Վիքիպեդիա

Մասնակից:Ալվարդ Համբարձումյան/Ավազարկղ2

Մսի տարբեր տեսակներ

Միս ուտելու էթիկայի վերաբերյալ խոսակցությունները կենտրոնացած են այն բանի վրա, թե արդյոք բարոյական է, թե ոչ, ոչ մարդկային կենդանիներ ուտելը: Ի վերջո, սա հազարամյակների ընթացքում շարունակվող բանավեճ է, և այն մնում է սննդի էթիկայի ամենահայտնի թեմաներից մեկը:[1]

Անհատները, ովքեր խթանում են մսի օգտագործումը, դա անում են մի շարք պատճառներով, ինչպիսիք են առողջությունը, մշակութային ավանդույթները, կրոնական հավատալիքները,[2]և գիտական փաստարկները, որոնք հաստատում են պրակտիկան[3][4] և, ընդհանուր առմամբ, պնդում են, որ առանց մսի դիետան բոլորի համար սոցիալական նպատակ դարձնելը սխալ կլինի, քանի որ այն հաշվի չի առնում մարդկանց անհատական սննդային կարիքները կյանքի տարբեր փուլերում, հաշվի չի առնում կենսաբանական տարբերությունները՝ սեռերը, անտեսում է մարդկային էվոլյուցիայի իրականությունը, անտեսում է տարբեր մշակութային նկատառումներ կամ այն պատճառով, որ դա կսահմանափակի մարդկային տեսակի հարմարվողականությունը:[5] Մարդիկ, ովքեր չեն խթանում մսի օգտագործումը, բայց այնուամենայնիվ միս են ուտում, հաճախ դա անում են, քանի որ կարծում են, որ այն հեռացնելն իրենց սննդակարգից դժվար և անօգուտ կլինի, քանի որ կենդանիներն արդեն սատկած են, թեև այս փաստարկը անտեսում է այն սկզբունքը, որ ապրանքի պահանջարկն ազդում է դրա մատակարարման վրա:

Մարդիկ, ովքեր ձեռնպահ են մնում միս ուտելուց, ընդհանուր առմամբ հայտնի են որպես «բուսակերներ»: Նրանք խուսափում են մսից տարբեր պատճառներով, ինչպիսիք են ճաշակի նախասիրությունները, կրոնը, կենդանիների բարեկեցությունը, մսի արտադրության շրջակա միջավայրի ազդեցությունը (բնապահպանական բուսակերություն), առողջական նկատառումներ,[6] և հակամանրէային դիմադրություն.[7] Նմանատիպ պատճառներով վեգանները նույնպես հրաժարվում են կենդանական այլ մթերքներից, ինչպիսիք են կաթնամթերքը և ձուն:

«Էթիկական ամենակերները» այն անհատներն են, ովքեր դեմ են մսի արտադրության հիմքում ընկած գործելաոճին, ի տարբերություն բուն միս օգտագործելու: Այս առումով, շատ մարդիկ, ովքեր ձեռնպահ են մնում որոշակի տեսակի միս ուտելուց և կենդանական ծագման մթերքներից, ընդհանրապես չեն ընդունում մսի օգտագործումը, պայմանով, որ միսը և կենդանական արտադրանքը արտադրվում են հատուկ ձևով:[8] Էթիկական ամենակերները կարող են առարկել գործարանային տնտեսություններում մսի համար կենդանիներ բուծելուն, կենդանիներին ցավ պատճառող եղանակներով սպանելուն և կենդանիներին անհարկի հակաբիոտիկներով կամ հորմոններով կերակրելուն: Այդ նպատակով նրանք կարող են խուսափել մսից, ինչպիսիք են հորթի միսը, ֆուա գրան, այն կենդանիների միսը, որոնք ազատ շղթայական չեն, կենդանիներ, որոնց կերակրել են հակաբիոտիկներով կամ հորմոններով և այլն:[9]

2014-ին ԱՄՆ փիլիսոփայության 406 պրոֆեսորների, բարոյագետների մոտ 60%-ը և ոչ բարոյագետ փիլիսոփաների 45%-ը նշել են, որ գոնե ինչ-որ չափով «բարոյապես վատ» է կաթնասունների միս ուտելը:[10]2020 թվականին հրապարակված 1812 անգլիալեզու փիլիսոփաների շրջանում անցկացված հարցումը ցույց է տվել, որ 48%-ն ասել է, որ սովորական պայմաններում կենդանիներին ուտելը թույլատրելի է, մինչդեռ 45%-ը հակառակն է պնդել: .[11] Համաշխարհային գիտնականների նախազգուշացումը մարդկությանը (2017), պատմության մեջ ամենահամատեղ ստորագրված գիտական ամսագրի հոդվածը, կոչ է անում (ի թիվս այլ բաների) անցնել բույսերի վրա հիմնված սննդակարգին՝ կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարելու համար։[12]

Միս ուտելու կողմ և դեմ փաստարկների ակնարկ խմբագրել

 
Անասունների դիակները սպանդանոցում[13]

Միս ուտելու էթիկայի վերաբերյալ խոսակցությունները շարունակվում են հազարավոր տարիներ, հնարավոր է ավելի երկար: Հույն մաթեմատիկոս և փիլիսոփա Պյութագորասը, ով ապրել է մ.թ.ա. 6-րդ դարում, բողոքել է կենդանիներին ուտելու դեմ՝ պատճառաբանելով, որ նրանք մարդկանց նման հոգի ունեն: Բոլորովին այլ մոտեցում ցուցաբերելով՝ աթենացի փիլիսոփա Պլատոնը, ով ապրել է մ.թ.ա. 4-րդ դարում, պնդում էր, որ միսը շքեղ ապրանք է, որը ձեռք բերելու համար շատ հող է պահանջվում: Արդյունքում, նա հայտարարեց, որ մսի ոչ ափավոր օգտագործումը կհանգեցնի հողի շուրջ կոնֆլիկտի և, ի վերջո, անկայուն հասարակության:.[14] Քսենոփոնը Պլատոնին նմանատիպ մտահոգություններ է հայտնել:[15][16]


17-րդ դարի ֆրանսիացի փիլիսոփա, մաթեմատիկոս և գիտնական Ռենե Դեկարտը համաձայն չէր վերոհիշյալ դիրքորոշումների հետ։ Նա պնդում էր, որ կենդանիները գիտակից չեն: Արդյունքում նա պնդում էր, որ էթիկական առումով ոչ մի վատ բան չկա միս օգտագործելու կամ կենդանիներին ֆիզիկական ցավ պատճառելու մեջ։ Իմանուել Կանտը ևս պնդում էր, որ մսի օգտագործման մեջ էթիկական ոչ մի վատ բան չկա: Նա պնդում էր, որ հենց անձնավորությունն է մարդկանց տարբերում կենդանիներից, և քանի որ կենդանիները իրական անձեր չեն, նրանց սպանելու կամ սպառելու մեջ վատ բան չկա:[14]

Փրինսթոնի համալսարանի և Մելբուռնի համալսարանի պրոֆեսոր և կենդանիների ազատագրման շարժման ռահվիրա Փիթեր Սինգերը պնդում է, որ քանի որ կենդանիները զգում են, նրանց հետ պետք է վարվել ուտիլիտար էթիկայի համաձայն: Իր էթիկական փիլիսոփայության մեջ, թե ինչ է նշանակում «մարդ» լինելը, Սինգերը, ի վերջո, պնդում է, որ անասունները բավականաչափ զգում են, որ արժանի են ավելի լավ վերաբերմունքի, քան նրանք ստանում են: Այդ ժամանակվանից Սինգերի աշխատանքը լայնորեն հիմնված է այն փիլիսոփաների կարծիքների վրա, ովքեր համաձայն են[17] և ովքեր համաձայն չեն.[18]Նրա հիմնական փիլիսոփայությունները հիմնականում ընդունվել են կենդանիների իրավունքների պաշտպանների,[19] ինչպես նաև էթիկական բուսակերների և վեգանների կողմից:

Շատ այլ ժամանակակից մտածողներ կասկածի տակ են դրել ոչ միայն երկակի ստանդարտների հիմքում ընկած տիպարների բարոյականությունը, այլև այն երկակի ստանդարտը, որը հիմնված է այն փաստի վրա, որ մարդիկ աջակցում են կովերի, խոզերի և հավերի վերաբերմունքին այնպես, ինչպես երբեք թույլ չեն տա ընտանի շների, կատուների կամ թռչունների հանդեպ:.[17]

