Վիքիպեդիա

Ելաբուգա

Ելաբուգա (ռուս.՝ Ела́буга; թաթ.՝ Алабуга), քաղաք Ռուսաստանի Դաշնության Թաթարստանի Հանրապետությունում, այդ հանրապետության մայրաքաղաք Կազանից մոտավորապես 200 կիլոմետր դեպի արևելք, Կամա գետի աջ ափին։ Զբաղեցնում է 41,1 կմ² տարածք[2]։ Բնակչության թվաքանակը 2010 թվականին եղել է 70.728[3], դրան նախորդած մարդահամարներին արձանագրվել են հետևյալ ցուցանիշները. 2002 թվականին՝ 68.663[4], 1989 թվականին՝ 53.537[5]:

Բնակավայր
Ելաբուգա
թաթ.՝ Алабуга
Զինանշան

ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
Հիմնադրված է1007 թ.
Առաջին հիշատակում17-րդ դար
Մակերես41 կմ²
ԲԾՄ70 մետր
Բնակչություն74 031 մարդ (հունվարի 1, 2018)[1]
Ժամային գոտիUTC+3
Հեռախոսային կոդ85557
Փոստային դասիչ423600
Պաշտոնական կայքelabuga-city.ru
Ելաբուգա (Ռուսաստան)##
Ելաբուգա (Ռուսաստան)

Ելաբուգայի մերձակայքում է գտնվում Ստորին Կամայի ազգային պարկի մի հատվածը։

Ստուգաբանություն

խմբագրել

Ըստ վարկածներից մեկի՝ բնակավայրի անվանումն առնչվում է թյուրքական Ալաբուղա անձնանունին, որը բառացի թարգմանությամբ նշանակում է խայտաբղետ ցուլ (ցուլը խորհրդանշել է այդ անունը կրողի ուժը, զորությունը)։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ բնակավայրին տրվել է մոտակա Ալաբուղա լճի անվանումը, որը թաթարերենից թարգմանած՝ նշանակում է պերկես ձուկ[6]։

Պատմություն

խմբագրել

Բնակավայրը հիմնադրվել է 10-րդ դարում, երբ վոլգյան բուլղարների Իբրահիմ խաննն այստեղ կառուցել է «Ալամիր սուլթան» անվանումն ստացած սահմանային բերդը (985 թվական)։ Ընդ որում՝ ավանդազրույցի համաձայն՝ այդ բերդը կառուցվել է Ալամիր սուլթանի՝ այսինքն՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացու ենթադրյալ, առասպելական գերեզմանի մոտ։ Սկզբնապես Ալաբուղա անվանումը տրված է եղել բերդի աշտարակին, հետագայում այն տարածվել է բնակավայրի վրա։ Բերդը դարեր անց լքվել է, նրա փլատակներն այսօր հայտնի են Şaytan qalası (Դևի, սատանայի բերդ) անվանումով։ 16-րդ դարի երկրորդ կեսին այստեղ ռուսական գյուղակ է հիմնվել, ժամանակի ընթացքում կառուցվել է եկեղեցի, որին, ավանդազրույցի համաձայն, Իվան Ահեղ ցարը նվիրել է երեք սրբերի՝ Բարսեղ Մեծին, Գրիգոր Աստվածաբանին և Հովհան Ոսկեբերանին պատկերող սրբապատկեր։ Այդ ժամանակներից էլ գյուղակը գյուղի է վերածվել, ստացել Трёхсвятское (սրբերի եռյակ) անվանումը, որը գործածվել է թաթարական Ալաբուղայի աղավաղված ձևին՝ Ելաբուգային զուգահեռ[7]։

  •  
    Քաղաքի խորհրդանիշը դարձած Շայթանի (Դևի, սատանայի) աշտարակը
  •  
    Սպասսկայա փողոցը
  •  
    Գասսարա փողոցը
  •  
    Կազանսկայա փողոցը
  •  
    «Շիշկինյան լճեր» զբոսավայրը
  •  
    Տունը, որտեղ ինքնասպանություն է գործել ռուս անվանի բանաստեղծուհի Մարինա Ցվտաևան

Տնտեսություն

խմբագրել

Քաղաքի տնտեսության մեջ ծանրակշիռ մասնաբաժին ունի նավթավերամշակման արդյունաբերությունը։ 1990-ական թվականներին շահագործման է հանձնվել Ford Motor Company ընկերության ավտոհավաքման գործարանը։ 2008 թվականին Sollers JSC ընկերությունը կառուցել է մի նոր գործարան՝ Fiat Ducato ավտոմեքենաների արտադրության համար։ Քաղաքում գործում են նաև կենցաղային տեխնիկա (ջեռուցիչներ, մսաղացներ և այլն) արտադրող, ինչպես նաև թեթև արդյունաբերության ձեռնարկություններ։

