենչժոու 5-ի մեկնարկի համար նրա ընտրությունը հայտնվեց լրատվամիջոցներում միայն մեկնարկից մեկ օր առաջ: Տիեզերական առաքելության մյուս երկու պոտենցիալ թեկնածուներն էին Նի Հայշենգը և Չժայ Ժիգանգը, ովքեր արձակման օրը նույնպես պատրաստ էին որպես պահեստային անձնակազմ[9]։

Յանգ Լիվեյը հայտնել է աննորմալ թրթռումների առաջացման մասին՝ մեկնարկից երկու րոպե անց, որը նա նկարագրել է որպես «շատ անհարմար»: Ավելի ուշ պարզվեց, որ թրթռումները առաջացել են արձակող հրթիռից[9]։ Որպես հետևանք, արագորեն ձեռնարկվեցին ուղղիչ միջոցառումներ Շենչժոու-6-ի համար հետևյալ CZ-2F կրիչ հրթիռի նախագծման համար[13]։

Յանգն իր ճամփորդությունը նշել է իր վիճակի մասին կանոնավոր թարմացումներով. «Ես ինձ լավ եմ զգում» տատանումները, վերջինը գալիս էր, երբ պարկուճը լողում էր գետնին նորից մտնելուց հետո[14][15]։ Նա խոսեց իր կնոջ հետ, երբ Շենչժոու 5-ը սկսեց իր ութերորդ պտույտը Երկրի շուրջ՝ վստահեցնելով նրան տիեզերքից. «Ես ինձ շատ լավ եմ զգում, մի անհանգստացիր»[14][15]։ Նա ուտում էր հատուկ մշակված փաթեթներ, մանրացված խոզի միս սխտորով, Kung Pao հավ և ութ թանկարժեք բրինձ, ինչպես նաև չինական բուսական թեյ[10] ։Թռիչքի ընթացքում Յանը երկու անգամ քնել է 3 ժամ ընդմիջումներով[9]։ Ճանապարհորդության կեսին պետական ​​հեռուստատեսությունը հեռարձակեց կադրեր, որտեղ Յանը ծածանում է Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության և ՄԱԿ-ի փոքր դրոշը իր պարկուճում[10][15]։

Պետական ​​լրատվամիջոցները հայտնում են, որ Յանգի պարկուճին տրվել է ատրճանակ, դանակ և վրան, եթե նա հանկարծ վայրէջք կատարի սխալ տեղում:[15]

Յանգի նավը վայրէջք կատարեց Չինաստանի Ներքին Մոնղոլիա շրջանի խոտածածկ տարածքներում 2003 թվականի հոկտեմբերի 16-ին ժամը 06:30-ին CST-ին (22:00 UTC)՝ կատարելով 14 ուղեծր և անցնելով ավելի քան 600,000 կմ[15]։ Յանը տիեզերքում գտնվել է ընդհանուր առմամբ 21 ժամ,[12] Յանը լքել է պարկուճը վայրէջքից մոտ 15 րոպե անց, և նրան շնորհավորել է վարչապետ Վեն Ցզյաբաոն[15]։ Բայց տիեզերագնացի արյունոտ շրթունքները, որոնք երևում են պաշտոնական հեռարձակվող պատկերներում, բամբասանքներ են առաջացրել կոշտ վայրէջքի մասին, որոնք հաստատվել են վայրէջքի վայրում ներկա անձնակազմի հաղորդագրություններով[16]։

Թեև Չինաստանի առաջին քաղաքացին է տիեզերքում, Յան Լիվեյը չինական ծագում ունեցող առաջին մարդը չէ տիեզերքում: Շանհայում ծնված Թեյլոր Վանգը թռիչք է կատարել STS-51-B տիեզերական մաքոքով 1985 թվականին[17]։ Վանգը, սակայն, Միացյալ Նահանգների քաղաքացի էր դարձել 1975 թվականին[17]։ Թեյլոր Վանգը Չինաստանում ծնված առաջին մարդը չէր, ով դուրս եկավ ուղեծիր: Ուիլյամ Անդերսը ծնվել է Հոնկոնգում 1933 թվականի հոկտեմբերի 17-ին[18]։Անդերսը 1968թ.-ին կդառնար Ապոլոն 8 լուսնային ուղեծրային առաքելության մի մասը[18]։

Յանգը այցելեց Հոնկոնգ 2003թ. հոկտեմբերի 31-ին, բանակցություններ վարելով և կիսվեց իր փորձառությամբ այդ տարածքում վեց օր գտնվելու ընթացքում[19]։ Այցը համընկավ ցուցահանդեսի հետ, որտեղ ներկայացված էին նրա վերադարձի պարկուճը, տիեզերանավը և մնացորդները նրա 21-ժամյա առաքելությունից: Նոյեմբերի 5-ին նա մեկնել է Մակաո[19]։

Նոյեմբերի 7-ին Յանը ստացել է «Տիեզերական հերոս» կոչումը ՉԺՀ Կենտրոնական ռազմական հանձնաժողովի (CMC) նախագահ Ցզյան Զեմինից[6]։ Նա նաև պատվո նշան է ստացել Ժողովրդական մեծ դահլիճում տեղի ունեցած արարողության ժամանակ։ Ռուսաստանը նրան շնորհել է Գագարինի մեդալ[20]։ Հոնկոնգի չինական համալսարանը Յանին շնորհել է պատվավոր բժշկի կոչում։[6]

Նրա անունով են կոչվել 21064 Յանգլիվեյ աստերոիդը և Dalingheornis liweii բրածո թռչունը[6][21]։