Բրիտանացի փիլիսոփա և Լոնդոնի համալսարանական քոլեջի և Լինքոլնի համալսարանի պատվավոր պրոֆեսոր Նիք Զանգվիլը համաձայն չէ միս չուտելու բարոյական անհրաժեշտության մասին Սինգերի եզրակացություններին: Միս ուտելու մեր բարոյական պարտականությունը, որը հրապարակվել է Քեմբրիջի համալսարանի հրատարակության կողմից, Զանգվիլը պնդում է, որ ընտանի կենդանիների գոյությունը կախված է նրանց ուտելու սովորությունից, և որ միս ուտելը պատմականորեն օգուտ է բերել միլիոնավոր կենդանիների և նրանց լավ կյանք է տվել: Հետևաբար, նա պնդում է, որ ոչ մարդկային կենդանիների միս ուտելը ոչ միայն թույլատրելի է, այլ նաև օգտակար է միլիոնավոր կենդանիների համար։ Սակայն Զանգվիլը պարզաբանում է, որ այս փաստարկը չի վերաբերում գործարանային գյուղատնտեսական կենդանիներին, քանի որ նրանք լավ կյանք չունեն։ Այսպիսով, երբ նա խոսում է միս ուտելու արդարացված լինելու մասին, նա նկատի ունի միայն այն կենդանիների միսը, որոնք ընդհանուր առմամբ լավ կյանք ունեն:[20] Մսամթերքի կողմնակիցները, ովքեր հետևում են Զանգվիլի տեսակետներին, պնդում են, որ այնպիսի պրակտիկաներ, ինչպիսիք են ազատ տարածության մեջ լավ կառավարվող բուծումը և որսորդված կենդանիների օգտագործումը, հատկապես այն տեսակներից, որոնց բնական գիշատիչները զգալիորեն վերացվել են, կարող են բավարարել զանգվածային արտադրության, էթիկական ծագման մսի պահանջարկը:[21]

Էթիկ բուսակերներն ասում են, որ կենդանիներին չվնասելու կամ չսպանելու պատճառները նման են մարդկանց չվնասելու կամ չսպանելու պատճառներին։ Նրանք պնդում են, որ կենդանու սպանությունը, ինչպես մարդուն սպանելը, կարող է արդարացված լինել միայն ծայրահեղ հանգամանքներում, օրինակ, երբ մարդու կյանքին վտանգ է սպառնում: Կենդանի արարածին միայն իր ճաշակի, հարմարության կամ սովորությունից դրդված սպառելը արդարացված չէ: Որոշ բարոյագետներ ավելացրել են, որ մարդիկ, ի տարբերություն այլ կենդանիների, բարոյապես գիտակցում են իրենց վարքը և ունեն ընտրություն. Ահա թե ինչու կան օրենքներ, որոնք կարգավորում են մարդու վարքը և ինչու է այն ենթարկվում բարոյական չափանիշներին.[22] Բուսակերության էթիկական մտահոգությունները ավելի լայն տարածում են գտել զարգացած երկրներում, հատկապես գործարանային հողագործության տարածման, ավելի բաց և պատկերավոր փաստագրման, թե ինչ է ենթադրում մարդու միս ուտելը կենդանիների համար,[23] և շրջակա միջավայրի գիտակցությունը:Աշխարհում սննդի զանգվածային թափոնների կրճատումը կնպաստի նաև մսի թափոնների կրճատմանը և, հետևաբար, կենդանիներին փրկելուն:[24][25]

Ոմանք մարդկանց և կենդանիների նկատմամբ անհավասար վերաբերմունքը նկարագրել են որպես տեսակիզմի ձև, ինչպիսին է մարդակենտրոնությունը կամ անդրոկենտրոնիզմը: Վալ Փլումվուդը (1993, 1996) պնդում է, որ մարդակենտրոնությունը դեր է խաղում կանաչ տեսության մեջ, որը նման է անդրոկենտրոնիզմին ֆեմինիստական տեսության մեջ և էթնոցենտրիզմին հակառասիստական տեսության մեջ: Այս զուգահեռն ընդգծելու համար Փլամվուդը մարդակենտրոնությունն անվանում է «անդրոկենտրենիզմ»: Ռասիզմի և սեքսիզմի նմանությամբ Մելանի Ջոյն անվանել է միս ուտող «կարնիզմ»: Կենդանիների իրավունքների շարժումը ձգտում է վերջ տալ մարդկային և ոչ մարդկային կենդանիների միջև դրված կոշտ բարոյական և իրավական տարբերակմանը, դադարեցնել կենդանիների կարգավիճակը որպես սեփականություն և վերջ տալ դրանց օգտագործմանը հետազոտական, սննդի, հագուստի և զվարճանքի արդյունաբերություններում:[26][27]

Կենդանիների գիտակցությունը խմբագրել

 
Կարճ երինջներ , խոշոր եղջերավոր անասունների տիպիկ բազմաֆունկցիոնալ ցեղատեսակ

Էթոլոգ Ջեյն Գուդոլը 2009 թվականին «Գյուղատնտեսական կենդանիների ներքին աշխարհը» գրքում նշել է, որ «գյուղատնտեսական կենդանիները զգում են հաճույք և տխրություն, հուզմունք և վրդովմունք, դեպրեսիա, վախ և ցավ: Նրանք շատ ավելի զգայուն և խելացի են, քան մենք երբևէ պատկերացրել ենք:»[28] 2012 թվականին մի խումբ հայտնի նյարդաբաններ[29] «Կենդանիների գիտակցության մասին Քեմբրիջի հռչակագրի» մեջ հայտարարեցին, որ բոլոր կաթնասուններն ու թռչունները (օրինակ՝ գյուղատնտեսական կենդանիները) և այլ կենդանիներ ունեն նյարդաբանական սուբստրատներ, որոնք առաջացնում են գիտակցություն և ունակ են զգալ աֆեկտիվ վիճակներ:[30] Յուջին Լինդենը՝ «Թութակի ողբը» գրքի հեղինակը, ենթադրում է, որ կենդանիների վարքագծի և խելքի բազմաթիվ օրինակներ, կարծես, ցույց են տալիս և՛ զգացմունքները, և՛ գիտակցության մակարդակը, որը մենք սովորաբար վերագրում ենք միայն մեր տեսակին:

Փիլիսոփա Դենիել Դենեթը հակադարձում է

Փիլիսոփաներ Փիթեր Սինգերը (Փրինսթոն), Ջեֆ ՄաքՄահանը (Օքսֆորդ) և այլք նույնպես հակադարձում են, որ խնդիրը ոչ թե գիտակցության, այլ զգայականության մեջ է։[31]

Ցավ խմբագրել

Հարակից փաստարկը վերաբերում է ոչ մարդկային օրգանիզմների՝ ցավ զգալու ունակությանը: Եթե կենդանիները մարդկանց նման կարողանային ցույց տալ իրենց տառապանքը, ապա մարդկային տառապանքի դեմ բազմաթիվ փաստարկներ կարող են տարածվել կենդանիների վրա:[32]Նման ռեակցիաներից մեկը տրանսմարգինալ արգելակումն է, մի երևույթ, որը դիտվում է մարդկանց և որոշ կենդանիների մոտ, և նման է հոգեկան քայքայմանը:

Ինչպես նշել է Ջոն Վեբսթերը (Բրիստոլի համալսարանի անասնաբուծության պատվավոր պրոֆեսոր). Աշխարհում գործում են տարբեր ծրագրեր, որոնք նպաստում են այն գաղափարին, որ սննդի համար մեծացած կենդանիներին կարելի է մարդկայնորեն վերաբերվել: Գործարանային ֆերմերային արդյունաբերության որոշ խոսնակներ պնդում են, որ կենդանիներն ավելի լավ են պահվում ընդհանուր կալանքի տակ:Այդպիսի դիրքորոշման հետևորդ է Carroll's Foods-ի նախագահ Ֆ Ջ «Սոննի» Ֆեյսոնը.

