Կարլ Վիման (անգլ.՝ Carl Wieman, մարտի 26, 1951(1951-03-26)[1][2][3], Corvallis, Օրեգոն, ԱՄՆ), Սթենֆորդի համալսարանի ամերիկացի ֆիզիկոս և կրթական գործիչ է, իսկ ներկայումս Կորնելի համալսարանի պրոֆեսոր է[16]։ 2001 թվականի Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր (Էրիկ Ալին Քորնելիի և Վոլֆգանգ Քեթերլեի հետ) «Ալկալիների ատոմների նոսր գազերում Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատ ստանալու և կոնդենսատների հատկությունների հիմնարար հետազոտությունների համար»։

Կարլ Վիման
անգլ.՝ Carl Wieman
Ծնվել էմարտի 26, 1951(1951-03-26)[1][2][3] (73 տարեկան)
Corvallis, Օրեգոն, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
Մասնագիտությունֆիզիկոս, համալսարանի դասախոս, ակադեմիկոս և educational theorist
ԳործակիցՍթենֆորդի համալսարանի Ֆիզիկայի ֆակուլտետ[4] և Stanford Graduate School of Education?[4]
Հաստատություն(ներ)Բրիտանական Կոլումբիայի համալսարան, Միչիգանի համալսարան, Բոուլդերի Կոլորադոյի համալսարան, Սթենֆորդի համալսարան[4] և Լաբորատոր աստղաֆիզիկայի միացյալ ինստիտուտ
Գործունեության ոլորտֆիզիկա և գիտական կռթություն[4]
ԱնդամակցությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Ամերիկյան ֆիզիկական ընկերություն[5]
Ալմա մատերՍթենֆորդի համալսարան (1977)[4], Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտ (1973)[4] և Corvallis High School?
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն
Գիտական ղեկավարԹեոդոր Հենշ
Պարգևներ

Գուգենհայմի կրթաթոշակ

ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակ[6][7]

Բենջամին Ֆրանկլինի մեդալ

Լորենցի մեդալ

Ֆեյսալ արքայի միջազգային մրցանակ գիտության ասպարեզում

Էստրեդի մեդալ

[8]

Ֆրից Լոնդոնի հուշամրցանակ

[9]

Լազերային գիտության համար Այնշտայնի մրցանակ

Վուդի մրցանակ

[10]

Ռիխտմայերի հիշատակի մրցանակ

[11]

Ամերիկայի ֆիզիկայի ակադեմիայի անդամ

Ատոմային կամ մակերևույթային ֆիզիկայում Դևիսոն-Գերմերի մրցանակ

[12]

Arthur L. Schawlow Prize in Laser Science?

[13]

Օպտիկայի ակադեմիայի անդամ

Էռնեստ Օռլանդո Լոուրենսի մրցանակ

[14]

Newcomb Cleveland Prize?

և

Excellence in Physics Education Award?

[15]
Կայքprofiles.stanford.edu/carl-wieman(անգլ.)
 Carl Wieman Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Վիմանը ծնվել է Օրեգոն նահանգի Կորվալիս քաղաքում՝ Օր Վիմանի և Էլիսոն Մարջորի Ֆրայի ընտանիքում։ Ավարտել է Կորվալիսի միջնակարգ դպրոցը[17][18]։ Նրա հայրական պապը՝ Հենրի Նելսոն Վիմանը, գերմանական ծագումով կրոնական փիլիսոփա է եղել[19]։

Ավագ դպրոցից հետո նա դարձել է Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտի ուսանող։ Դասախոսությունների ընդհանուր դասընթացն ավարտելուց հետո տեղափոխվել է Սթենֆորդի համալսարան Թեոդոր Հենշի ամբիոն, որտեղ՝ 1977 թվականին պաշտպանել է իր թեկնածուական ատենախոսությունը։ Դրանից հետո նա աշխատել է Միչիգանի համալսարանում և այնտեղ 1979 թվականին դարձել է պրոֆեսորի ասիստենտ։ Այստեղ նա հանդիպել է Սառա Գիլբերտին, ով աշխատել է նրա հետ որպես ուսանող։ 1984 թվականին նա տեղափոխվել է Բոլդեր և աշխատել Կոլորադոյի համալսարանում և ամուսնացել է Սառա Գիլբերտի հետ, որն այդ ժամանակ նույնպես ավարտել էր իր թեկնածուականը։ 1987 թվականին դարձել է Կոլորադոյի համալսարանի ֆիզիկայի պրոֆեսոր։

1995 թվականին, Կոլորադոյի Բոլդերի համալսարանում գտնվելու ժամանակ, նա և Էրիկ Ալին Քորնելը արտադրել են առաջին իսկական Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատը, իսկ 2001 թվականին նրանք և Վոլֆգանգ Քեթերլեն (հետագա BEC ուսումնասիրությունների համար) արժանացել են Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակի[20]։

