Թերմեզ
Թերմեզ (ուզբ.՝ Termiz/Термиз; ռուս.՝ Термез; տաջ.՝ Тирмиз; պարս.՝ ترمذ Termez, Tirmiz; արաբ․՝ ترمذ Tirmidh), փոքր քաղաք Ուզբեկստանի հարավում՝ Աֆղանստանի սահմանի մոտ։ Այն Ուզբեկստանի ամենատաք վայրն է։ Ունի 140404 (հունվարի 1, 2005) բնակչություն, Սուրխանդարյայի մարզի կենտրոնն է։
Թերմեզ | ||
Termiz / Термиз | ||
Սաոդատ սուլթանի պալատը | ||
Երկիր | Ուզբեկստան | |
---|---|---|
Համայնք | Սուրխանդարյայի մարզ | |
Հիմնադրված է | մ. թ. ա. 498 թ. | |
ԲԾՄ | 302 մետր | |
Պաշտոնական լեզու | ուզբեկերեն | |
Բնակչություն | 140,404 մարդ (2005) | |
Ժամային գոտի | UTC+5 | |
Փոստային դասիչ | 732000 | |
Պաշտոնական կայք | termizsh.uz/uz/?h=1 | |
| ||
Ծագումնաբանություն
խմբագրելՔաղաքի ժամանակակից անունը ծագել է սողդիանա լեզվով Tarmiδ բառից, որն իր հերթին ծագել է հին պարսկերեն tara-maiθa-ից, որը նշանակում է «անցման վայր»։ Հին ժամանակներում քաղաքը կարևոր վայր էր Ամուդարյա գետը հատելու համար։
Որոշները քաղաքի անունը կապում են հունարեն thermos «տոթ» բառի հետ, որը եկել է Ալեքսանդր Մակեդոնացու ժամանակներից[1]։ Մյուսները ենթադրում են, որ բառը ծագել է սանսկրիտի taramato բառից, որը նշանակում է «գետի ափին»[2]։
Պատմություն
խմբագրելՔաղաքը հիմնադրվել է մ.թ.ա. 2-րդ դարում Ամուդարյա գետի ափին և հիմնադիր՝ հունա-բակտրիական պետության թագավոր Դեմետրեի անունով կոչվել է Դեմետրիա։
Ճարտարապետություն
խմբագրելՔաղաքը բաղկացած էր երկու հիմնական հատվածներից՝ միջնաբերդից և բուն քաղաքից։ Միջնաբերդը տեղադրված էր Ամուդարյայի բարձրադիր ափին և ամփոփված էր ուղղանկյուն պարագծով աշտարակավոր պասպապատի մեջ։ Քուշանների ժամանակ ընդարձակ քաղաքը՝ 500 հեկտար տարածությամբ՝ հարավից և արևմուտքից սահմանակից էր գետին, իսկ ցամաքի կողմից՝ պաշտպանական պարիսպներին ու հողմապատնեշներին։ Կար ջրանցք, որը հոսում էր քաղաքի ներսով՝ բաժանելով այն երկու մասերի։ Թերմեզը բազմակի վերակառուցումների է ենթարկվել, որի ժամանակ հունա-բակտրիական Դեմետրիայի կորիզը միջնաբերդի է վերածվել։
Չնայած Թերմերզը կրել է հելլենիստական քաղաքաշինության ազդեցությունը, այնուհանդերձ այն ուներ որոշակի արտահայտված տեղական, տիպիկ միջինասիական-արևելյան հատկանիշներ[3]։
Ֆիզիկական և աշխարհագրական բնութագրերը
խմբագրելԱշխարհագրություն
խմբագրելԹերմեզը Ուզբեկստանի ամենահարավային քաղաքն է։ Այն գտնվում է Ամու Դարյա գետի աջ ափին, որի երկայնքով անցնում է Ուզբեկստանի սահմանը Աֆղանստանի հետ Սուրխանդարյա գետի միախառնման կետով։
Ամու Դարյա գետի վրա գտնվող քաղաքը հյուրընկալում է երկրի ամենամեծ գետային նավահանգիստը, որտեղ գտնվում է Ուզբեկստանի Ամու Դարյա գետի նավատորմը։
Հեռավորությունը Աֆղանստանի Մազարի Շարիֆից ավտոմոբիլային կամ երկաթուղային ճանապարհով մոտ 80 կմ է, մինչև Քաբուլ ՝ ավելի քան 425 կմ։
Դուշանբե (հյուսիս-արևելքում)՝ ավելի քան 235 կմ, մինչև Կարշի (հյուսիս-արևմուտքում)՝ մոտ 250 կմ, մինչև Սամարղանդ (հյուսիսում)՝ մոտ 330 կմ, մինչև Բուխարա (հյուսիսում) հեռավորությունը. արևմուտք)՝ մոտ 430 կմ, դեպի Տաշքենդ (հյուսիս-արևելքում)՝ մոտ 650 կմ։
Կլիմա
խմբագրելԹերմեզի կլիման տաք անապատ է՝ մեղմ, բայց նման լայնության համար՝ համեմատաբար ցուրտ ձմեռներով (տաք օրերով և զով գիշերներով, երբեմն հնարավոր են բավականին լուրջ ցուրտ կամ ձյան տեղումներ) և բացառիկ շոգ ամառներ։