Ի պատասխան՝ կենդանիների բարեկեցության ջատագովներն ապացույցներ են խնդրում, որ գործարանում բուծված ցանկացած կենդանու ավելի լավ է վանդակում պահել, քան ազատ: Farm Sanctuary-ն պնդում է, որ կենդանիների ապրանքավորումն ու սպանդը անհամատեղելի է «մարդասիրական» սահմանման հետ: Կենդանիների էթիկայի մասնագետները, ինչպիսին Գարի Ֆրանցիոնն է, պնդում են, որ կենդանիների տառապանքը նվազեցնելը բավարար չէ. այն պետք է անօրինական դարձնել և վերացնել:

Սթիվեն Բեսթը վիճարկում է այս գաղափարը և պնդում, որ գործարանային ֆերմայի պայմանները «նմանվում են համակենտրոնացման ճամբարների մեքենայացված արտադրական գծերին», որտեղ կենդանիներին «ստիպում են առավելագույն քանակությամբ միս, կաթ և ձու արտադրել, ինչը ինտենսիվ հարկադրանք է, որը տեղի է ունենում ֆիզիկական կալանքի տակ, բայց նաև. այժմ քիմիական և գենետիկական մանիպուլյացիայի միջոցով: Ինչպես բնորոշ է նացիստական միացություններին, այս հարկադիր և ինտենսիվ աշխատանքը ավարտվում է մահով»:[33]Դեյվիդ Նիբերտն ասում է, որ զգայուն կենդանիներին վերաբերվում են որպես անշունչ առարկաների և «կենսամեքենաների» գործարանային տնտեսություններում կամ CAFO-ներում, որտեղ նրանք հաճախ սահմանափակվում են մթության մեջ՝ առանց բնական գործունեությամբ զբաղվելու հնարավորության, խեղվում են՝ գերբնակեցված պայմաններում պաթոլոգիական վարքագիծը կանխելու համար, և գենետիկորեն մանիպուլյացիայի ենթարկվում այն աստիճան, որ շատերը նույնիսկ չեն կարողանում դիմանալ:[34]Դեյվիդ Բենատարը պնդում է, որ տարեկան 63 միլիարդ ցամաքային կենդանի սպանվում է մարդկանց մսամթերքով ապահովելու համար, նրանց ճնշող մեծամասնությունը մահանում է ցավոտ և սթրեսային մահով:

 
Հոլոքոստը վերապրած վեգան Ալեքս Հերշաֆթը (լուսանկարում) անասունների վերաբերմունքը համեմատել է Հոլոքոստի հետ,[35]եւ հայտարարել է, որ իր ողջ մնալու պատճառը կենդանիների նկատմամբ ճնշումներին վերջ տալն է։[36]

Գրելով Current Affairs-ում, Նաթան Ջ. Ռոբինսոնը նկարագրում է միլիարդավոր կենդանիների, որոնք տառապում և մահանում են մարդկանց ձեռքով սպառման համար որպես «հոլոքոստ» և, մեջբերելով Ջերեմի Բենթամին «Հարցն այն չէ, որ նրանք կարող են տրամաբանել, ոչ էլ կարող են խոսել, բայց. Կարո՞ղ են նրանք տառապել»: պնդում է, որ դա «բարոյապես դատապարտելի է» և «խորապես սխալ»։[37] Ընդհակառակը, Յան Նարվեսոնը պնդում է, որ ուտիլիտարիզմի որոշ տեսությունների համաձայն, դրական օգտակարությունը կարող է մեծանալ՝ ունենալով ավելի շատ կենդանի օրգանիզմներ, որոնք զգալու են այն և այդպիսով մեծացնելով կենդանիների պոպուլյացիան, որպեսզի հետագայում դրանք կարողանան ուտել, այս տեսությունները կարող են պոտենցիալ արդարացնել կենդանիների բուծումը և սպառումը.[38]

Էթիկական բուսակերության քննադատներն ասում են, որ համաձայնություն չկա, թե որտեղ կարելի է գծել տարանջատող գիծ զգալ կարողացող և չկարողացող օրգանիզմների միջև: Օքսֆորդի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Ջասթին Լեյբերը գրում է, որ.

Կան նաև ոմանք, ովքեր պնդում են, որ թեև միայն տառապող կենդանիներն են ցավ զգում, բայց բույսերը, ինչպես բոլոր օրգանիզմները, գոյատևման մեխանիզմներ են մշակել:Ոչ մի կենդանի օրգանիզմ չի կարող նկարագրվել որպես մեկ այլ օրգանիզմի պահպանման համար «մեռնել ցանկացող»:[39] The New York Times-ի համար գրված հոդվածում Քերոլ Կաեսուկ Յունը պնդում է, որ.

Էթիկական բուսակերության կողմնակիցները պնդում են, որ բույսերի իրավունքների պաշտպանությունը պարտավորեցնում է ձեռնպահ մնալ մսից՝ հաշվի առնելով կենդանիների կերակրման համար բույսերի օգտագործումը:[40][41] Օրինակ, տավարի մսի համար կերի փոխակերպման հարաբերակցությունը կարող է պահանջել 4,5–7,5 կգ բուսական մթերք օգտագործում՝ 1 կգ տավարի միս արտադրելու համար։[42]PETA-ն նշում է, որ «Անկախ նրանից՝ կարելի է ապացուցել, որ բույսերը ցավ են զգում, թե ոչ, վեգան սնունդը կարեկից ընտրություն է, քանի որ դա ավելի քիչ բույսերի և կենդանիների մահ է պահանջում»:[41]

Փիթեր Սինգերը նշել է, որ բուսակերության էթիկական փաստարկը կարող է չկիրառվել ոչ բուսական սննդի համար: Օրինակ, կենդանիներին ցավ պատճառելու դեմ ցանկացած փաստարկ չի վերաբերի այն կենդանիներին, որոնք ցավ չեն զգում: Նաև հաճախ նշվել է, որ թեև որոշ կենդանիների, ինչպիսիք են կովերին, մարդու սպառման համար կերակրելու համար շատ ավելի շատ հացահատիկ է պահանջվում, քան ուղղակիորեն մարդուն կերակրելու համար, ոչ բոլոր կենդանիներն են օգտագործում ցամաքային բույսեր (կամ այլ կենդանիներ, որոնք սպառում են ցամաքային բույսերը): Օրինակ՝ ոստրեներն օգտագործում են ստորջրյա պլանկտոն և ջրիմուռներ։ 2010 թվականին Քրիստոֆեր Քոքսը գրել է.

Քոքսը շարունակեց առաջարկել, որ ոստրեներն ընդունելի կլիներ ուտել, նույնիսկ խիստ էթիկական չափանիշներով, եթե նրանք չզգան.«Թեև դուք կարող եք նրանց տալ կասկածի օգուտը, կարող եք նաև ասել, որ եթե ցավի կարողության նոր ապացույցներ չհայտնվեն, կասկածն այնքան աննշան է, որ կայունորեն արտադրված ոստրեներ ուտելուց խուսափելու լավ պատճառ չկա»:Քոքսն ավելացրել է, որ թեև հավատում է բուսակերության որոշ էթիկական պատճառներին, սակայն նա խիստ վեգան կամ նույնիսկ բուսակեր չէ, քանի որ օգտագործում է ոստրե:

Կենդանիների գիտակցության տեսակետների վրա ազդեցություն խմբագրել

Երբ մարդիկ ընտրում են անել այնպիսի բաներ, որոնց վերաբերյալ երկմտում են և որոնք դժվարությամբ կհիմնավորեն, նրանք զգում են ճանաչողական դիսոնանսի վիճակ, որը կարող է հանգեցնել ռացիոնալացման, ժխտման կամ նույնիսկ ինքնախաբեության:Օրինակ, 2011-ի փորձը ցույց է տվել, որ երբ մարդկանց ուշադրությունն ուղղակիորեն հրավիրվում է այն վնասի վրա, որը նրանց միս ուտելը պատճառում է կենդանիներին, նրանք հակված են գնահատել այդ կենդանիներին որպես նվազ մտավոր ունակություններ ունեցողներ՝ համեմատած այն ժամանակվա, երբ նրանք դրա վրա ուշադրություն չէին դարձրել: Սա հատկապես ակնհայտ է, երբ մարդիկ ակնկալում են մոտ ապագայում միս ուտել։ Նման ժխտումը մարդկանց համար ավելի քիչ անհարմար է դարձնում կենդանիներին ուտելը: Տվյալները ցույց են տալիս, որ մարդիկ, ովքեր միս են օգտագործում, փորձում են լուծել իրենց համոզմունքների և վարքագծի միջև բարոյական անհամապատասխանությունները՝ հարմարեցնելով իրենց համոզմունքները նրան, թե ինչ կարող են զգալ կենդանիները:[43]Այս ընկալումը կարող է հանգեցնել պարադոքսալ եզրակացությունների այն էթիկայի և հարմարավետության մասին, որը կապված է մսի որոշ տեսակների գերադասման մեջ: Օրինակ, եղնիկի միսը կամ վայրի եղնիկի միսը, ընդհանուր առմամբ, ունի շատ ավելի բարձր սննդային որակ և շատ ավելի ցածր ածխածնի հետք, քան տնային պայմաններում աճեցված կենդանիների միսը: Բացի այդ, կարելի է փաստացիորեն վստահ լինել, որ եղնիկը երբեք չի բուծվել կամ մեծացվել անբնական պայմաններում, սահմանափակվել է վանդակում, կերակրվել է անբնական հացահատիկով կամ ներարկվել է որևէ արհեստական հորմոն: Այնուամենայնիվ, քանի որ եղնիկին սպանելու անհրաժեշտ արարքը եղնիկի միս ձեռք բերելու համար, ընդհանուր առմամբ, շատ ավելի ակնհայտ է յուրաքանչյուրի համար, ով հանդիպում է այս տեսակի մսի, որոշ մարդիկ կարող են նույնիսկ ավելի անհարմար զգալ այն ուտելուց, քան գործարանային ֆերմաներում աճեցված կենդանիների միսը: Շատ էթիկական բուսակերներ և էթիկական միս ուտողներ պնդում են, որ պետք է շտկել վարքագիծը, քան համոզմունքներին աջակցելը:

