Հուեյ ցզուն (չինարեն՝ 徽宗, փինյին՝ Huīzōng, W. S. - Hui-tsung, նոյեմբերի 2, 1082, Կայֆին, Kaifeng Fu, Jingji, Northern Song dynasty - հունիսի 4, 1135), Սուն արքայատոհմի ութերորդ կայսրը, նկարիչ, գեղագիր, երաժիշտ, թեյի արարողության վարպետ։ Արվեստի հանդեպ նրա կիրքը հանգեցրել է պետական գործերի անտեսեման ու աղետի. կայսրությունը կորցրել էր իր հյուսիսային տիրույթները, Կայֆինը՝ աշխարհի ամենամեծ մայրաքաղաքներից մեկը, թալանվել է, իսկ կայսերական ընտանիքի գերեվարումը վերջ էր դրել Հյուսիսային Սուն արքայատոհմի պատմությանը։

Հուեյ ցզուն
 
Մասնագիտություն՝ նկարիչ, բանաստեղծ, կառավարիչ, երաժիշտ և գեղագիր
Դավանանք Դաոսականություն[1]
Ծննդյան օր նոյեմբերի 2, 1082
Ծննդավայր Կայֆին, Kaifeng Fu, Jingji, Northern Song dynasty
Վախճանի օր հունիսի 4, 1135 (52 տարեկան)
Դինաստիա House of Zhao?
Քաղաքացիություն Սուն դինաստիա[2]
Հայր Emperor Shenzong of Song?[3][2]
Մայր Qinci?[4][2] և Chen Shi?[2]
Ամուսին Empress Xiangong?[2], Empress Xiansu?[2], Empress Xianren?[2], Empress Mingjie?, Empress Mingda?, Guifei, of the Wang clan?[2], Q19653851?, Q19833433? և Qiao Shi?[2]
Զավակներ Emperor Qinzong of Song?[5][2], Zhao Cheng?[2], Zhao Kai?[6][2], Zhao Ji?, Zhao Shu?[2], Zhao Qi?[2], Zhao Xu?[2], Zhao Yu?, Emperor Gaozong of Song?[7][2], Zhao Cai?, Zhao Mu?, Zhao Zhi?, Zhao Pu?, Zhao Di?[2], Zhao E?[8][2], Zhao Gong?, Zhao Shi?[2], Zhao Zhen?, Zhao Chun?, Zhao Wo?, Zhao Jian?, Zhao Ji?, Zhao Chan?, Zhao Yue?, Zhao Yang?, Zhao Yi?, Zhao Dong?, Zhao Si?, Zhao Tong?, Zhao Bing?, Zhao Cong?, Zhao Xiang?, Zhao Ji?, Zhao Zhu?, Zhao Tan?, Jiade-diji?[2], Rongde Diji?[2], Ande Diji?[2], Princess Fujin?[2], Princess Cheng?[2], Princess Yanguo?[2], Princess Xianfu?[2], Princess Shunde?[2], Yifu Diji?[2], Zhao Huanhuan?[2], Baofu Diji?[2], Renfu Diji?[2], Huifu Diji?[2], Yongfu Diji?[2], Xianfu Diji?[2], Ningfu Diji?[2], Hefu Diji?[2], Lingfu Diji?[2], Zhao Shi?[2], Zhao Shi?[2], Zhao Shi?[2], Zhao Shi?[2], Shoushu Diji?[2], Zhao Shi?[2], Anshu Diji?[2], Chongde Diji?[2], Kangshu Diji?[2], Zhao Shi?[2], Baoshu Diji?[2], Zhao Shi?[2], Xishu Diji?[2], Zhao Shi?[2], Zhao Shi?[2], Zhao Shi?[2] և Zhao Shi?[2]
 
Ինքնագիր Изображение автографа

Կենսագրություն խմբագրել

Իշխել է 1100-1126 թվականներին։ Արգելել է բուդդիզմը և հովանավորել դաոսականության տարածումը։ Գրել է աշխատություններ բժշկության և փիլիսոփայության վերաբերյալ։

