Վիքիպեդիա

Հիրշպրունգի հիվանդություն

Հիրշպրունգի հիվանդություն, բնածին հիվանդություն, երբ աղիքների որոշ մասերից բացակայում են նյարդերը[1][2]։ Ամենաբնորոշ ախտանիշը՝ փորկապությունն է[1]։ Բնորոշ ախտանշաններից են նաև փսխումը, որովայնային ցավը, լուծը[1]։ Ախտանշանները դառնում են ակնհայտ կյանքի առաջին 2 ամիսների ընթացքում[1]։ Բնորոշ բարդություններից են էնտերոկոլիտները, մեգակոլոնը, աղիների անանցանելիությունը, աղիների թափածակումը[1][3]։

Հիրշպրունգի հիվանդություն
Ագանգիոնար աղու հյուսվածքային նմուշ, որը բնորոշ է Հիրշպրունգի հիվանդությանը
Տեսականբուժելի/հազվագյուտ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
Բժշկական մասնագիտությունմանկաբուժություն, digestive system surgery? և աղեստամոքսաբանություն
Անվանվել էHarald Hirschsprung?
 Hirschsprung's disease Վիքիպահեստում

Հիվանդությունը կարող է ի հայտ գալ ինքնուրույն, կամ այլ ժառանգական հիվանդությունների հետ միասին, որոնցից են Դաունի համախտանիշը[1][3]։ Հիվանդությունը հիմնականում կապված է յուրահատուկ գենետիկ մուտացիայի հետ։ Հիմնականում ժառանգվում է աուտոսոմ դոմինանտ եղանակով[1]։ Եթե առողջ ծնողները ունենում են մեկ հիվանդ երեխա, կա 4% հավանականություն, որ հաջորդ երեխան նույնպես կունենա տվյալ հիվանդությունը[3]։ Տարբերում են հիվանդության երկու տեսակ՝ կարճ֊սեգմենտային և երկար֊սեգմենտային, կախված նրանից թե աղիների ինչքան հատված է ախտահարվել[1]։ Հազվադեպ կարող են ախտահարվել նաև բարակ աղիքները[3]։ Ախտորոշումը հիմնվում է յուրահատուկ ախտանիշների վրա և հաստատվում է հյուսվածքային բիոպսիայից հետո[2]։

Բուժվում է վիրահատությամբ, որի ժամանակ հեռացնում են աղիների ախտահարված մասերը[3]։ Որոշ դեպքերում կատարվում է աղու տրանսպլանտացիա[3]։ Հիրշպրունգի հիվանդությունը հանդիպում է 5.000֊ից մեկ նորածնի մոտ[1]։ Տղաները ավելի հաճախ են ախտահարվում[1]։ Հիվանդությունը առաջին անգամ բնութագրվել է 1691 թվականին Ֆրեդերիկ Ռույշի՝ (անգլ.՝ Frederik Ruysch) կողմից[4]։

Ախտանիշներ խմբագրել

Հիրշպրունգի հիվանդությունը ախտորոշվում է ծնվելուց շատ կարճ ժամանակ անց։ Նորմալ դեպքերում նորածնի առաջին կղազատումը լինում է ծնվելուց հետո 24 ժամվա ընթացքում 90% դեպքերում, և 48 ժամվա ընթացքում 99% դեպքերում։ Հիրշպրունգի հիվանդության դեպքում նորածինների մոտ չի լինում կղազատում առաջին 48 ժամվա ընթացքում[5]։ Այլ ախտանիշներից են՝ փքված որովայնը, մետեորիզմը և արյունային լուծը։

Որոշ դեպքեր ախտորոշվում են մանուկ հասակում, բայց սովորաբար մինչև 10 տարեկանը[5]։ Երեխայի մոտ կարող է լինել կղանքային զանգվածների կուտակում, փորկապություն և որովայնի ուռածություն[5]։