Բնապահպանական փաստարկ խմբագրել

 
Մոնոմշակված կարտոֆիլի դաշտ

Որոշ մարդիկ բնապահպանական պատճառներով են ընրում լինել բուսակեր կամ վեգան:

Համաձայն LEAD Livestock-ի 2006 Long Shadow Report-ի՝ «Անասնաբուծության ոլորտը հանդիսանում է ամենալուրջ բնապահպանական խնդիրների երկու կամ երեք խոշոր ներդրողներից մեկը բոլոր մակարդակներում՝ տեղականից մինչև գլոբալ»:[44] Անասնաբուծության ոլորտը, հավանաբար, ջրի աղտոտման ամենամեծ աղբյուրն է (կենդանիների թափոնների, պարարտանյութերի և թունաքիմիկատների պատճառով), որը նպաստում է էվտրոֆիկացմանը, մարդու առողջության խնդիրներին և հակաբիոտիկների նկատմամբ կայունության առաջացմանը:Այն նաև կազմում է մարդկանց գլոբալ ջրի օգտագործման ավելի քան 8%-ը:

Անասնաբուծությունը մարդու կողմից հողի ամենամեծ օգտագործումն է, և այն կազմում է համաշխարհային հողի մակերեսի մոտ 25%-ը կամ ամբողջ գյուղատնտեսական հողերի երկու երրորդը:[45]Այն հավանաբար կենսաբազմազանության կորստի առաջատար դերակատարն է, քանի որ այն առաջացնում է անտառահատումներ, հողերի դեգրադացիա, աղտոտում, կլիմայի փոփոխություն և գերձկնորսություն:[44][46][47]Վայրի բնության համաշխարհային հիմնադրամի 2017 թվականի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ կենսաբազմազանության կորստի 60%-ը կարող է վերագրվել կերային մշակաբույսերի մշակման հսկայական մասշտաբին, որն անհրաժեշտ է տասնյակ միլիարդավոր գյուղատնտեսական կենդանիներ բուծելու համար:[48]Անասնաբուծությունը պատասխանատու է նաև աշխարհում ջերմոցային գազերի արտանետումների առնվազն 20%-ի համար, որոնք ներկայիս կլիմայի փոփոխության հիմնական պատճառն են։Դա պայմանավորված է կերերի արտադրությամբ, որոճողների աղիքային խմորումով, գոմաղբի պահպանմամբ և վերամշակմամբ, ինչպես նաև կենդանական ծագման մթերքների տեղափոխմամբ:[49]Անասնաբուծությունից առաջացած ջերմոցային գազերի արտանետումները զգալիորեն գերազանցում են մարդկային ցանկացած այլ գործունեության ջերմոցային գազերի արտանետումները:Որոշ հեղինակներ պնդում են, որ ամենաշատը, որ մենք կարող ենք անել կլիմայի փոփոխությունը դանդաղեցնելու համար, համաշխարհային անցումն է բուսական սննդակարգի:[50]Carbon Balance and Management ամսագրում հրապարակված 2017 թվականի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ կենդանիների գյուղատնտեսության մեջ մեթանի գլոբալ արտանետումները 11%-ով ավելի են, քան նախկինում գնահատվում էր:[51]2017 թվականի նոյեմբերին 15-ին 364 համաշխարհային գիտնականներ ստորագրեցին մարդկությանը ուղղված նախազգուշացում՝ կոչ անելով, ի թիվս այլ բաների, «խրախուսել սննդակարգի փոփոխությունները հիմնականում բուսական ծագման մթերքների նկատմամբ»:[52] The Lancet-ի 2019 թվականի զեկույցում առաջարկվել է, որ մսի համաշխարհային սպառումը կրճատվի 50 տոկոսով՝ կլիմայի փոփոխությունը մեղմելու համար:[53]

Շատ զարգացող երկրներ, այդ թվում՝ Չինաստանը և Հնդկաստանը, արդիականացման և գլոբալիզացիայի արդյունքում հեռանում են ավանդական բուսական սննդակարգից դեպի մսային ինտենսիվ սննդակարգ, ինչը նպաստել է արևմտյան սպառողական մշակույթների տարածմանը ամբողջ աշխարհում: 7 միլիարդից ավելի գլոբալ բնակչության կողմից տարեկան սպառվում է շուրջ 166-ից ավելի քան 200 միլիարդ ցամաքային և ջրային կենդանիներ, և կանխատեսվում է, որ մինչև 2050 թվականը մսի սպառումը կկրկնապատկվի, քանի որ բնակչությունը կաճի մինչև 9 միլիարդը:[54][55]Science-ում հրապարակված 2018 թվականի ուսումնասիրությունը նշում է, որ մինչև 2050 թվականը մսի սպառումը կարող է աճել մինչև 76%-ով՝ մարդկային բնակչության աճի և հարստության աճի հետևանքով, ինչը կբարձրացնի ջերմոցային գազերի արտանետումները և հետագայում կնվազեցնի կենսաբազմազանությունը:[56][57] Դեյվիդ Աթենբորոն 2020 թվականին նախազգուշացրել է, որ «մոլորակը չի կարող աջակցել միլիարդավոր միս ուտողների»:[58]

Կենդանիները, որոնք սնվում են հացահատիկով կամ ապավինում են արածեցմանը, ավելի շատ ջուր են պահանջում, քան հացահատիկային կուլտուրաները:[59]1 կգ (2,2 ֆունտ) միս արտադրելու համար պահանջվում է մինչև 15000 լիտր ջուր։[60]Համաձայն Միացյալ Նահանգների գյուղատնտեսության նախարարության (USDA), գյուղատնտեսական կենդանիների համար մշակաբույսերի աճեցումը պահանջում է ԱՄՆ-ի ջրամատակարարման գրեթե կեսը և գյուղատնտեսական հողերի 80%-ը:ԱՄՆ-ում սննդի համար բուծված կենդանիները սպառում են սոյայի բերքի 90%-ը, եգիպտացորենի բերքի 80%-ը և հացահատիկի 70%-ը:[61]Այնուամենայնիվ, երբ օգտագործվում է էքստենսիվ գյուղատնտեսական համակարգ (ի տարբերություն անասնակերի), որոշ ջուր և սննդանյութեր վերադարձվում են հող՝ արոտավայրին օգուտ տալու համար:Ջրի և սննդանյութերի այս ցիկլը և վերամշակումը ավելի քիչ տարածված են բույսերի արտադրության համակարգերում, ուստի այն կարող է կենդանական արտադրության արդյունավետության մակարդակը մոտեցնել բույսերի վրա հիմնված գյուղատնտեսական համակարգերի արդյունավետությանը:[62]Կերակային կենդանիների արտադրությանը հետևելիս՝ կերակրից մինչև ճաշի սեղան, մսի, կաթի և ձվի արտադրության անարդյունավետությունը տատանվում է 4:1 մուտքային էներգիայի և սպիտակուցի արտադրության հարաբերակցությունից մինչև 54:1:[63]Արդյունքում կենդանական ծագման սննդամթերքի արտադրությունը սովորաբար շատ ավելի քիչ արդյունավետ է, քան հացահատիկի, բանջարեղենի, հատիկեղենի, սերմերի և մրգերի բերքահավաքը:

