Դավիդ (անգլ.՝ David), Դոնատելլոյի բրոնզե արձան, առաջին մերկ արձանի պատկերումը անտիկ աշխարհում[2]։ Թվագրվում է մոտ 1440 թվականին։

Դավիդ
ՈճԲարձր վերածնունդ և Վաղ Վերածնունդ[1]
Ժանրնյու
Կայքbargellomusei.beniculturali.it/opere/bargello/96/david/
 Donatello's David Վիքիպահեստում

Պատմություն խմբագրել

Քանդակի ստեղծման ճշգրիտ ամսաթիվը հայտնի չէ։ Հետազոտողների մեծամասնությունը դա վերագրում է 1430-1440 թվականներ ընկած ժամանակահատվածին[3], չնայած չի բացառվում ավելի ուշ թվագրումը՝ մինչ 1460-ական թվականներ[4]։ Դաвիդի մասին առաջին փաստաթղթավորված հիշատակումը սկսվում է 1469 թվականից։ Այդ թվականին Լորենցո Մեդիչին ամուսնացել է Կլարիչե Օրսինիի հետ, և արձանն այդ ժամանակ եղել է Պալացցո Մեդիչիի բակում[5]։ Ենթադրվում է սակայն, որ նա այնտեղ է հասել մի քանի տարի շուտ՝ 1450-ական կամ 1460-ական թվականներին[6]։

Ըստ Ջորջո Վազարիի, Դավիդ արձանը ստեղծվել է Կոզիմո Մեդիչիի պատվերով, բայց այս տեղեկատվությունը չի կարող համարվել հավաստի[7]։ Վազարին տալիս է նաև պատվանդանի նկարագրությունը, որի վրա գտնվում էր արձանը․ պատվանդանը չի պահպանվել։ Պատվանդանդանի հեղինակը Դեզիդեիո դա Սետինյանոն է եղել։

  Երիտասարդ էր, երբ նա [Դեզիդերիո] Դոնատելլոյի համար պատրաստեց Դավիդի պատվանդանը, որը գտնվում էր Ֆլորենցիայի դուքսի պալատում։ Այդ պատվանդանի վրա նա գեղեցիկ կերպով պատրաստեց մարմարից մի քանի հարպիաներ և բրոնզից մի քանի խաղողի վազեր՝ շատ նրբագեղ և լավ մտածված[8]։  

1495 թվականին, Մեդիչիին Ֆլորենցիայից արտաքսելուց հետո, արձանը տեղափոխվել է Պալացցո Վեկկիո։ 1738 թվականից (որոշ պատմաբաններ անվանում են 1777 թվական) այն գտնվել է Ուֆֆիցի պատկերասրահում[7]։ 1865 թվականին հիմնադրվել է Բարջելոյի ազգային թանգարանը, իսկ 19-րդ դարի երկրորդ կեսին Դավիդը իր տեղն է գրավել այդ ցուցանմուշների մեջ։

Նկարագրություն խմբագրել

 
Դավիդի արձանը՝ Դոնատելլո
1408-1409 թվականներ, մարմար

Դոնատելլոյի Դավիդը նման չէ աստվածաշնչյան հերոսի ավանդական կերպարին։ Այն նաև տարբերվում է ավելի վաղ արձանից, որը Դոնատելլոն պատրաստել էր մարմարից։ Բրոնզե Դավիդը գրեթե պատանի է, ճկուն մարմնով և երկար մազերով տղա է։ Նա ամբողջովին մերկ է, բացառությամբ հովիվի լայնեզր գլխարկի, որի վրա դափնեպսակ է դրված, իսկ ոտքերի սանդալներ են՝ սռնապաններով։

Հերոսի ազատ կեցվածքը կոնրապոստի օրինակ է․ մարմին ծանրությամբ հենված է աջ ոտքի վրա, մինչդեռ ձախը կիսով չափ ծալված է։ Նա ոտքով տրորում է իր կողմից հաղթած Գոլիաֆի (Goliath) գլուխը։ Երիտասարդի մարմինը փոքր-ինչ շեղված է կենտրոնական առանցքից, իսկ թրի անկյունագիծը, որի վրա հենված է հաղթողը, շեշտում է քանդակի անկայուն վիճակը ու ներքին դինամիկան[9]։ Ձախ ձեռքում պարսատիքի քար է` իր հաղթանակի զենքը։ Արձանը նախատեսված է բոլոր կողմերից տեսնելու հաշվարկով։ Միևնույն ժամանակ բրոնզե մակերևույթի լույսի արտացոլումները կենտրոնանում են այս նրբագեղ մարմնի այս կամ այն ծալքի վրա՝ ընդգծելով կոմպոզիցիայի տարածական բնույթը[10]։