Պատճառներ խմբագրել

Հիվանդությունը կարող է ի հայտ գալ ինքնուրույն կամ այլ ժառանգական հիվանդությունների հետ միասին, օրինակ՝ Դաունի համախտանիշի[3]։ Իզոլացված դեպքերի մոտ կեսը կապված են յուրահատուկ ժառանգական մուտացիայի հետ և 20% դեպքերում կրում են ընտանեկան բնույթ[1]։ Որոշները կրում են աուտոսոմ դոմինանտ բնույթ[1]։ Մնացած դեպքերի հստակ պատճառը պարզ չէ[1]։ Եթե նորմալ ծնողները ունենում են 1 երեխա, որի մոտ կա Հիրշպրունգի հիվանդություն, ապա հաջորդ երեխան կախտահարվի 4% հավանականությամբ[3]։

Ժառանգականություն խմբագրել

Տիպ OMIM Գեն Լոկուս
HSCR1 142623 RET 10q11.2
HSCR2 600155 EDNRB 13q22
HSCR3 600837 GDNF 5p13.1-p12
HSCR4 131242 EDN3 20q13.2-q13.3
HSCR5 600156 ? 21q22
HSCR6 606874 ? 3p21
HSCR7 606875 ? 19q12
HSCR8 608462 ? 16q23
HSCR9 611644 ? 4q31-32
— 602229 SOX10 22q13
— 600423 ECE1 1p36.1
— 602018 NRTN 19p13.3
— 602595 GEMIN2 14q13-q21
— 191315 NTRK1 1q23.1
— 605802 ZEB2 2q22.3

Կան որոշակի գեներ և քրոմոսոմների հատուկ հատվածներ՝ լոկուսներ, որոնք որ կապ ունեն Հիրշպրունգի հիվանդության հետ։ RET պրոտո֊օնկոգենի մուտացիաները դիտվում են Հիրշպրունգի հիվանդության մեծ մաս դեպքերում[6]։

Պրոտո֊օնկոգենները յուրահատուկ գեներ են, որոնք մուտացիայի դեպքում կարող են առաջացնել քաղցկեղ։

RET պրոտո֊օնկոգեն խմբագրել

RET-ը գեն է, որը կոդավորում է սպիտակուցներ, որոնք մասնակցում են նյարդային կատարի բջիջների միգրացիային մարսողական ուղով՝ էմբրիոնի զարգացման ընթացքում։ Նյարդային կատարի բջիջները առաջացնում են նյարդերի խրձեր, որոնք կոչվում են գանգլիոններ։ EDNRB գենը կոդավորում է սպիտակուցներ, որոնք միացնում են այդ նյարդերը մարսողական ուղուն։ Այդ երկու գեներում եղած մուտացիաների պատճառով նյարդերը կարող են բացակայել հաստ աղում։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ կանի մի քանի գեներ՝ կապված Հիրշպրունգի հիվանդության հետ[7]։

RET գենը մուտացվում է մի քանի ձևով և կապված է Դաունի համախտանիշի հետ։ RET գենը նաև կապված է նեյրոբլաստոմայի և մեդուլյար թիրեոիդ քաղցկեղի հետ, որոնք ավելի հաճախ հանդիպում են Հիրշպրունգի հիվանդությունով տառապող մարդկանց մոտ, քան թե առողջների։ Ինչքան վաղ է առաջանում մուտացիան RET գենում, այդքան ավելի ծանր է լինում հիվանդության ընթացքը։

Այլ գեներ խմբագրել

Ասոցացված համախտանիշներ խմբագրել

Հիրշպրունգի հիվանդությունը կապ ունի հետևյալ համախտանիշների հետ․

  • Down syndrome (Դաունի համախտանիշ)
  • Bardet–Biedl syndrome
  • Waardenburg–Shah syndrome
  • Mowat–Wilson syndrome
  • Goldberg–Shprintzen megacolon syndrome
  • cartilage–hair hypoplasia
  • multiple endocrine neoplasia type 2
  • Smith-Lemli-Opitz syndrome
  • congenital central hypoventilation syndrome[8]