Կան նաև բարոյական փաստարկներ՝ կապված միս ուտելու հետ:Նման փաստարկներից մեկը պնդում է, որ զգացմունքները և անհատական բարեկեցությունը ավելի քիչ կարևոր են բարոյականության համար, քան ավելի մեծ էկոլոգիական բարիքները: Հետևելով բնապահպան Ալդո Լեոպոլդի սկզբունքին, որ բարոյականության միակ չափանիշը «բիոտիկ համայնքի ամբողջականությունը, կայունությունն ու գեղեցկությունը» պահպանելն է, այս դիրքորոշումը պնդում է, որ կայուն որսը և անասնաբուծությունը էկոլոգիապես առողջ են և, հետևաբար, լավ:[64][65]Ագրոէկոլոգ և The New York Times-ի միս ուտելու էթիկայի մասին էսսեների մրցույթի հաղթող Ջեյ Բոստը, աջակցում է մսի օգտագործմանը՝ պնդելով, որ «հատուկ հանգամանքներում աճեցված միս ուտելը բարոյական է, այլ հանգամանքներում աճեցված միս ուտելը հակաէթիկական»:Նա առաջարկում է, որ եթե «էթիկականը սահմանվում է որպես էկոլոգիապես ամենաբարեխիղճ ձևով ապրելը, ապա բավականին կոնկրետ հանգամանքներում, որոնցից յուրաքանչյուր միս ուտող պետք է ինքնակրթվի, միս ուտելը բարոյական է»:Հատուկ հանգամանքները, որոնք նա նշում է, ներառում են կենդանիների օգտագործումը սննդանյութերի ցիկլով և արևը սննդի վերածելը:[66]

Միս ուտելու կրոնական ավանդույթները խմբագրել

 
Կովի սպանդի մասին օրենքները Հնդկաստանի տարբեր նահանգներում

Հինդուիզմը բուսակերությունը համարում է իդեալ երեք պատճառով. կենդանիների նկատմամբ կիրառվող ոչ բռնության սկզբունքը (ահիմսա). աստվածությանը միայն «մաքուր» (բուսական) կամ սատվիկ սնունդ առաջարկելու և այն որպես պրասադ հետ ստանալու մտադրություն. և այն համոզմունքը, որ անզգույշ դիետան օգտակար է առողջ մարմնի և մտքի համար, և որ ոչ բուսական սնունդը վնասակար է մտքի և հոգևոր զարգացման համար: Բուդդայական բուսակերությունը նման սահմանափակումներ ունի կենդանիներին վիրավորելու դեմ: Հինդուիստների և բուդդայականների իրական սովորությունները տարբերվում են՝ կախված նրանց համայնքից և տարածաշրջանային ավանդույթներից: Ջեյնները հատկապես խստապահանջ են զգայուն օրգանիզմներին չվնասելու հարցում:

Իսլամական օրենքը և հուդայականությունը ունեն սննդային ուղեցույցներ, որոնք կոչվում են համապատասխանաբար Հալալ և Քաշրութ:Հուդայականության մեջ միսը, որը կարելի է օգտագործել հալախայի (հրեական օրենք) համաձայն, կոչվում է կոշեր; միսը, որը չի համապատասխանում հրեական օրենքին, կոչվում է տրիֆ:Կենդանիներին անհարկի ցավ պատճառելը արգելված է tza'ar ba'alei chayim սկզբունքով:Թեև հրեաների համար ոչ պահանջվում է, ոչ էլ արգելվում է միս ուտել, հուդայականության միջնադարյան մի շարք գիտնականներ, ինչպիսիք են Ջոզեֆ Ալբոն և Իսահակ Արաման, բուսակերությունը համարում են բարոյական իդեալ:Նմանապես, իսլամական սննդային օրենքները թույլատրում են որոշ կենդանիների օգտագործումը այն պայմանով, որ նրանց միսը չի ստացվում սպանդի արգելված մեթոդներով (օրինակ՝ խեղդամահ անելով, ծեծելով մինչև մահ և այլն), ինչպես նաև այլ սահմանափակումների պահպանմամբ: Մորթման արգելված եղանակներով ստացված միսը համարվում է հարամ։

Քրիստոնեության մեջ, ինչպես դավանում են Արևելյան ուղղափառ եկեղեցու, Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու, հունական կաթոլիկ եկեղեցու և այլոց անդամները, ծոմ պահելու ժամանակ արգելվում է միս ուտել: Ծոմի կանոնները նույնպես տարբեր են. Կան նաև քրիստոնեական վանական օրենքներ, որոնք ընդունում են բուսակերությունը:

Սինտոիզմի մեջ կա կեգարե հասկացություն, որը նշանակում է աղտոտվածության և պղծման վիճակ, և ավանդաբար կենդանիներ ուտելը համարվում է դրանցից մեկը:[67]Ենթադրվում է, որ ավելի շատ ոտքեր ունեցող կենդանիներ ուտելն ավելի վատ է: (Կաթնասուններ ուտելն ավելի վատ է, քան հավ կամ ձուկ ուտելը:) (Կաթնասուններ ուտելն ավելի վատ է, քան հավ կամ ձուկ ուտելը:) Այս հայեցակարգը խտրականության է հանգեցնում մորթողների և կաշվի հետ աշխատող մարդկանց նկատմամբ, որոնց անվանում են բուրակումին:[68][69]Շինրանը, բուդդայական աղանդի հիմնադիր Ջոդո Շինշուն, սովորեցնում էր, որ ցածր խավը, ով պետք է սպաներ էակներին, կարող է մտնել նիրվանա, թեև կենդանիներին սպանելը համարվում էր անբարոյական:

Անհատականություն խմբագրել

Մի շարք ժամանակակից փիլիսոփաներ պնդում են, որ բարոյական համայնքը պահանջում է, որ բոլոր մասնակիցները կարողանան բարոյական որոշումներ կայացնել, սակայն կենդանիներն ի վիճակի չեն բարոյական ընտրություն կատարել (օրինակ՝ վագրը չի հրաժարվի մարդուն ուտելուց, քանի որ դա բարոյապես սխալ էր։ Կհարձակվի թե ոչ ՝ կախված է իր գոյատևման կարիքներից, սովից ելնելով): Այսպիսով, էթիկական բուսակերության որոշ հակառակորդներ պնդում են, որ կենդանիներին սպանելու և մարդկանց սպանելու անալոգիան ապակողմնորոշիչ է:[70]Օրինակ, Hsiao (2015) համեմատում է կենդանիներին վնասելու բարոյական խստությունը ծաղիկ պոկելու կամ համակարգչում չարամիտ ծրագրերի ներմուծման հետ:[70]Մյուսները պնդում են, որ մարդիկ ընդունակ են մշակույթի, նորարարության և բնազդի սուբլիմացիայի, որպեսզի վարվեն էթիկական ձևով, մինչդեռ կենդանիները՝ ոչ, և, հետևաբար, բարոյական մակարդակով անհավասար են մարդկանց հետ:Սա չի արդարացնում դաժանությունը, բայց ենթադրում է, որ կենդանիները բարոյապես համարժեք չեն մարդկանց և չունեն այն իրավունքները, որոնք ունի մարդը:[71]Բարոյական համայնքի ճշգրիտ սահմանումը պարզ չէ, բայց Հսիաոն անդամությունը սահմանում է սեփական և մյուս անդամների լավը իմանալու և դա վերացական ընկալելու կարողությամբ: Նա պնդում է, որ կենդանիները չեն համապատասխանում այս ստանդարտին։[70]

Բենջամին Ֆրանկլինը նկարագրում է իր բուսակեր դառնալը իր ինքնակենսագրության առաջին գլխում, բայց հետո նա նկարագրում է, թե ինչու է նա (պարբերաբար) դադարեցրել բուսակերությունը իր հետագա կյանքում.