1126-ի սկզբին Յուրչեն տոհմի զորքերը, անցնելով Դեղին գետը, պաշարել են Կայֆինը։ Սարսափած կայսրը 1126 թվականի հունվարի 18-ին հրաժարվել է գահից հօգուտ իր որդու։ Պաշարվածները կատաղի դիմադրություն էին ցույց տալիս, և քաղաքը պահպանվեց, չնայած որ Ցզինի հեծելազորային բանակը հարմարեցված չէր պաշարմանը։ 1127 թվականի հունվարի 9-ին Յուրչենները վերադարձան, Կայֆենգը գրավվել էր և թալանվել։ Հուեյ ցզունը, երիտասարդ կայսեր հետ միասին, որը ստացել էր Ցին-ցզուն (欽宗) անունը, ամբողջ պալատով և հարեմով ընկել էր զավթիչների ձեռքը։ Մայիսի 10-ին Հուեյ ցզունը, 14,000 նախկին հպատակների հետ միասին, ուղարկվել է հյուսիսային Մանչուրիա, որտեղ նա անց է կացրել իր կյանքի վերջին 8 տարիները՝ իբրև բանտարկյալ։

Նրա տղաներից մեկին հաջեղվել էր փախչել Չինաստանի հարավային մասը։ Այնտեղ նա դարձել է Հարավային Սուն արքայատոհմի հիմնադիրը (այժմ Հանչժոու)։ Նոր կայսրը ընդունել է Գաո-ցզունը անունը (գահակալել է 1127 թվականից 1162-ը).

Արտաքին կապեր խմբագրել

Կապեր է պահպանել Կորյոյի կայսերական արքունիքի հետ։ 1114 թվականին և 1116-ին նա չինական երաժշտական գործիքների խմբաքանակ է ուղարկել Կորեայի կայսրին ՝ խթան հանդիսանալով կորեական երաժշտության զարգացմանը։

Գործունեությունը արվեստում խմբագրել

Կայսրը խաղում էր ցիսյանցին, նկարում էր ծաղիկներ և թռչուններ, գեղագրության վարպետ էր և ստեղծագործում էր բանաստեղծություններ։ Հայտնի «Թեյի մասին տրակտատի» (չին. ՝ 大观 茶 论, 1107) հեղինակն է։ Նրան են վերագրվում նաև Չժան Սուանյա ստեղծագործության երկու հայտնի օրինակները`« Մետաքսի պատրաստում » (Բոստոնի կերպարվեստի թանգարան) և տիկին Հյուգոյի «Գարնանային զբոսանք»-ը (Լյաոնինգի նահանգային թանգարան, Շենյան

 
Խուեյ-ցզուն, Վիշապի քար

Ծանոթագրություններ խմբագրել

Գրականություն խմբագրել

  • Ebrey, Patricia Buckley. (2013). Emperor Huizong (Harvard University Press; 2013) 661 pages; scholarly biography online review
  • Ebrey, Patricia Buckley. (1999). The Cambridge Illustrated History of China. Cambridge: Cambridge University Press. 0-521-66991-X (paperback).
  • Ebrey, Walthall, and Palais (2006). East Asia: A Cultural, Social, and Political History. Boston: Houghton and Mifflin.
  • Jing-shen Tao (1976) The Jurchen in Twelfth-Century China. University of Washington Press. 0-295-95514-7.
  • Herbert Franke, Denis Twitchett. Alien Regimes and Border States, 907–1368 (Cambridge History of China, vol. 6). Cambridge University Press, 1994. 0-521-24331-9. Partial text on Google Books.
  • Huiping Pang (2009), "Strange Weather: Art, Politics, and Climate Change at the Court of Northern Song Emperor Huizong," Journal of Song-Yuan Studies, Volume 39, 2009, pp. 1–41. ISSN 1059-3152.
  • Levine, Ari Daniel (2009). «The Reigns of Hui-tsung (1100–1126) and Ch'in-tsung (1126–1127) and the Fall of the Northern Sung». In Paul Jakov Smith; Denis C. Twitchett (eds.). The Cambridge History of China: Volume 5, The Sung dynasty and Its Precursors, 907–1279. Cambridge University Press. էջեր 556–643. ISBN 978-0-521-81248-1.
  • Buckley Ebrey P., Bickford M. Emperor Huizong and late Northern Song China: the politics of culture and the culture of politics. Cambridge: Harvard UP, 2006