Հայրենի՛ք, ես կվերադառնամ

Հայրենի՛ք, ես կվերադառնամ; ռուս.՝ Родина, я вернусь!
Հեղինակ	Ֆեոդոր Սամոխին
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Բնօրինակ լեզու	ռուսերեն
Նկարագրում է	Մորիցբուրգ և Լոնդոն
Նախորդ	Q115099589?
Հաջորդ	Izbrannoe?
Երկիր	Ղրղզական ԽՍՀ
Հրատարակման վայր	Բիշքեկ
Հրատարակման տարեթիվ	1975

«Հայրենի՛ք, ես կվերադառնամ» (ղրղզ.՝ «Мекеним, мен кайрылып келем!»^[1]), Ֆեոդոր Սամոխինի վիպակը, որը հրատարակվել է 1975 թվականին «Կիրգիզստան» հրատարակչության կողմից։ Վիպակի գլխավոր հերոսներ Էսեն Օսմոնովին և Միկոլա Դանիլչենկոյին այլ երեխաների հետ առևանգում են նացիստները և տեղափոխում Գերմանիա։ Այդ պահից նրանք դառնում են Մորիցբուրգի երկաթուղային դպրոցի սաներ, որտեղ տիրում են խիստ կարգեր։ Դպրոցի իրական նպատակը ապագա գործակալների դաստիարակությունն է, որոնք նվիրված կլինեն ռայխին և ֆյուրերին։ Փորձելով վերադառնալ հայրենիք՝ պատանիները հաղթահարում են մի շարք դժվարություններ։ Խորհրդային զորքերի՝ գերմանական սահմանին մոտենալու պատճառով աշակերտներին փոխանցում են բրիտանացիներին։ Երբ ԽՍՀՄ պետանվտանգության ներկայացուցիչների հետ հանդիպումից հետո Էսենը փրկության հնարավորություն է ստանում, գլխավոր հերոսին կրկին առևանգում են և տեղափոխում Լոնդոն։ Այժմ նրա հիմնական խնդիրն է խույս տալ «Ինտելիջենս սերվիսի» գործակալներին և գտնել խորհրդային դեսպանություն, և այդ հարցում նրան օգնում են տեղի բնակիչներն ու խորհրդային գործակալները։

Սյուժե

Մորիցբուրգը, որտեղ տեղակայված էր երկաթուղային ուսումնարանը

Վիպակի գործողությունները տեղի են ունենում 1940-ական թվականներին։ Գիշերը կայարանում Գրոդնո Էսենը և մյուս երեխաները նստում են վագոններ և Լեհաստանի տարածքով ուղարկվում Մորիցբուրգի երկաթուղային դպրոց, որտեղ նախատեսվում է նրանց դարձնել «մեծ Ռայխի և ֆյուրերի նվիրյալներ» ու գործակալներ։ Ճանապարհին նա ընկերանում է Միկոլա Դանիլչենկոյի հետ․ «Էսենը զգում էր՝ հիմա ընկերներ կլինեն»^[2]։ Մեկ շաբաթ անց երեխաները հայտնվում են երկաթուղային դպրոցի մոտ, որտեղ նրանց դիմավորում են երկաթուղային դպրոցի քաղաքական կոմիսար Ռեյներ Մերցը, դպրոցի բժիշկ Վեյլը և Հանս Կոխը։ Բժիշկն սկսում է տղաների զննումը, որից հետո նրանց բաժանում են խմբերի^[3]։ Տղաների մազերը խուզում են, լողացնում, հագուստները փոխում, կերակրում, բերում երեկոյան եկեղեցական ժամերգության, և հաջորդ առավոտյան սկսվում են նրանց առաջին պարապմունքները^[4]։ Հերթապահության ընթացքում Էսենը և Միկոլան գտնում են Հիտլերի դիմանկարը և խզբզում վրան։ Կոխը նրանց ուղարկում է պատժախուց՝ այդպիսով փրկելով նրանց պան Չեռնիի վրեժխնդրությունից։ Մեկ շաբաթ անց Հանսն իր ծանոթ աղջկան՝ Ռութ Լեմկեին, ուղարկում է Հանս Գրիմի «Մարդիկ առանց տարածության» (գերմ.՝ Volk ohne Raum) գիրքը՝ մի գրությամբ, որտեղ գրված է Էսենի և Միկոլայի համառոտ կենսագրությունը^[5]։

