Վիքիպեդիա

Կելտական շրջաններ

Կելտական շրջաններ կամ կելտական ազգեր (անգլ.՝ Celtic nations), տարածքներ ժամանակակից Եվրոպայում, որոնք բնակեցված են կելտական մշակույթի և կելտական լեզուների կրողներով։ Այդպիսին են համարվում հետևյալ 6 տարածքները՝ Բրետան (Breizh), Կոռնուոլը (Kernow), Իռլանդիան (Eire), Մեն կղզին (Mannin), Շոտլանդիան (Alba) և Ուելսը (Cymru)[1][2]: Այս տարածքներից յուրաքանչյուրում կելտական լեզուներից մեկը խոսվում կամ խոսվել է անցյալում։ Բացի այդ, Պիրենեյան թերակղզու հյուսիսային մասի տարածքները, ինչպիսին Գալիսիան է, երբեմն համարվում են նաև կելտական՝ տարածաշրջանի եզակի մշակույթի պատճառով, սակայն ժամանակակից ժամանակներում կելտական լեզուներով այնտեղ չեն խոսում[3]։ Մինչև Հռոմեական կայսրության և գերմանական ցեղերի ընդլայնումը, Արևմտյան Եվրոպայի մեծ մասը եղել է Կելտական։

Կելտական լիգայի կողմից ճանաչված վեց Կելտական շրջաններ՝     Իռլանդիա      Շոտլանդիա      Մեն կղզի      Ուելս      Կոռնուոլ      Բրետան

Վեց կելտական շրջաններ խմբագրել

Այս վեց շրջաններից յուրաքանչյուրն ունի կելտական խմբի իր լեզուն, սակայն ներկայումս Կոռնուոլում և Մեն կղզում դրանք այլևս չեն օգտագործվում որպես հաղորդակցության լեզուներ[4][5][6]։ Ստորև բերված աղյուսակը ցույց է տալիս կելտական շրջաններից յուրաքանչյուրի բնակչությունը, ինչպես նաև այն մարդկանց թիվն, ովքեր կարող են խոսել կելտական լեզուներով։ Կելտական շրջաններում ապրող մարդկանց ընդհանուր թիվը կազմում է 18,584,000 մարդ, որոնցից մոտավորապես 2,882,100-ը խոսում են կելտական լեզուներով։

Կելտական շրջաններ (Ինչպես սահմանում է Կելտական լիգան)
Տարածաշրջան Կելտերեն անունը Լեզու Ազգ Բնակչություն Մայրենի լեզու Մայրենի խոսողների տոկոսը
  Իռլանդիա[7] Éire Իռլանդերեն
(Gaeilge) 		Իռլանդացիներ
(Éireannaigh) 		6,260,000
(Իռլանդիայի Հանրապետություն՝ 4,471,000, Հյուսիսային Իռլանդիա՝ 1,789,000) 		Իռլանդիայի Հանրապետություն՝ 355,000 (մայրենի լեզու)
1,660,000 (երկրորդ լեզու)[8]
Հյուսիսային Իռլանդիա 167,000 (լեզուն իմացողներ[9]) 		Իռլանդիայի Հանրապետությունէ 42 %[8]
Հյուսիսային Իռլանդիա՜ 10.4 % ([9])
  Ուելս Cymru Վալլիերեն
(Cymraeg) 		Ուելսեցիներ
(Cymry) 		3,000,000 611,000[10] 21.7 %[10]
  Բրետան Breizh Բրետոներեն(Brezhoneg) Բրետոնացիներ
(Breizhiz) 		4,000,000 200,000[11] 3 %[12]
  Մեն կղզի Mannin
Ellan Vannin 		Մեներեն
(Gaelg) 		Մեն կղզու բնակիչներ
(Manninee) 		84,000 1,700[13] 2.2 %[14]
  Շոտլանդիա Alba Գելական շոտլանդերեն
(Gàidhlig) 		Շոտլանդացիներ
(Albannaich) 		5,000,000 92,400[15] 1.2 %[16]
Կոռնուոլ Kernow Կոռներեն
(Kernewek) 		Կոռնուոլցիներ
(Kernowyon) 		500,000 2,000[17] 0.1 %[18][19]
Կելտական շրջանների անունները և հարակից տերմինները տարբեր կելտական լեզուներով և անգլերենով
«Հայերեն» Անգլերեն
(English)		 Իռլանդերեն
(Gaeilge)		 Գելական շոտլանդերեն
(Gàidhlig)		 Մեներեն
(Gaelg)		 Վալլիերեն
(Cymraeg)		 Կոռներեն[20]
(Kernewek)		 Բրետոներեն
(Brezhoneg)
Իռլանդիա Ireland Éire Èirinn Nerin Iwerddon Iwerdhon Iwerzhon
Շոտլանդիա Scotland Albain Alba Nalbin yr Alban Alban Alban/Skos
Մեն կղզի Mann
Isle of Man		 Manainn
Oileán Mhanann		 Manainn
Eilean Mhanainn		 Mannin
Ellan Vannin		 Manaw
Ynys Manaw		 Manow
Enys Vanow		 Manav
Enez Vanav
Ուելս Wales an Bhreatain Bheag a' Chuimrigh Bretyn Cymru Kembra Kembre
Կոռնուոլ Cornwall an Chorn a' Chòrn y Chorn Cernyw Kernow Kernev
Բրետան Brittany an Bhriotáin a' Bhreatainn Bheag y Vritaan Llydaw Breten Vian Breizh
Մեծ Բրիտանիա Great Britain an Bhreatain Mhór Breatainn Mhòr Bretyn Vooar Prydain Fawr Breten Veur Breizh Veur
Կելտական շրջաններ Celtic nations náisiúin Cheilteacha nàiseanan Ceilteach ashoonyn Celtiagh gwledydd Celtaidd broyow Keltek broioù Keltiek
Կելտական լեզուներ Celtic languages teangacha Ceilteacha cànain/teangan Cheilteach çhengaghyn Celtiagh ieithoedd Celtaidd yethow Keltek yezhoù Keltiek