Տեղումների ճնշող մեծամասնությունը ընկնում է նոյեմբեր-ապրիլ ամիսներին՝ չափազանց հազվադեպ ամառային անձրևներով։ Օդի միջին տարեկան խոնավությունը 55% է։ Քամու միջին տարեկան արագությունը 2,9 մ/վ է։
Տարեկան միջին ջերմաստիճանը +17,5 °C է (ՍՍՀՄ ամենատաք քաղաքը)։
2014 թվականի փետրվարի 4-ին քաղաքում դիտումների ողջ պատմության ընթացքում գրանցվել է բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճան՝ −21,7 °C[4]։
Առավելագույն և նվազագույն միջին ամսական ջերմաստիճանը[5] | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ամիս | հուն | փետր | Մարտ | ապր | մայիս | հուն | հուլ | օգ | Սեն | հոկտ | Բայց ես | դեկտ |
Ամենատաք՝ °C | style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |8,2
(1914) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |10,9
(1999) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |17,5
(2008) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |22,4
(2000) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |30,0
(2008) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |33,9
(2008) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |34,3
(2008) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |31,1
(1916) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |25,7
(1915) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |20,3
(2006) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |14,6
(1994) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |8,7
(1969) |
Ամենացուրտը՝ °C | style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |−5,8
(2008) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |−5,0
(1972) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |5,2
(1903) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |14,8
(1939) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |20,3
(1934) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |26,4
(1916) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |27,2
(1972) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |24,7
(1972) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |20,0
(1962) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |11,7
(1964) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |4,4
(1958) |
style="text-align:center; Կաղապար:Климат города/cols" |−2,8
(1932) |
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ E. M. Pospelov, Geograficheskie nazvaniya mira (Moscow, 1998), p. 415: "here in fact is found the hottest place in Central Asia (in June 1914 a temperature of 49.5 C was recorded in Termez."
- ↑ Sh. Kamaliddinov, Istoricheskaya geografiya Sogda i Toharistana.
- ↑ Վարազդատ Հարությունյան, Հին աշխարհի ճարտարապետություն (խմբ. Մ․ Գ․ Գասպարյան), Երևան, «Լույս հրատարակչություն», 1978, էջ 14 — 319 էջ։
- ↑ http://pogoda.ru.net/records1.php Արխիվացված 2007-10-24 Wayback Machine Абсолютный минимум января
- ↑ «Погода и климат — Климатический монитор: погода в Термезе». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 7-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թերմեզ» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 179)։ |