Սուրբ Ծննդյան տոներին տրված համերգից հետո պան Չեռնին երեխաներին ուղղված խոսքում նրանց հորդորում է չկորցնել զգոնությունը, զգուշանալ դպրոցի բոլոր աշխատակիցներից։ Լռությունից հետո երեխաները կատարում են «Արծվիկ» երգը, հիշում պիոներական ճամբարները։ Տոնից փախած Պետրուս Լեշկովիչը մատնում է, որ նրանք թռուցիկներ են կարդում և երգում խորհրդային երգեր։ Պան Չեռնին տագնապ է բարձրացնում, երեխաներին պարսավում են և ուղարկում պատժախուց^[6]։

1944 թվական։ Մարտերը մոտենում են Գերմանիայի սահմաններին։ Դպրոցի սաներն արդեն կարող են դուրս գալ քաղաք և զրուցել քաղաքացիների հետ։ Դիմագետ Կոկորինի պարապմունքների ժամանակ նրանց շարունակում են սովորեցնել ձայնով ճանաչել արտաքին տեսքը, տարիքը, բնավորությունը, խոսքի տեղը։ Աչքի ընկնելով այս հարցում՝ Էսենը և Միկոլան ստանում են հանձնարարություն՝ գնալ քաղաք Պետրուսի հսկողության ներքո։ Հանս Կոխը հիտլերյուգենդի համազգեստով հագած Էսենին և Միկոլային համոզում է հրաժարվել առաջադրանքը կատարելուց՝ հիշեցնելով, որ նրանք պիոներ են եղել․ «Արագ մոռացաք ամեն ինչ։ Բայց հավանաբար կրկնում էիք, որ վզկապը դրոշի մի մասնիկ է»։ 1944 թվականի հուլիսին «Գայլի որջում» Հիտլերի դեմ մահափորձից հետո դպրոցն անցել է գեստապոյի ենթակայության տակ. պարետ Օտտո ֆոն Կրյուգերը պահանջում է հետախուզական աշխատանքներ ծավալել, այդ թվում նաև Գերմանիայի ներսում^[7]։

Օտտո ֆոն Կրյուգերը խնդրում է սպիտակ էմիգրանտներին հոգ տանել դպրոցի սաներից մեկի մասին՝ նրան «եվրոպական մշակույթին ծանոթացնելու համար»։ Յուրաքանչյուր սանի առջև խնդիր էր դրված հիշել տան յուրաքանչյուր մանրուք, բնութագրել տանտիրուհուն և նրա ընտանիքի անդամներին։ Կիրակի առավոտյան մահճակալը հավաքելիս Էսենը գտնում է մի գրություն, որտեղ նրանք նախազգուշացնում են, որ իրեն կհետևեն։ Մեկ ժամ անց Էսենը գնում է նավամատույց՝ դիմավորելու ընտանիքի ղեկավար Միխայիլ Ալեքսեևիչ Օրլովին։ Նա ռասիստական բովանդակության խոսք է ասում Էսենի հասցեին և քննադատում Օտտո ֆոն Կրյուգերի դպրոցը։ Հաշվետու դասում Էսենը չի խոսում Միխայիլ Ալեքսեևիչի խոսքերի մասին և պատժվում է «պետական հանցագործին թաքցնելու» համար։ Հետագա հաշվեհարդարից նրան փրկում է Հանս Կոխը^[8]։