Ախտաֆիզիոլոգիա խմբագրել

Հիրշպրունգի հիվանդության ախտաֆիզիոլոգիան

Սաղմի նորմալ զարգացման ժամանակ նյարդային կատարի բջիջները միգրացիա են կատարում դեպի հաստ աղի, որպեսզի ձևավորեն նյարդային հյուսակներ, որոնցից են՝ աղիների հարթ մկանների շերտերի միջև գտնվող Աուերբախյան հյուսակը և ենթալորձաթաղանթային Մեյսներյան հյուսակը։ Հիրշպրունգի հիվանդության դեպքում հաստ աղու որոշ մասերում նյարդային կատարի բջիջների միգրացիա չի կատարվում, և բացակայում են նյարդային հյուսակները։ Ախտահարված մասերը չեն կարողանում թուլանալ և անցկացնել կղանքը, որի արդյունքում լինում է օբստրուկցիա[9]։

Աղիների ագանգլիոնար մասերը մնում են կծկված, որի արդյունքում այդ մասից պրոքսիմալ կուտակվում են կղանքային զանգվածները և այդ հատվածը լայնանում է[5]։

Ախտորոշում խմբագրել

 
Ռենտգեն պատկեր

Վերջնական ախտորոշումը կատարվում է բիոպսիայից հետո, որը անում են հաստ աղու նեղացած հատվածից[10]։ Բիոպտատի հյուսվածքային քննությունը ցույց է տալիս գանգլիոնար բջիջների բացակայություն։ Ախտորոշիչ թեստերից են նաև անոռեկտալ մանոմետրիան[11], բարիումային հոգնաները, ռեկտալ բիոպսիան։ Ռեկտալ բիոպսիան այժմ Հիրշպրունգի հիվանդության ախտորոշման ոսկե ստանդարտն է[12]։ Ռադիոլոգիական հետազոտությունները նույնպես ունեն կարևոր դեր Հիրշպրունգի հիվանդության ախտորոշման հարցում[13]։

Բուժում խմբագրել

Կատարում են վիրահատություն՝ հաստ աղու ագանգլիոնար մասի հեռացում և անաստոմոզի ձևավորում հաստ աղու ծայրերի միջև։

Կոլոստոմիա խմբագրել

Այս դեպքում հաստ աղու առողջ ծայրը առանձնացվում է և կարվում է որովայնի առաջային պատին։ Աղիքի պարունակությունը դուրս է գալիս որովայնի վրա ձևավորված բացվածքով և լցվում է պարկի մեջ։ Ավելի ուշ, երբ կարգավորվում է հիվանդի վիճակը, որովայնի պատին կարված հաստ աղու ծայրը անջատվում է և միացվում է հետանցքին։

Այլ բուժումներ խմբագրել

Համաճարակաբանություն խմբագրել

1984 թվականին Մէրիլենդում (անգլ.՝ Maryland) կատարված հետազոտության արդյունքում պարզվեց, որ հիվանդությունը ախտահարում է 18.6 մարդու 100.000 կենդանի ծնված երեխաներից[14]։ Ճապոնիայում նույնպես դիտվել է նմանատիպ պատկեր՝ 100.000֊ից 20֊ը[15]։ Այն ավելի հաճախ է հանդիպում տղաների մոտ (4.32:1) և ավելի շատ սպիտակամորթների մոտ[16]։ Ախտորոշվածների 9%֊ի մոտ հայտնաբերվել է Դաունի համախտանիշ[14]։ Մեծ մասամբ հիվանդությունը ախտորոշվել է մինչև 10 տարեկանը[5]։