Շենչժոու 5-ից հետո

խմբագրել
 
Յանի Տիեզերական վաստակավոր շքանշան, որը շնորհվել է Չինաստանի կոմունիստական ​​կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի կողմից

Տիեզերական թռիչքների ազգային հերոս Յուրի Գագարինի հետ Խորհրդային Միության գործողությունների նման քայլով, պաշտոնական որոշում կայացվեց նրան, այլևս չհանձնարարել տիեզերական թռիչքների ապագա առաքելություններին: Յանգը գեներալ-մայորի կոչում է ստացել 2008 թվականի հուլիսի 22-ին[22]։

Շենչժոու 5-ի հաջող տիեզերական թռիչքից հետո Յանգին տրվել է Չինաստանի անձնակազմով տիեզերական թռիչքների նախագծի տիեզերագնացների համակարգի գլխավոր հրամանատարի պաշտոնը[23]։

Յանը 2007 թվականի հոկտեմբերին Չինաստանի Կոմկուսի 17-րդ համագումարում դարձավ Չինաստանի Կոմունիստական ​​կուսակցության Կենտրոնական կոմիտեի փոխարինող անդամ։

Միավորված ազգերի կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպությունը Յանգին 2017 թվականի հոկտեմբերին պարգևատել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Տիեզերական գիտության մեդալով[24]։

Յան Լիվեյը Չինաստանի Մարդատար տիեզերական ճարտարագիտության գրասենյակի տնօրենն է[25]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Ong, Hwee Hwee (16 October 2003). «Fighter pilot Yang - average student, superb self-control». The Straits Times. Վերցված է 14 December 2013-ին. Կաղապար:Closed access
  2. ↑ «Yang Liwei | Encyclopedia.com». www.encyclopedia.com. Վերցված է 2021-04-25-ին.
  3. ↑ «Yang Liwei». www.astronautix.com. Արխիվացված է օրիգինալից December 28, 2016-ին. Վերցված է 2021-04-25-ին.
  4. ↑ Cheng, Jinyu (2016-04-11). «杨利伟：中国进入太空的第一人». 华夏经纬网. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-12-07-ին. Վերցված է 2022-12-04-ին.
  5. ↑ Seedhouse, Erik (2009). "The New Space Race: China vs. USA". Springer. 144190879X.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Guang, Yang (24 January 2011). «Mission Possible for Yang Liwei». China Daily. Վերցված է 14 December 2013-ին. Կաղապար:Closed access
  7. ↑ «杨利伟清华读博士_新闻中心_新浪网». news.sina.com.cn. 2006-01-27. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-12-05-ին. Վերցված է 2022-12-05-ին.
  8. ↑ Xinhua (2010-01-26). «我国首批航天员被清华大学授予工程硕士学位_中国载人航天官方网站». China Manned Space Agency. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-12-05-ին. Վերցված է 2022-12-05-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 «Shenzhou 5». China Space Report (անգլերեն). 2016-05-14. Վերցված է 2021-04-26-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Jiang, Guocheng (19 October 2003). «China's first astronaut promoted». Xinhua News Agency. Վերցված է 14 December 2013-ին. Կաղապար:Closed access
  11. ↑ «President Hu hails successful launch of Shenzhou V». People's Daily. 15 October 2003. Վերցված է 14 December 2013-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 «Yang Liwei | Biography & Facts». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2021-04-25-ին.
  13. ↑ «"神七"运载火箭完成总装和出厂测试 今将出征». 中国新闻网. 2008-07-19. Վերցված է 2008-07-19-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 «Chinese astronaut calls family from space (details added)». Xinhua News Agency. 15 October 2003. Վերցված է 14 December 2013-ին. Կաղապար:Closed access
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Rhoads, Brian (16 October 2003). «China's first manned space flight ends in success». Reuters. Վերցված է 14 December 2013-ին. Կաղապար:Closed access
  16. ↑ «杨利伟："职业航天员是我的事业和人生追求"». 新华网. September 29, 2007. Արխիվացված է օրիգինալից June 25, 2008-ին. Վերցված է June 8, 2008-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 «China looks to moon - Chinese shuttle astronaut». AFP. 17 October 2003. Վերցված է 14 December 2013-ին. Կաղապար:Closed access
  18. ↑ 18,0 18,1 Shelby, Julie. «Maj. Gen. Bill Anders». Heritage Flight Museum (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021-04-25-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 Burning, Harald (6 November 2003). «Macau flag-wavers give astronaut a warm welcome». South China Morning Post. Վերցված է 14 December 2013-ին. Կաղապար:Closed access
  20. ↑ China Daily. http://www2.chinadaily.com.cn/english/doc/2005-08/20/content_470775.htm
  21. ↑ Zhang, Z., Hou, L., Hasegawa, Y., O'Connor, J., Martin, L.D. and Chiappe, L.M. (2006). "The first Mesozoic heterodactyl bird from China." Acta Geologica Sinica, 80(5): 631-635.
  22. ↑ «我国首位"太空人"杨利伟被授予少将军衔(图)». 北方网. July 22, 2008. Վերցված է July 23, 2008-ին.
  23. ↑ «Yang Liwei | Biography & Facts». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2021-04-25-ին.
  24. ↑ «Chinese astronaut Yang Liwei among first UNESCO Space Science Medal winners». China Daily. 2017-10-29.
  25. ↑ «China readying for space station era: Yang Liwei - Xinhua | English.news.cn». www.xinhuanet.com. Արխիվացված է օրիգինալից July 8, 2018-ին. Վերցված է 2021-04-02-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:EL_SARGSYAN/Ավազարկղ17&oldid=10037096» էջից