Դպրոցում տեղի է ունենում խռովություն, Պետրուս Լեշկովիչը և պան Չեռնին ընդմիշտ լքում են դպրոցը, իսկ հետո տարհանում Է տեղի ունենում Խորհրդային բանակի մոտենալու պատճառով^[9]։ Օտտո ֆոն Կրյուգերը և Հանս Կոխը հանդիպում են «Ինտելիջենս սերվիսի» (անգլ.՝ Secret Intelligence Service)՝ Մեծ Բրիտանիայի զորքերի գլխավոր շտաբի զինվորների։ Քյոլն քաղաքի ծայրամասում անգլիական հետախուզության պետ Բրոուտոնի հետ զրույցում դպրոցի պարետը անգլիացիներին է փոխանցում սաներին և նրանց փաստաթղթերը^[10]։ Միևնույն ժամանակ, Ռութ Լեմկեն մեկնում է Մյուրիցբուրգի խորհրդային պարետատուն, ապա այնտեղից մայոր Պետրովի հետ մեկնում է Բեբելսբերգ։ Ռութը գնդապետ Մելենտևին տալիս է մի գիրք, որն ավելի վաղ նրան էր հանձնել Կոխը, որից հետո սկսվում են սաների և Հանսի որոնումները^[11]։

Անգլիացի կապիտան Աբզուգը Հանսին նամակ է փոխանցում Ռութից։ Դրանից նա իմանում է, որ այժմ նա ժամանակավորապես գտնվում է Հորստ գյուղում (Նիդեռլանդներ)։ Միևնույն ժամանակ, այս ամբողջ ընթացքում Ռութը փնտրում է դպրոցի աշակերտներին, արժանանում անգլիացի կապիտանի վստահությանը։ Հանսը կաշառք է տալիս Աբզուգին, և նա տալիս է անգլիացի սպայի փաստաթղթեր։ Հաջորդ օրը Կոխը հանդիպում է Ռութին, և աղջիկը նրան է փոխանցում Մելենտևի առաջարկը՝ կազմակերպել երեխաների՝ խորհրդային հրամանատարությանն ուղղված հայտարարությունը՝ ԽՍՀՄ վերադառնալու խնդրանքով։ Ռութի հետ հանդիպումից մեկ օր անց Հանս Կոխը գտնում է տղաներին և Էսեն Օսմոնովին, Միկոլա Դանիլչենկոյին և Վիտկա Բրովկինին խնդրում է ստեղծել երիտասարդական հանձնաժողով՝ Խորհրդային Ռուսաստան վերադառնալու նպատակով։ Միևնույն ժամանակ Ռութը և Հանսը գնում են «Սև ագռավ» բար, որտեղ գերի են վերցնում Կրյուգերին և տանում Բեբելսբերգի խորհրդային հետախուզական բաժին^[12]։

Որոշ ժամանակ անց դպրոցի նախկին սաների հայտարարության կապակցությամբ գալիս են Խորհրդային Միության ներկայացուցիչներ, այդ թվում՝ Խորհրդային Միության պետանվտանգության մայոր Դուբովը։ Բրոութոնը կազմում է այն պատանիների ցուցակը, որոնք իսկապես ցանկանում են վերադառնալ։ Նրանց մի մասը նացիստական քարոզչության պատճառով վախենում է, որ իրենց կուղարկեն Սիբիր, մյուս մասը ցանկանում է մեկնել Անգլիա։ Այդ օրը որոշում են նախ վերցնել միայն Էսենին և Միկոլային։ Ազատ Եվրոպայի համար պայքարի ազգային կոմիտեի ներկայացուցիչների հետ վեճից հետո Միկոլան անհետանում է։ Երբ Էսենը դուրս է գալիս պարետատնից, նրան առևանգում են^[13]։