Կենդանաբանական հիվանդություններ և հակաբիոտիկների հանդեպ դիմադրողականություն խմբագրել

Միս ուտելուն դեմ մարդիկ պնդում են, որ մսի արտադրությունը հրահրում է կենդանաբանական հիվանդություններ, որը հանգեցնում է համաճարակների աճի, ինչը հաստատվել է ՄԱԿ-ի 2020 թվականի զեկույցով:[72]2017թ.-ի մի փաստաթղթում ասվում է, որ «հայտնի վարակիչ հիվանդությունների մոտ 60%-ը և նոր կամ առաջացող վարակիչ հիվանդությունների մինչև 75%-ը զոոնոզային ծագում ունեն», և որ «Գնահատվում է, որ ամբողջ աշխարհում զոոնոզները պատասխանատու են մարդկանց տարեկան 2,5 միլիարդ հիվանդությունների և 2,7 միլիոն մահվան դեպքերի համար »:[73]Մսի արտադրությունը հաճախ ներառում է անասունների վրա հակաբիոտիկների օգտագործումը, ինչը մեծացնում է հակաբիոտիկների հանդեպ դիմադրողականությունը:Համարվում է, որ հակաբիոտիկների նկատմամբ դիմադրողականությունը նույնքան վտանգ է ներկայացնում, որքան կլիմայի փոփոխությունը:[7]

Այս պատճառաբանության քննադատները նշում են, որ թեև բուսական սննդակարգով դիետաների համատարած ընդունումը կնվազեցնի կենդանաբանական հիվանդությունների, հակաբիոտիկների դիմադրության և համաճարակների խթանումը, բուսական սննդի արտադրությունը դեռ հաճախ կապված է հակաբիոտիկների հետ և ամբողջությամբ չի վերացնում այդ խնդիրները:[74][75][76]

Բերքահավաքի ժամանակ սպանված կենդանիներ խմբագրել

Օրեգոնի պետական համալսարանի կենդանիների գիտության պրոֆեսոր Սթիվեն Դևիսը պնդում է, որ նվազագույն վնասի սկզբունքը չի պահանջում հրաժարվել ամբողջ մսից: Դևիսը նշում է, որ այն դիետան, որը սննդակարգից բացառում է խոշոր եղջերավոր անասուններից տավարի մսի օգտագործումը, կարող է ավելի քիչ կենդանիներ սպանել, քան բուսակերների սննդակարքը՝ հաշվի առնելով գյուղատնտեսության կողմից սպանված կենդանիները:[77]

Այս եզրակացությունը քննադատության է ենթարկվել Ջեյսոն Գևերիկ Մետենիի կողմից (in vitro մսի New Harvest կազմակերպության հիմնադիրը), քանի որ նա հաշվարկում է մեկ ակրում սպանված կենդանիների թիվը (մեկ սպառողի դիմաց):Մեթենին ասում է, որ երբ թվերը ճշգրտվում են, Դևիսի փաստարկը ցույց է տալիս վեգանիզմը որպես նվազագույն վնաս պատճառող:[78]Դեւիսի փաստարկը քննադատության է ենթարկվել նաև Էնդի Լամեյի կողմից, քանի որ հիմնված է միայն երկու ուսումնասիրությունների վրա, որոնք կարող են չներկայացնել առևտրային գյուղատնտեսական գործունեությունը: Տարբերակելով գյուղատնտեսական տեխնիկայի կողմից սպանված կենդանիներին և այլ կենդանիների կողմից սպանվածներին, նա ասում է, որ ուսումնասիրությունները կրկին ցույց են տալիս, որ վեգանիզմը «նվազագույն վնաս» է հասցնում:[79]

Քրիստոֆեր Բոբիերը պնդում է, որ գործարանային մսի սպառման դեմ փաստարկները կարող են կիրառվել նաև գործարանային պայմաններում արտադրված բանջարեղենի վրա՝ արտադրական գործընթացում սպանված կենդանիների պատճառով (պնդելով, որ բանջարեղենի այլընտրանքային աղբյուրները նշանակում են, որ գործարանում արտադրված բանջարեղենը անհրաժեշտ չէ) և, հետևաբար, առաջին հայացքից այդ փաստարկը ի օգուտ բուսակերների չէ:[80]

Ոչ մսային արտադրանք խմբագրել

 
Ձու ածող հավերը մեքենայացված վանդակներում

Վեգանի և տիպիկ բուսակերների սննդակարգի հիմնական տարբերություններից մեկը ձվերից և կաթնամթերքից, ինչպիսիք են կաթը, պանիրը, կարագը և մածունը, հրաժարվելն է: Էթիկական վեգանները կաթնամթերք կամ ձու չեն օգտագործում՝ կաթնամթերքի և ձվի արդյունաբերության մեջ կենդանիների շահագործման և սպանդի[81] և կաթնամթերքի արտադրության բնապահպանական ազդեցության պատճառով:[82][83]

Կաթնատու եղջերավոր անասուններից կաթ ստանալու համար հորթերի մեծ մասը ծնվելուց անմիջապես հետո բաժանվում են իրենց մորից և կերակրվում են փոխարինող կաթով, որպեսզի կովի կաթը պահեն մարդու սպառման համար:[84]Կենդանիների բարեկեցության ջատագովները նշում են, որ դա խախտում է մոր և նրա հորթի բնական կապը:[84]Անցանկալի արու հորթերը կա՛մ մորթվում են ծնվելու պահին, կա՛մ ուղարկվում հորթի մսի արտադրության համար:[84]Լակտացիան երկարացնելու համար կաթնատու կովերին արհեստական բեղմնավորման միջոցով գրեթե մշտապես հղի են պահում:[84]Չնայած կովերի բնական կյանքի տեւողությունը մոտ քսան տարի է,[81] մոտավորապես հինգ տարի հետո կովի կաթի արտադրությունը նվազում է. դրանք այնուհետև համարվում են «սպառված» և ուղարկվում են սպանդի՝ մսի և կաշվի համար:[85][86]

Մարտկոցային վանդակները ածան հավերի համար կացարանի գերակշռող ձևն են ամբողջ աշխարհում. այս վանդակները նվազեցնում են ագրեսիան և մարդակերությունը հավերի մեջ, բայց ամուլ են, սահմանափակում են շարժումը և մեծացնում են օստեոպորոզի մակարդակը:[87][88][89]Այս համակարգերում և ազատ տիրույթում ձվերի արտադրության մեջ անցանկալի արու ճտերը մորթվում և սպանվում են ծնվելու պահին՝ ձվադրող հավերի հետագա սերունդ ապահովելու գործընթացում:[90] Ենթադրվում է, որ ձվի միջին սպառողը, ով իր կյանքի 70 տարիների ընթացքում տարեկան ուտում է 200 ձու, պատասխանատու է 140 թռչնի մահվան համար, և միջին հաշվով կաթ սպառողը, ով 70 տարում 190 կգ (420 ֆունտ) կաթ է խմում, պատասխանատու է 2,5 կովերի մահվան համար:[91]