Կլիմա

խմբագրել
Ելաբուգաի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F) 5.4
(41.7) 		5.6
(42.1) 		13.5
(56.3) 		29.0
(84.2) 		32.4
(90.3) 		36.8
(98.2) 		38.1
(100.6) 		39.1
(102.4) 		31.6
(88.9) 		24.2
(75.6) 		14.4
(57.9) 		13.0
(55.4) 		39.1
(102.4)
Միջին բարձր °C (°F) −8.1
(17.4) 		−7.1
(19.2) 		−0.2
(31.6) 		10.3
(50.5) 		19.4
(66.9) 		24.0
(75.2) 		25.9
(78.6) 		22.9
(73.2) 		16.4
(61.5) 		7.9
(46.2) 		−0.9
(30.4) 		−6.1
(21) 		8.7
(47.7)
Միջին օրական °C (°F) −11.6
(11.1) 		−10.8
(12.6) 		−4.3
(24.3) 		5.5
(41.9) 		13.5
(56.3) 		18.4
(65.1) 		20.4
(68.7) 		17.8
(64) 		11.9
(53.4) 		4.8
(40.6) 		−3.5
(25.7) 		−9.2
(15.4) 		4.4
(39.9)
Միջին ցածր °C (°F) −15.0
(5) 		−14.5
(5.9) 		−8.4
(16.9) 		0.7
(33.3) 		7.5
(45.5) 		12.8
(55) 		14.8
(58.6) 		12.6
(54.7) 		7.4
(45.3) 		1.6
(34.9) 		−6.0
(21.2) 		−12.3
(9.9) 		0.1
(32.2)
Ռեկորդային ցածր °C (°F) −37.3
(−35.1) 		−34.3
(−29.7) 		−29.8
(−21.6) 		−19.2
(−2.6) 		−4.1
(24.6) 		−0.6
(30.9) 		1.6
(34.9) 		1.0
(33.8) 		−3.5
(25.7) 		−12.5
(9.5) 		−28.7
(−19.7) 		−37.7
(−35.9) 		−37.7
(−35.9)
Տեղումներ մմ (դյույմ) 37.8
(1.488) 		27.2
(1.071) 		28.2
(1.11) 		29.8
(1.173) 		46.9
(1.846) 		55.1
(2.169) 		57.8
(2.276) 		67.6
(2.661) 		58.5
(2.303) 		49.9
(1.965) 		45.1
(1.776) 		45.2
(1.78) 		549.1
(21.618)
աղբյուր: {{{աղբյուր 1}}}

Անվանի անձինք

խմբագրել

Ելաբուգայում է ծնվել ռուս նշանավոր բնանկարիչ Իվան Շիշկինը։ Այս քաղաքը ծննդավայրն է նաև Նադեժդա Դուրովայի, ով տղամարդու կերպ առած՝ որպես հեծելազորային արիաբար մասնակցել է Նապոլեոն Բոնապարտի զորքի դեմ մղված մարտերին, արժանացել մարտական բազմաթիվ պարգևների։ 1866 թվականին հենց Ելաբուգայում էլ մահացել ու թաղվել է։ Այս քաղաքում 1941 թվականին ինքնասպան է եղել ռուս նշանավոր բանաստեղծուհի Մարինա Ցվետաևան (թաղվել է քաղաքային գերեզմանատանը)։ Գերմանացիների դեմ Խորհրդային Միության մղած Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին (1941-ից 1944 թվականներին) Ելաբուգայում է գտնվել ու գործել Լենինգրադից տարհանված պետհամալսարանի մասնաճյուղը՝ ակադեմիկոս Վիկտոր Համբարձումյանի ղեկավարությամբ։ Դասախոսների շարքում էին հետագայում ակադեմիկոսի կոչում ստացած գիտնականներ վ. Ի. Սմիռնովը, Վ. Ա. Ֆոկը, Վ. Վ. Սոբոլևը...

Պատկերասրահ

խմբագրել
  • Ճարտարապետական հուշարձաններ
  •  
    Թեմական իգական ուսումնարանի շենքը 20-րդ դարի սկզբին (ներկայումս՝ Կազանի դաշնային համալսարանի մասնաճյուղը)
  •  
    Համալսարանի ժամանակակից շենքը
  •  
    Վանքը 20-րդ դարասկզբին
  •  
    Աստվածամոր սրբապատկերի եկեղեցին
  •  
    Սպասսկի տաճարը
  •  
    Պոկրովսկայա եկեղեցին
  •  
    Մզկիթը

Քույր քաղաքներ

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Federal State Statistics Service.
  2. ↑ «Статистика». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 25-ին. на официальном сайте Елабужского муниципального района
  3. ↑ Russian Federal State Statistics Service (2011). Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1 [2010 All-Russian Population Census, vol. 1]. Всероссийская перепись населения 2010 года [2010 All-Russia Population Census] (in Russian). Federal State Statistics Service.
  4. ↑ Russian Federal State Statistics Service (May 21, 2004). Численность населения России, субъектов Российской Федерации в составе федеральных округов, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов – районных центров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более человек [Population of Russia, Its Federal Districts, Federal Subjects, Districts, Urban Localities, Rural Localities—Administrative Centers, and Rural Localities with Population of Over 3,000] (XLS). Всероссийская перепись населения 2002 года [All-Russia Population Census of 2002] (in Russian).
  5. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краёв, областей, районов, городских поселений и сёл-райцентров [All Union Population Census of 1989: Present Population of Union and Autonomous Republics, Autonomous Oblasts and Okrugs, Krais, Oblasts, Districts, Urban Settlements, and Villages Serving as District Administrative Centers]. Всесоюзная перепись населения 1989 года [All-Union Population Census of 1989] (in Russian). Институт демографии Национального исследовательского университета: Высшая школа экономики [Institute of Demography at the National Research University: Higher School of Economics]. 1989 – via Demoscope Weekly.
  6. ↑ «Елабужский муниципальный район 1 | История города». xn--80aacgcdh2cyaav6b.xn--p1ai. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 11-ին.
  7. ↑ Поспелов, 2008, էջ 181—182
  8. ↑ «Елабуга и турецкий город Сафранболу станут побратимами» (ռուսերեն). www.tatar-inform.ru. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
  9. ↑ «Елабуга и турецкий город Сафранболу — побратимы».{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)(չաշխատող հղում)
  10. ↑ «Елабуга и Сарапул стали городами-побратимами». Елабужский муниципальный район. 2018 թ․ սեպտեմբերի 27. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)CS1 սպաս․ url-status (link)(չաշխատող հղում)

Արտաքին հղումներ

խմբագրել

Գրականություն

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ելաբուգա» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ելաբուգա&oldid=9805998» էջից