Քյոլնից Էսենին տեղափոխում են Լոնդոն, և տղան արթնանում է հիվանդանոցում։ Հիվանդասենյակում նա ծանոթանում է անգլիացի նախկին օդաչուի հետ։ Զրույցի վերջում նա Էսենին ասում է, որ ամեն գնով գտնի խորհրդային դեսպանատուն և զգույշ լինի։ Հոսպիտալի գլխավոր բժիշկը նրան փող ու հագուստ է տալիս, վերադարձնում փաստաթղթերը։ Դուրս գալով փողոց՝ Էսենը հանդիպում է մի տարեց մարդու, որը ներկայանում է որպես Էնդիին Սմայլ։ Սմայլն առաջարկում է գիշերակաց և աշխատանք, բայց հետո իր ընկերոջ հետ միասին նրանք Էսենից պահանջում են գումար աշխատել և սպառնում են հաշվեհարդար տեսնել՝ գնալ մինչև Թաուեր կամուրջ և Էսենին նետել Թեմզան։ Այնուամենայնիվ, օգտվելով Բրոութոնի գործակալները հապաղումից, Էսենը, տաքսի գտնելով, մեկնում է ավտոկայան։ Հասնելով Դագենհեմ՝ Էսենը հանդիպում է տեղացի մի մարդու և այդ անգլիացուն խնդրում է նամակ գրել Խորհրդային Միության դեսպանատուն^[14]։

Կապ այլ ստեղծագործությունների հետ

Պատմվածքում հղում կա Չինգիզ Այթմատովի «Սպիտակ շոգենավ» ստեղծագործությանը։ Երբ գլխավոր հերոս Էսենին հարցնում են, թե ինչ է հիշում Ղրղզստանի մասին, նա հիշում է լիճը, որտեղ լողում են շոգենավերը. «Երևի այնտեղ լողում են շոգենավերը, նա երևի սպիտակ շոգենավ է տեսել, կամ գուցե դա միայն նրա երևակայությունն է»^[15]։ Պատմվածքում կա նաև հղում Գյոթեի «Ֆաուստ» ողբերգությանը։ Այն բանից հետո, երբ Հանս Կոխին հարցնում են, թե ինչու Անգլիայում, որն այն ժամանակ բոլշևիկյան Ռուսաստանի դաշնակիցն էր, երեխաներին վախեցնում են բոլշևիկներով, նա պատասխանում է. «Կրյուգերն էլ առասպելական Ֆաուստ չէ, բայց վաճառել է և իր հոգին, և մեր հիմար գլուխները»^[16]։

Հրատարակման պատմություն և նշանակություն

Վիպակը հրատարակվել է 1975 թվականին «Կիրգիզստան» հրատարակչության կողմից, երեք տարի անց ընդգրկվել է գրողի ստեղծագործությունների «Ընտրանի» միահատոր ժողովածուում։ 1976 թվականին գրականագետ Տենդիկ Ասկարովը վիպակը դասել է «միանշանակ հաջողված» ստեղծագործությունների շարքին, որոնք նպաստել են ղրղզական գրականության ռազմաճակատային թեմատիկայի մշակմանը^[17]^[18]։ 1981 թվականին «Գրական Կիրգիզստան» ամսագրում վիպակն առանձնացվել է երեխաների և երիտասարդների համար գրված ստեղծագործություններից, որոնք «դրամատիզմով լի» նկարագրում են Խորհրդային Միության պայքարը նացիստների կողմից օկուպացված տարածքներում մնացած երեխաների վերադարձի համար^[19]։

Հրատարակություններ

Առանձին հրատարակություն

Самохин Ф. Родина, я вернусь! : Повесть / Под ред. Бахарёвой Е. В. — Фрунзе: Изд-во «Кыргызстан», 1975. — 166 с. — 15 000 экз.

Հրատարակություն ժողովածուի կազմում

Самохин Ф Избранное / Под ред. [и с предисл.] А. И. Иванова. — Фрунзе: Изд-во «Кыргызстан», 1978. — 252 с. — 15 000 экз.