Տե՛ս նաև խմբագրել

Մատենագրություն խմբագրել

  1. ↑ Sandler, Ronald L. (2014). Food Ethics: The Basics. London: Taylor & Francis. էջ 142. ISBN 978-1-135-04547-0. Վերցված է 11 February 2018-ին.
  2. ↑ «Easter Symbols and Traditions». HISTORY. Վերցված է 2021-12-24-ին.
  3. ↑ Klurfeld, David M (2018-07-07). «What is the role of meat in a healthy diet?». Animal Frontiers: The Review Magazine of Animal Agriculture. 8 (3): 5–10. doi:10.1093/af/vfy009. ISSN 2160-6056. PMC 7015455. PMID 32071794.
  4. ↑ «Are we supposed to be vegetarian?». Medical News Today (անգլերեն). 2017-11-15. Վերցված է 2021-12-24-ին.
  5. ↑ Paxton George, Katherine (July 21, 1991). «So Animal a Human..., or the Moral Relevance of Being An Omnivore» (PDF). Journal of Agricultural Ethics: 172–186.
  6. ↑ American Dietetic Association (2009). «Position Paper of the American Dietatic Association: Vegetarian Diets» (PDF). Journal of the American Dietetic Association. 109 (7): 1266–1282. doi:10.1016/j.jada.2009.05.027. PMID 19562864. S2CID 7906168.
  7. ↑ 7,0 7,1 Harvey, Fiona (29 April 2019). «Antibiotic resistance as big a threat as climate change – chief medic». The Guardian. Վերցված է 20 May 2021-ին.
  8. ↑ Doggett, Tyler (2018), «Moral Vegetarianism», in Zalta, Edward N. (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018 ed.), Metaphysics Research Lab, Stanford University, Վերցված է 2021-12-24-ին
  9. ↑ «Life after Veganuary: the ethical guide to eating meat, eggs and dairy». the Guardian (անգլերեն). 2020-02-04. Վերցված է 2021-12-24-ին.
  10. ↑ Schwitzgebel, Eric; Rust, Joshua (2013-01-22). «The moral behavior of ethics professors: Relationships among self-reported behavior, expressed normative attitude, and directly observed behavior». Philosophical Psychology. Informa UK Limited. 27 (3): 293–327. doi:10.1080/09515089.2012.727135. ISSN 0951-5089. S2CID 144304490.
  11. ↑ Justin Weinberg (2021-11-01). «What Philosophers Believe: Results from the 2020 PhilPapers Survey». Daily Nous. Վերցված է 2021-12-31-ին.
  12. ↑ «We Ignore Urgent Global Warnings At Our Peril». HuffPost (անգլերեն). 2018-01-15. Վերցված է 2021-12-31-ին.
  13. ↑ «The Animal Kill Counter << ADAPTT :: Animals Deserve Absolute Protection Today and Tomorrow». adaptt.org. 24 December 2013. Վերցված է 2014-05-19-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 McGregor, Joan. «What philosophers have to say about eating meat». The Conversation (անգլերեն). Վերցված է 2021-12-24-ին.
  15. ↑ «Xenophon, Memorabilia, Book 3, chapter 14, section 4». www.perseus.tufts.edu. Վերցված է 2021-12-27-ին.
  16. ↑ Dombrowski, Daniel (2011). «Was Plato a Vegetarian?». Apeiron. 18: 4. doi:10.1515/APEIRON.1984.18.1.1. S2CID 147281222.
  17. ↑ 17,0 17,1 Mark Rowlands (2013). Animal rights: All that matters. Hodder & Stoughton Արխիվացված 1 Հուլիս 2014 Wayback Machine
  18. ↑ Scruton, Roger (2006). Animal Rights and Wrongs. New York: Continuum. ISBN 9781441199157.
  19. ↑ Donaldson, Sue; Kymlicka, Will (2011). Zoopolis: A Political Theory of Animal Rights. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199599660. OCLC 713621604.
  20. ↑ Zangwill, Nick (2021). «Our Moral Duty to Eat Meat». Journal of the American Philosophical Association (անգլերեն). 7 (3): 295–311. doi:10.1017/apa.2020.21. ISSN 2053-4477. S2CID 236309023.
  21. ↑ Pluhar, E. B. (2010). «Meat and morality: Alternatives to factory farming» (PDF). Journal of Agricultural and Environmental Ethics. 23 (5): 455–468. doi:10.1007/s10806-009-9226-x. S2CID 154844655. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 6 January 2014-ին.
  22. ↑ Benatar, David (February 2001). «Why the Naive Argument against Moral Vegetarianism Really is Naive». Environmental Values. 10 (1): 103–112. doi:10.3197/096327101129340769. S2CID 145781996.
  23. ↑ Eisnitz, G. A. (2009). Slaughterhouse: The shocking story of greed, neglect, and inhumane treatment inside the US meat industry. Prometheus Books. Chicago
  24. ↑ Hoffman, Beth (16 September 2013). «Food Waste: Key To Ending World Hunger». Forbes.
  25. ↑ Anonymous (2016-10-17). «Food Waste». Food Safety - European Commission (անգլերեն). Վերցված է 2019-11-22-ին.
  26. ↑ «Manifesto for the Evolution of Animals' Legal Status in the Civil Code of Quebec». animalsarenotobjects.ca. Արխիվացված է օրիգինալից 21 June 2014-ին. Վերցված է 27 March 2018-ին.
  27. ↑ Chazan, David (16 April 2014). «Pets No Longer Just Part of Furniture in France». The Daily Telegraph. Արխիվացված օրիգինալից 12 January 2022-ին.
  28. ↑ Goodall J (April 2009), The Inner World of Farm Animals. Stewart, Tabori and Chang.
  29. ↑ Halberstadt, Alex (3 July 2014). «Zoo Animals and their Discontents». The New York Times Magazine.
  30. ↑ Low P, Panksepp J, Reiss D, Edelman D, Van Swinderen B, Koch C (July 2012). "The Cambridge Declaration on Consciousness".
  31. ↑ McMahan, Jeff (2002). The Ethics of Killing. Oxford University Press.
  32. ↑ Carter, Alan (2005). «Animals, Pain and Morality». Journal of Applied Philosophy. 22 (1): 17–22. doi:10.1111/j.1468-5930.2005.00289.x. PMID 15948329.
  33. ↑ Best, Steven (2014). «The New Abolitionism: Capitalism, Slavery, and Animal Liberation». The Politics of Total Liberation: Revolution for the 21st Century. Palgrave Macmillan. էջ 35. doi:10.1057/9781137440723_2. ISBN 978-1137471116.
  34. ↑ Nibert, David (2013). Animal Oppression and Human Violence: Domesecration, Capitalism, and Global Conflict. Columbia University Press. էջ 189. ISBN 978-0231151894.
  35. ↑ Dolsten, Josefin (7 October 2016). «Holocaust survivor likens treatment of livestock to Shoah». www.timesofisrael.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021-12-27-ին.
  36. ↑ Gatenby, Alex (2017-05-23). «Vegan Holocaust survivor wants to end the oppression of animals». www.standard.co.uk (անգլերեն). Վերցված է 2021-12-27-ին.
  37. ↑ Robinson, Nathan J. (17 January 2018). «Meat and the H-Word». Current Affairs. Վերցված է 18 January 2018-ին.
  38. ↑ Narveson, Jan. Moral matters. Broadview Press, 1999, page140-141
  39. ↑ Natalie Angier (21 December 2009). «Sorry, Vegans: Brussels Sprouts Like to Live, Too». The New York Times. Վերցված է 20 February 2017-ին.
  40. ↑ Regan, Tom (2003). Animal rights, human wrongs: an introduction to moral philosophy. Rowman & Littlefield. էջ 101. ISBN 0-7425-3354-9.
  41. ↑ 41,0 41,1 «Can plants feel pain?». PETA (ամերիկյան անգլերեն). 2010-07-07. Վերցված է 2021-11-21-ին.
  42. ↑ Dan W. Shike, Ph.D., University of Illinois at Urbana-Champaign Driftless Region Beef Conference 2013 Beef Cattle Feed Efficiency
  43. ↑ Bastian, Brock; Loughnan, Steve; Haslam, Nick; Radke, Helena R. M. (2012). «Don't Mind Meat? The Denial of Mind to Animals Used for Human Consumption» (PDF). Personality and Social Psychology Bulletin. 38 (2): 247–256. doi:10.1177/0146167211424291. PMID 21980158. S2CID 22757046. Վերցված է 2014-05-19-ին.
  44. ↑ 44,0 44,1 Steinfeld, Henning; Gerber, Pierre; Wassenaar, Tom; Castel, Vincent; Rosales, Mauricio; de Haan, Cees (2006), Livestock's Long Shadow: Environmental Issues and Options (PDF), Rome: FAO
  45. ↑ «Land use in agriculture by the numbers». FAO. 7 May 2020. Վերցված է 26 April 2022-ին.
  46. ↑ Morell, Virginia (11 August 2015). «Meat-eaters may speed worldwide species extinction, study warns». Science. Վերցված է 3 January 2018-ին.
  47. ↑ Machovina, B.; Feeley, K. J.; Ripple, W. J. (2015). «Biodiversity conservation: The key is reducing meat consumption». Science of the Total Environment. 536: 419–431. Bibcode:2015ScTEn.536..419M. doi:10.1016/j.scitotenv.2015.07.022. PMID 26231772.