Կալտական ինքնություն խմբագրել

 
ՊարկապզուկներըInterceltique de Lorient փառատոնում:

Կելտական շրջանների միջև կապերը պահպանվում են տարբեր համատեքստերում, ինչպիսիք են քաղաքականությունը, մշակույթը, լեզուն և սպորտը։

Կելտական լիգան քաղաքական կազմակերպություն է, որը պաշտպանում է քաղաքական, լեզվական, մշակութային և սոցիալական իրավունքները, որոնք ազդում են մեկ կամ մի քանի կելտական ժողովուրդների վրա[21]։

Կելտական կոնգրեսը ոչ քաղաքական կազմակերպություն է, որը հիմնադրվել է 1917 թվականին, որը ձգտում է խթանել կելտական մշակույթն ու լեզուները, պահպանել մտավոր կապը և սերտ համագործակցությունը կելտական ժողովուրդների միջև[22]։

Կելտական մշակութային փառատոնները ներառում է՝ Interceltique de Lorient-ը (Բրետան), Pan Celtic Փառատոնը (Իռլանդիա), National Celtic Փառատոնը (Ավստրալիա), Celtic Media փառատոնը (կելտական ժողովուրդների ֆիլմերի ցուցադրություն) և Eisteddfod փառատոնը (Ուելս)[23][24][25][26]։

Հին կելտերի տարածքներ խմբագրել

 
Կելտերը Եվրոպայում, անցյալն ու ներկան:     տարածքներ, որտեղ այսօր տարածված են կելտական լեզուները      Վեց ճանաչված Կելտական շրջաններ      կելտերի բնակեցման ամենամեծ տարածքը, մ. թ. ա. 3-րդ դար      Հալշտատյան մշակույթ՝ կելտական բնակավայրի միջուկը, մ.թ.ա. 6-րդ դար։

Երկաթի դարաշրջանում կելտերը մեծ մասամբ ընդլայնվել են դեպի՝ Արևմտյան և Կենտրոնական Եվրոպա։ Մայրցամաքային կելտական լեզուները մահացել են վաղ միջնադարում, և կելտերի մշակութային առանձնահատկությունները, ավանդույթները, որոնք մեծ հաշվով փոխանցվում էին բանավոր, կորել են։ Դրան նպաստել է նաև այն փաստը, որ կաթոլիկ եկեղեցին նույնպես պայքարել է Կելտական հեթանոսության դեմ։ Քանի որ այս տարածքներն այժմ չունեն Կելտական լեզուներ, դրանք ներառված չեն Կելտական շրջաններում։ Այնուամենայնիվ, այս տարածքներից ոմանք ունեն շարժումներ, որոնք պնդում են իրենց Կելտական ինքնությունը։

Իբերիական թերակղզի խմբագրել

 
Պիրենեյան թերակղզին մ.թ. ա. մոտ 200 թվական [1]:

Պիրենեյան թերակղզին կելտական մշակույթի մեծ ազդեցություն կրած տարածքն է, հատկապես Գալլեցիայի հնագույն շրջանները (գտնվում է մոտավորապես ժամանակակից հյուսիսային Պորտուգալիայում և Լեոնում, Աստուրիայում և Գալիցիայում և Իսպանիայում) և Կանտաբրիա։ Այս շրջանները բնակեցված են եղել ենթադրաբար կելտական ցեղերով՝ գալեկները, աստուրացիները, կանտաբրասները, լուզիտանացիները և կելտերը, որոնցից սերում էին համապատասխանաբար ժամանակակից գալիացիները, աստուրացիները, կանտաբարացիները, ինչպես նաև հավանական է որ պորտուգալացիները։ Իռլանդական «Իռլանդիայի գրավման գիրքը» (իռլանդերեն. Leabhar Gabhála Éireann) լեգենդը պատմում է, որ տասներորդ դարում Գալեսիան այն կետն էր եղել որտեղից Գալեկները նավարկել են Իռլանդիան նվաճելու համար։