Ծանոթագրություններ

↑ Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасы : Энциклопедия / Кыргыз ССР илимдер академиясы; Башкы. ред. Орзубаева Б. Ө. — Фрунзе: Кыргыз Совет энциклопедиясынын башкы редакциясы, 1983. — С. 380.
↑ Самохин, 1975, էջ 3, 31
↑ Самохин, 1975, էջ 6—7
↑ Самохин, 1975, էջ 15—20
↑ Самохин, 1975, էջ 21—31
↑ Самохин, 1975, էջ 40—48
↑ Самохин, 1975, էջ 48—60
↑ Самохин, 1975, էջ 60—69, 79—80
↑ Самохин, 1975, էջ 82—102
↑ Самохин, 1975, էջ 115—121
↑ Самохин, 1975, էջ 122—126
↑ Самохин, 1975, էջ 126—139
↑ Самохин, 1975, էջ 139—147
↑ Самохин, 1975, էջ 147—165
↑ Самохин, 1975, էջ 67
↑ Самохин, 1975, էջ 121
↑ Аскаров Т Восхождение к зрелости : литературно-критические статьи / Под ред. Вакуленко В. Я. Рецензент Жирков А. В. — Фрунзе: Изд-во «Кыргызстан», 1976. — С. 56. — 2500 экз.
↑ Аскаров Т Эстетическое постижение мира : избранные статьи и исследования. — Фрунзе: Изд-во «Кыргызстан», 1982. — С. 67.
↑ Литературный Киргизстан : журнал (Выпуски 3–6) / Гл. ред. Жирков А. В. Редколлегия: Айтматов Ч. Т. и др. — Фрунзе : Ала-Тоо, 1981. — С. 19, 39. — 10 000 экз.

Գրականություն

Самохин Ф. Родина, я вернусь! : Повесть / Под ред. Бахарёвой Е. В. — Фрунзе: Изд-во «Кыргызстан», 1975. — 166 с. — 15 000 экз.

[1] Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасы : Энциклопедия / Кыргыз ССР илимдер академиясы; Башкы. ред. Орзубаева Б. Ө. — Фрунзе: Кыргыз Совет энциклопедиясынын башкы редакциясы, 1983. — С. 380.

[Самохин—1975——3,_31-2] Самохин, 1975, էջ 3, 31

[Самохин—1975——6—7-3] Самохин, 1975, էջ 6—7

[Самохин—1975——15—20-4] Самохин, 1975, էջ 15—20

[Самохин—1975——21—31-5] Самохин, 1975, էջ 21—31

[Самохин—1975——40—48-6] Самохин, 1975, էջ 40—48

[Самохин—1975——48—60-7] Самохин, 1975, էջ 48—60

[Самохин—1975——60—69,_79—80-8] Самохин, 1975, էջ 60—69, 79—80

[Самохин—1975——82—102-9] Самохин, 1975, էջ 82—102

[Самохин—1975——115—121-10] Самохин, 1975, էջ 115—121

[Самохин—1975——122—126-11] Самохин, 1975, էջ 122—126

[Самохин—1975——126—139-12] Самохин, 1975, էջ 126—139

[Самохин—1975——139—147-13] Самохин, 1975, էջ 139—147

[Самохин—1975——147—165-14] Самохин, 1975, էջ 147—165

[Самохин—1975——67-15] Самохин, 1975, էջ 67

[Самохин—1975——121-16] Самохин, 1975, էջ 121

[17] Аскаров Т Восхождение к зрелости : литературно-критические статьи / Под ред. Вакуленко В. Я. Рецензент Жирков А. В. — Фрунзе: Изд-во «Кыргызстан», 1976. — С. 56. — 2500 экз.

[18] Аскаров Т Эстетическое постижение мира : избранные статьи и исследования. — Фрунзе: Изд-во «Кыргызстан», 1982. — С. 67.

[19] Литературный Киргизстан : журнал (Выпуски 3–6) / Гл. ред. Жирков А. В. Редколлегия: Айтматов Ч. Т. и др. — Фрунзе : Ала-Тоо, 1981. — С. 19, 39. — 10 000 экз.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]