  48. ↑ Smithers, Rebecca (5 October 2017). «Vast animal-feed crops to satisfy our meat needs are destroying planet». The Guardian. Վերցված է 3 January 2018-ին.
  49. ↑ «Tackling climate change through livestock» (PDF). Վերցված է 2019-11-22-ին.
  50. ↑ «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 17 April 2017-ին. Վերցված է 16 October 2015-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  51. ↑ Wolf, Julie; Asrar, Ghassem R.; West, Tristram O. (29 September 2017). «Revised methane emissions factors and spatially distributed annual carbon fluxes for global livestock». Carbon Balance and Management. 12 (16): 16. doi:10.1186/s13021-017-0084-y. PMC 5620025. PMID 28959823.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  52. ↑ Ripple WJ, Wolf C, Newsome TM, Galetti M, Alamgir M, Crist E, Mahmoud MI, Laurance WF (13 November 2017). «World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice». BioScience. 67 (12): 1026–1028. doi:10.1093/biosci/bix125.
  53. ↑ Gibbens, Sarah (January 16, 2019). «Eating meat has 'dire' consequences for the planet, says report». National Geographic. Վերցված է January 19, 2019-ին.
  54. ↑ Best, Steven (2014). The Politics of Total Liberation: Revolution for the 21st Century. Palgrave Macmillan. էջեր 97, 160. doi:10.1057/9781137440723. ISBN 978-1137471116.
  55. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Benatar2015» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  56. ↑ Devlin, Hannah (July 19, 2018). «Rising global meat consumption 'will devastate environment'». The Guardian. Վերցված է October 2, 2019-ին.
  57. ↑ Godfray, H. Charles J.; Aveyard, Paul; և այլք: (2018). «Meat consumption, health, and the environment». Science. 361 (6399). Bibcode:2018Sci...361M5324G. doi:10.1126/science.aam5324. PMID 30026199. S2CID 49895246.
  58. ↑ Dalton, Jane (August 26, 2020). «Go vegetarian to save wildlife and the planet, Sir David Attenborough urges». The Independent. Վերցված է February 4, 2021-ին.
  59. ↑ Kirby, Alex (16 August 2004). «Hungry world 'must eat less meat'». BBC News. Վերցված է 2014-05-19-ին.
  60. ↑ «Managing Water under Uncertainty and Risk». unesdoc.unesco.org. Վերցված է 2019-11-22-ին.
  61. ↑ «USDA ERS - Major Uses of Land in the United States, 1997». United States Department of Agriculture Economic Research Service. Արխիվացված է օրիգինալից 6 May 2014-ին. Վերցված է 2014-05-19-ին.
  62. ↑ "Allan Savory: Holistic Management: A New Framework for Decision Making." Thomas J. Elpel's Green University--Our Mission: To Change the World. N.p., n.d. Web. 22 March 2016
  63. ↑ «U.S. could feed 800 million people with grain that livestock eat». Cornell Chronicle. Cornell University. 7 August 1997. Վերցված է 2014-05-19-ին.
  64. ↑ Callicott, J. Baird (1980). «Animal Liberation: A Triangular Affair» (PDF). Environmental Ethics. 2 (4): 311–338. doi:10.5840/enviroethics19802424. Վերցված է 6 July 2015-ին.
  65. ↑ Bost, Jay (3 May 2012). «The Ethicist Contest Winner: Give Thanks for Meat». The New York Times (editorial).
  66. ↑ Bost, Jay (3 May 2012). «Give Thanks for Meat». The New York Times. Վերցված է 7 April 2013-ին.
  67. ↑ 長谷部, 恵理 (2006). «江戸期における「肉」と「肉食」に関する一考察». 危機と文化: 札幌大学文化学部文化学会紀要. 8. Վերցված է 2021-03-27-ին.
  68. ↑ «Japan's hidden caste of untouchables». BBC. Վերցված է August 6, 2020-ին.
  69. ↑ Harada Nobuo (1993). 歴史のなかの米と肉 食物と天皇・差別. Tokyo: 平凡社. ISBN 4-582-84147-3.
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 Hsiao, Timothy (2015). «In Defense of Eating Meat». Journal of Agricultural and Environmental Ethics. 28 (2): 277–291. doi:10.1007/s10806-015-9534-2. S2CID 143234462.
  71. ↑ «Animals and Ethics». Internet Encyclopedia of Philosophy. University of Tennessee. 2 August 2013. Վերցված է 2014-05-19-ին.
  72. ↑ Carrington, Damian (2020-07-06). «Coronavirus: world treating symptoms, not cause of pandemics, says UN». The Guardian. Վերցված է 2022-02-12-ին.
  73. ↑ Salyer, Stephanie J.; Silver, Rachel; Simone, Kerri; Barton Behravesh, Casey (2017-12-23). «Prioritizing Zoonoses for Global Health Capacity Building—Themes from One Health Zoonotic Disease Workshops in 7 Countries, 2014–2016». Emerging Infectious Diseases. 23 (Suppl 1): S55–S64. doi:10.3201/eid2313.170418. ISSN 1080-6040. PMC 5711306. PMID 29155664.
  74. ↑ Rogers, Kaleigh (15 September 2016). «Vegans, You're Contributing to Antibiotic Resistance, Too». Vice. Վերցված է 2022-02-12-ին.
  75. ↑ Washington, Michael; Majchrowicz (29 March 2021). «PolitiFact - Moby's claim there would be 'no pandemics' if world were vegans ignores important context». PolitiFact. Վերցված է 2022-02-12-ին.
  76. ↑ MacBride, Katie (24 March 2021). «Does eating meat cause pandemics?». Inverse. Վերցված է 2022-02-12-ին.
  77. ↑ «Should we all be vegetarians?». Time. 2 July 2002. Արխիվացված է օրիգինալից 19 March 2007-ին. Վերցված է 14 June 2010-ին.
  78. ↑ Matheny, G (2003). «Least Harm: A Defense of Vegetarianism from Steven Davis's Omnivorous Proposal». Journal of Agricultural and Environmental Ethics. 16 (5): 505–511. doi:10.1023/A:1026354906892. S2CID 52219428.
  79. ↑ Lamey, Andy (2007). «Food Fight! Davis versus Regan on the Ethics of Eating Beef». Journal of Social Philosophy. 38 (2): 331–348. doi:10.1111/j.1467-9833.2007.00382.x. SSRN 1253172.
  80. ↑ Bobier, Christopher. "Should Moral Vegetarians Avoid Eating Vegetables?." Food Ethics 5, no. 1-2 (2020): 1.
  81. ↑ 81,0 81,1 Erik Marcus (2000). Vegan: The New Ethics of Eating. ISBN 9781590133446.
  82. ↑ «Ethical Reasons to Give Up Dairy Products». dummies (անգլերեն). Վերցված է 2019-05-12-ին.
  83. ↑ Scarborough, Peter; Appleby, Paul N.; Mizdrak, Anja; Briggs, Adam D. M.; Travis, Ruth C.; Bradbury, Kathryn E.; Key, Timothy J. (2014). «Dietary greenhouse gas emissions of meat-eaters, fish-eaters, vegetarians and vegans in the UK». Climatic Change. 125 (2): 179–192. Bibcode:2014ClCh..125..179S. doi:10.1007/s10584-014-1169-1. ISSN 0165-0009. PMC 4372775. PMID 25834298.
  84. ↑ 84,0 84,1 84,2 84,3 Vegetarian Society. «Dairy Cows & Welfare». Արխիվացված է օրիգինալից 6 May 2013-ին. Վերցված է 18 October 2012-ին.
  85. ↑ Desaulniers, Élise (2013). Vache à lait: dix mythes de l'industrie laitière (ֆրանսերեն). Editions Stanké, Québec. Արխիվացված է օրիգինալից 21 September 2013-ին. Վերցված է 19 May 2014-ին.
  86. ↑ Wolfson, D. J. (1996). Beyond the law: Agribusiness and the systemic abuse of animals raised for food or food production Animal L., 2, 123. (չաշխատող հղում)
  87. ↑ Horne, P.L.M. Van; Achterbosch, T.J. (2008). «Animal welfare in poultry production systems: impact of EU standards on world trade». World's Poultry Science Journal. 64 (1): 40–52. doi:10.1017/s0043933907001705. S2CID 41783559.
  88. ↑ Leenstra, F.; Napel, J. Ten; Visscher, J.; Sambeek, F. Van (2016). «Layer breeding programmes in changing production environments: a historic perspective». World's Poultry Science Journal. 72 (1): 21–36. doi:10.1017/s0043933915002743. S2CID 88880569.
  89. ↑ Meseret, S. (2016). «A review of poultry welfare in conventional production system». Livestock Research for Rural Development. 28 (12).
  90. ↑ Vegetarian Society. «Egg Production & Welfare». Արխիվացված է օրիգինալից 16 March 2018-ին. Վերցված է 18 October 2012-ին.
  91. ↑ Saja, Krzysztof (11 October 2012). «The moral footprint of animal products». Agriculture and Human Values. 30 (2): 193–202. doi:10.1007/s10460-012-9402-x. ISSN 0889-048X.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Կաղապար:Ethics Կաղապար:Vegetarianism Կաղապար:Meat product navbox Կաղապար:Food industry criticism Կաղապար:Animal rights

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Ալվարդ_Համբարձումյան/Ավազարկղ2&oldid=8640557» էջից