Տես նաև խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

  • Celtic League
  • Celtic-World.Net - Տարբեր տեղեկություններ կելտական մշակույթի և երաժշտության մասին

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Who were the Celts? … Rhagor». Amgueddfa Cymru – National Museum Wales (անգլերեն). 2007 թ․ մայիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  2. ↑ Celticleague.net Արխիվացված 2009-10-08 Wayback Machine
  3. ↑ Koch, John T. Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. — ABC-CLIO, 2006. — С. 365.
  4. ↑ Koch, John T. Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. — ABC-CLIO, 2006. — С. 34, 365—366, 529, 973, 1053.
  5. ↑ «A brief history of the Cornish language». Maga Kernow (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 31-ին.
  6. ↑ Beresford Ellis, Peter The Story of the Cornish Language. — Tor Mark Press, 1990, 1998, 2005. — С. 20—22. — ISBN 0-85025-371-3
  7. ↑ Note: The flag of the Republic of Ireland is used by the Republic of Ireland itself (which considers Northern Ireland illegally occupied territory), the Celtic League, Irish nationalists domestic and abroad, pan-Celticists generally, and even all-Ireland sports teams that include Northern Irish members, as the flag of Ireland as a whole. This usage is controversial to British Unionists and their supporters, and may be be seen as inflammatory by some neutral parties, but it nevertheless the common custom. A number of alternative flags have been suggested by various groups over many decades, the most common being a golden Celtic harp on a green background, the old flag of the Irish Free State, but none are widely used in Irish or Celtic nationalism.
  8. ↑ 8,0 8,1 «2006 Census» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 The figure for from the Northern Ireland 2001 Census is somewhat ambiguous, as it covers people who have «some knowledge of Irish». Out of the 167,487 people who claimed to have «some knowledge», 36,479 of them could only understand it spoken, but couldn’t speak it themselves.
  10. ↑ 10,0 10,1 «Publication of the report on the 2004 Welsh Language Use Survey». Welsh Language Board (անգլերեն). 2006 թ․ մայիսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 4-ին. «» {{cite web}}: More than one of |work= and |website= specified (օգնություն)
  11. ↑ The most recent census (2001) shows about 270,000 speakers. The site oui au breton Արխիվացված 2017-03-16 Wayback Machine estimates a yearly decline of about 10,000 speakers, suggesting a number of about 200,000 current speakers. Retrieved 2008-09-24.
  12. ↑ Données clés sur breton, Ofis ar Brezhoneg Արխիվացված 2012-03-15 Wayback Machine(ֆր.)
  13. ↑ 2006 Official Census, Isle of Man
  14. ↑ Gov.im — Culture
  15. ↑ «BBC News: Mixed report on Gaelic language». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  16. ↑ Kenneth MacKinnon (2003). «Census 2001 Scotland: Gaelic Language – first results». School of Arts & Sciences (անգլերեն). University of Pennsylvania. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 24-ին. {{cite web}}: Invalid |url-status=unknown-host (օգնություն)
  17. ↑ «'South West:TeachingEnglish:British Council:BBC». BBC/British Council website. BBC. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 20-ին.
  18. ↑ «projects.ex.ac.uk — On being a Cornish 'Celt': changing Celtic heritage and traditions» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  19. ↑ Effectively extinct as a spoken language in 1777. Language revived from 1904, though remains a tiny 0,1 % percent being able to hold a limited conversion in Cornish.
  20. ↑ «An English-Cornish Glossary in the Standard Written Form». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 20-ին.
  21. ↑ «The Celtic League». celticleague.net (անգլերեն). 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 20-ին.
  22. ↑ «Information on The International Celtic Congress Douglas, Isle of Man hosted by». Celtic Congress (անգլերեն). 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 20-ին.
  23. ↑ «Site Officiel du Festival Interceltique de Lorient». Festival Interceltique de Lorient (անգլերեն). 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 20-ին.
  24. ↑ «Welcome to the Pan Celtic 2010 Home Page». Fáilte Ireland (անգլերեն). 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 20-ին.
  25. ↑ «About the Festival». National Celtic Festival (անգլերեն). 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 20-ին. {{cite web}}: Invalid |url-status=404 (օգնություն)
  26. ↑ «About Us::Celtic Media Festival». Celtic Media Festival (անգլերեն). 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 20-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կելտական_շրջաններ&oldid=9806887» էջից