Ալեքսեյ Ջիվելեգովը իր «Իտալական վերածննդի ստեղծողները» աշխատության մեջ Դավիդի արձանին տալիս է հետևյալ բնութագրերը.

  Դավիդը գեղեցիկ է։ <…> Դեմքին գրված է հանգիստ հաղթարշավ, բայց ուրախության ժպիտի միջից մի տեսակ մտածկոտություն կա, որը ազնվացնում է ամբողջ պատկերը։ Իր մերկ, ոչ լիովին կազմավորված մարմնի ամբողջ շքեղությամբ նա կանգնած է դիտողի առջև, բաց է բոլոր կողմերից, ոչ թե կաշկանդված է խորշով, քիվով կամ խորանով։ Դավիդը ոչ միայն ջախջախել է Գողիաթին։ Նա քանդակը ազատագրել է դարավոր ստրկությունից։ Հիմա նա այլևս ճարտարապետության ծառա չէ․ նրա առջև բացվել է ազատ ընդարձակ ճանապարհ[11]։  

Մեկնություններ խմբագրել

 
Դավիդ, տեսք հետևի մասից
Վիկտորիայի և Ալբերտի թանգարան

Դոնատելլոյի Դավիդն արվեստի գործ է, որն արժանացել բազմաթիվ մեկնաբանությունների։

Բոլոր հետազոտողներն այս կամ այն կերպ նշում են երիտասարդի արտաքին տեսքի և նրա «ոչ հերոսական» կեցվածքի անսովոր կանացիությունը[10], «ուժեղ, չնայած դեռ շատ երիտասարդ հաղթած տղան մտածկոտ և նույնիսկ մի փոքր ամաչկոտ նայում է պարտված հսկայի կտրված գլխին՝ աջ ձեռքի կոպիտ և հոգնած շարժումով հենվելով փոքրիկ թրի վրա»[12], «Դավիդի մերկությունը, որն ընդգծվում է սանդալներով և գլխարկով, շեշտում է դեմքի արտահայտությունը և երիտասարդի ամբողջ արտաքին տեսքը, ինչը խոսում է նրա ինքնահմայման և ինքն իր նկատմամբ նարցիսական կենտրոնացվածության մասին»[3]։ Ակնհայտ է, որ արձանը դիտողին այնքան չի փոխանցում Դավիդի սխրանքի մեծությունը, որքան ստիպում է հիանալ մերկ պատանեկան մարմնի գեղեցկությամբ։ Սա Դոնատելլոյի աշխատանքում հոմոէրոտիկ մոտիվներ տեսնելու հիմք է տալիս[2][3] և առիթ հանդիսանում նրանում փնտրել հենց նման ընկալման բազմաթիվ հավաստի ակնարկներ[13]։

Այնուամենայնիվ, կա Դավիդի փխրունությանն ու կանացիությանը բացարձակապես այլ բացատրություն տվող կարծիք նույնպես։ Նրան նայելիս դժվար է պատկերացնել, որ պատանին ի վիճակի է գլուխ հանել ռազմատենչ հսկայի հետ, բայց ավելի ակնհայտ է դառնում աստվածային միջամտության դերը, որը որոշոլ է այս ճակատամարտի ելքը։ Ուստի պարտված թշնամու գլխին կանգնած ոչ ամրակազմ երիտասարդություն պատկերող արձանը խոսում է այս տեսարանում Աստծո անտեսանելի ներկայության մասին[13]։