1998 թվականին նրան շնորհվել է Լորենցի մեդալ։ 2004 թվականին նա ճանաչվել է Միացյալ Նահանգների տարվա լավագույն պրոֆեսոր բոլոր դոկտորական և հետազոտական համալսարանների շարքում[21]։

Վիմանը ներկայումս համատեղ աշխատում է որպես ֆիզիկայի պրոֆեսոր Սթենֆորդի բարձրագույն կրթության դպրոցում, ինչպես նաև Սթենֆորդի համալսարանի ճարտարագիտական դպրոցում։ 2020 թվականին Վիմանը արժանացել է Իդանի մրցանակի (Yidan Prize) կրթության հետազոտությունների ոլորտում «STEM կրթության նոր տեխնիկայի և գործիքների մշակման գործում ունեցած ներդրման համար»[22]։

Ընտրված հրապարակումներ խմբագրել

  • Donley, Elizabeth A.; Neil R. Claussen; Simon L. Cornish; Jacob L. Roberts; Eric A. Cornell; Carl E. Wieman (2001 թ․ հուլիսի 19). «Dynamics of Collapsing and Exploding Bose−Einstein Condensates». Nature. 412 (6844): 295–299. arXiv:cond-mat/0105019. Bibcode:2001Natur.412..295D. doi:10.1038/35085500. PMID 11460153. S2CID 969048.
  • Matthews, Michael R.; B.P. Anderson; P.C. Haljan; D.S. Hall; C.E. Wieman; E.A. Cornell (1999). «Vortices in a Bose-Einstein Condensate». Phys. Rev. Lett. 83 (13): 2498–2501. arXiv:cond-mat/9908209. Bibcode:1999PhRvL..83.2498M. doi:10.1103/PhysRevLett.83.2498. S2CID 535347.
  • Walker, Thad; David Sesko; Carl Wieman (1990). «Collective Behavior of Optically Trapped Neutral Atoms». Phys. Rev. Lett. 64 (4): 408–411. Bibcode:1990PhRvL..64..408W. doi:10.1103/PhysRevLett.64.408. PMID 10041972.
  • Tanner, Carol E.; Carl Wieman (1988). «Precision Measurement of the Hyperfine Structure of the 133Cs 6P3/2 State». Phys. Rev. A. 38 (3): 1616–1617. Bibcode:1988PhRvA..38.1616T. doi:10.1103/PhysRevA.38.1616. PMID 9900545.
  • Wieman, Carl, (2014). "Stop Lecturing Me", Scientific American, July 15, 2014

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 Encyclopædia Britannica
  2. 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  3. 3,0 3,1 Munzinger Personen (գերմ.)
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 https://profiles.stanford.edu/carl-wieman
  5. Notable Names Database — 2002.
  6. The Nobel Prize in Physics 2001Nobel Foundation.
  7. Table showing prize amountsNobel Foundation, 2019.
  8. https://www.aapt.org/programs/awards/oersted.cfm
  9. https://iupap.org/who-we-are/internal-organization/commissions/low-temperature-physics/c5-awards/#commission
  10. https://www.optica.org/get_involved/awards_and_honors/awards/award_descriptions/rwwood/
  11. https://aapt.org/Programs/awards/richtmyer.cfm
  12. Davisson-Germer Prize in Atomic or Surface PhysicsAPS.
  13. Arthur L. Schawlow Prize in Laser ScienceAPS.
  14. https://science.osti.gov/lawrence/Award-Laureates
  15. https://www.aps.org/programs/honors/prizes/education.cfm
  16. Mervis, Jeffrey (2013 թ․ օգոստոսի 28). «Carl Wieman Takes Physics, Education Jobs at Stanford». sciencemag.org. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
  17. «Oregon Secretary of State: Notable Oregonians: Carl E. Wieman - Physicist, Nobel Winner».
  18. «Obituary: Alison Marjorie Fry Wieman '40 | Antioch College». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 23-ին.
  19. «Henry Nelson Wieman». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
  20. «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 11-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  21. «U.S Professor of the Year Awards - 2004 National Winners». www.usprofessorsoftheyear.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  22. Limited, Stepworks (2020 թ․ սեպտեմբերի 23). «Yidan Prize Laureates 2020». Yidan Prize Foundation (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 14-ին. {{cite web}}: Text "Professor Carl Wieman, Ms Lucy Lake and Ms Angeline Murimirwa were awarded for their contribution to STEM and women’s education" ignored (օգնություն)

Արտաքին հղումներ խմբագրել