Պատմություն խմբագրել

Առաջին անգամ հիվանդությունը նկարագրվել է 1691 թվականին՝ Ֆրեդերիկ Ռույշի կողմից (անգլ.՝ Frederik Ruysch)[17][18], բայց անվանվել է ի պատիվ Հերալդ Հիրշպրունգի (անգլ.՝ Harald Hirschsprung): Նա նկարագրել է երկու երեխաների, որոնք մահացել են այն հիվանդությունից 1888 թվականին[19][20]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 «Hirschsprung disease». Genetics Home Reference (անգլերեն). 2012 թ․ օգոստոս. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Hirschsprung Disease». NORD (National Organization for Rare Disorders). 2017. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 «Hirschsprung's disease». Genetic and Rare Diseases Information Center (GARD) – an NCATS Program (անգլերեն). 2017. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  4. ↑ Holschneider, Alexander Matthias; Puri, Prem (2007). Hirschsprung's Disease and Allied Disorders (անգլերեն). Springer Science & Business Media. էջ 1. ISBN 9783540339359.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Goldman, Lee. Goldman's Cecil Medicine (24th ed.). Philadelphia: Elsevier Saunders. էջ 867. ISBN 1437727883.
  6. ↑ Martucciello G, Ceccherini I, Lerone M, Jasonni V (2000). «Pathogenesis of Hirschsprung's disease». Journal of Pediatric Surgery. 35 (7): 1017–1025. doi:10.1053/jpsu.2000.7763. PMID 10917288.
  7. ↑ Puri P, Shinkai T (2004). «Pathogenesis of Hirschsprung's disease and its variants: recent progress». Semin. Pediatr. Surg. 13 (1): 18–24. doi:10.1053/j.sempedsurg.2003.09.004. PMID 14765367.
  8. ↑ Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 142623
  9. ↑ Parisi MA, Pagon RA, Bird TD, Dolan CR, Stephens K, Adam MP (2002). Pagon RA, Bird TC, Dolan CR, Stephens K (eds.). «Hirschsprung Disease Overview». GeneReviews. PMID 20301612.
  10. ↑ Dobbins WO, Bill AH (1965). «Diagnosis of Hirschsprung's Disease Excluded by Rectal Suction Biopsy». New England Journal of Medicine. 272 (19): 990–993. doi:10.1056/NEJM196505132721903. PMID 14279253.
  11. ↑ Eli Ehrenpreis (2003 թ․ հոկտեմբեր). Anal and rectal diseases explained. Remedica. էջեր 15–. ISBN 978-1-901346-67-1. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
  12. ↑ Martucciello G, Pini Prato A, Puri P, Holschneider AM, Meier-Ruge W, Jasonni V, Tovar JA, Grosfeld JL (2005). «Controversies concerning diagnostic guidelines for anomalies of the enteric nervous system: a report from the fourth International Symposium on Hirschsprung's disease and related neurocristopathies». J Pediatr Surg. 40 (10): 1527–31. doi:10.1016/j.jpedsurg.2005.07.053. PMID 16226977.
  13. ↑ Kim HJ, Kim AY, Lee CW, Yu CS, Kim JS, Kim PN, Lee MG, Ha HK (2008). «Hirschsprung disease and hypoganglionosis in adults: radiologic findings and differentiation». Radiology. 247 (2): 428–34. doi:10.1148/radiol.2472070182. PMID 18430875.
  14. ↑ 14,0 14,1 Goldberg EL (1984). «An epidemiological study of Hirschsprung's disease». Int J Epidemiol. 13 (4): 479–85. doi:10.1093/ije/13.4.479. PMID 6240474.
  15. ↑ Suita S, Taguchi T, Ieiri S, Nakatsuji T (2005). «Hirschsprung's disease in Japan: analysis of 3852 patients based on a nationwide survey in 30 years». Journal of Pediatric Surgery. 40 (1): 197–201, discussion 201–2. doi:10.1016/j.jpedsurg.2004.09.052. PMID 15868585.
  16. ↑ Colwell, Janice (2004). Fecal and Urinary Diversion Management. Mosby. էջեր 264. ISBN 978-0-323-02248-4.
  17. ↑ Hirschsprung's Disease and Allied Disorders. Berlin: Springer. 2007. ISBN 3-540-33934-5.
  18. ↑ «Hirschsprung Disease: Background, Pathophysiology, Epidemiology». 2017 թ․ հունվարի 8. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  19. ↑ Կաղապար:WhoNamedIt
  20. ↑ Hirschsprung, H. (1888). «Stuhlträgheit Neugeborener in Folge von Dilatation und Hypertrophie des Colons». Jahrbuch für Kinderheilkunde und physische Erziehung. Berlin. 27: 1–7.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հիրշպրունգի հիվանդություն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հիրշպրունգի_հիվանդություն&oldid=9752650» էջից