Դոնատելլոյի մտահղացումը հասկանալու համար կարևոր է նաև պատմական և քաղաքական ենթատեքստը։ Վերածննդի դարաշրջանում Դավիդի կերպարը չափազանց տարածված կերպար է. Դավիդը ներկայացվում է որպես իսկական հերոս, ժողովրդից դուրս եկած, ով փրկել է ժողովրդին ստրկությունից և հետագայում դարձել է հրեական թագավոր[14]։ Այն փաստը, որ արձանը գտնվել է Պալացցո Մեդիչիի բակում (և հնարավոր է ստեղծվել է նրանց պատվերով), հուշում է, որ Մեդիչի ընտանիքը ցանկանում էր ընկալվել որպես ազատության ջատագով, պաշտպան։

Պատահական չէ, որ Դավիդի արձանը եղել է Դոնատելլոյի մեկ այլ հայտնի գործի` «Յուդիֆ և Հոլոֆերնես» քանդակագործական խմբի հետ։ Յուդիֆը և Դավիդը ժողովրդի փրկիչներն են՝ բռնակալներ սպանողներ, որոնք կարող էին ծառայել որպես Ֆլորենցիայի Հանրապետության իդեալների հիանալի մարմնացում։ Ազատության այս խորհրդանիշը տեղադրելով իրենց իսկ պալատի բակում` Մեդիչիներն ուզում էին, որ իրենց անունը կապվի ոչ թե բռնակալության և իշխանության յուրացման, այլ ընդհակառակը` հանրապետական արժեքների հետ[15]։

Աստվածաշնչյան բնույթի ոչ կանոնական կերպարը ստիպել է որոշ հետազոտողների ենթադրել, որ արձանը բնավ չի պատկերում Դավիդին, այլ մեկ ուրիշին, օրինակ՝ Մերկուրի աստծուն[16]։ Այնուամենայնիվ, բոլոր աղբյուրները սկսած 15-րդ դարից վստահորեն արձանը ճանաչում են որպես Դավիդի պատկեր։ Բացի այդ, կան փաստագրված ապացույցներ այն մասին, որ արձանի՝ չպահպանված պատվանդանին եղել է հետևյալ գրությունը.

  Հաղթում է նա, ով պայքարում է հայրենիքի համար։ Տերը ջախջախում է հզոր թշնամու բարկությունը։ Տղան ջախջախեց ահավոր բռնակալին։ Ցնծացեք, քաղաքացինե՛ր[17]։  

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Կազմեք ցանկեր, ոչ թե պատերազմ — 2013.
  2. 2,0 2,1 Frederic Hartt. History of Italian Renaissance Art: Painting, Sculpture, Architecture. Prentice-Hall, Inc., and Harry N. Abrams Inc., New York. — P. 202
  3. 3,0 3,1 3,2 Laurie Schneider. Donatello’s Bronze David. // The Art Bulletin. — 1973. — Vol. 55, № 2. — P. 213
  4. Sarah Blake McHam. Donatello’s Bronze David and Judith as Metaphors of Medici Rule in Florence. // The Art Bulletin. — 2001. — Vol. 83, № 1. — P. 32.
  5. Luciano Berti, Alessandro Cecchi, Antonio Natali. Donatello. Art Dossier № 3. Giunti Editore, 1986. — P. 57.
  6. Janson, 1963, էջ 79
  7. 7,0 7,1 Janson, 1963, էջ 80
  8. Вазари Д. Жизнеописания наиболее знаменитых живописцев, ваятелей и зодчих. – М.: «Издательство АЛЬФА-КНИГА», 2008.– С. 358. – ISBN 978-5-9922-0101-7
  9. Арган Дж. К. История итальянского искусства. В 2 т. Т. 1. — М.: Радуга, 1990. — С. 224
  10. 10,0 10,1 Лазарев В. Н. Начало раннего Возрождения в итальянском искусстве. — М.: Искусство, 1979.
  11. Дживелегов А.К. Творцы итальянского Возрождения: В 2 кн. Кн. 1. – М.: ТЕРРА-Книжный клуб; Республика, 1998.– С. 123. – ISBN 5-300-02049-4.
  12. Гуковский М. А. Итальянское возрождение. 2-е изд., испр. и доп. — Ленинград: Издательство Ленинградского университета, 1990. — С.566.
  13. 13,0 13,1 Robert Williams. «Virtus Perficitur»: on the Meaning of Donatello’s Bronze «David». // Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz. — 2009. — Bd.53, H. 2/3. — P. 217.
  14. Виппер Б. Р. Итальянский ренессанс XIII—XVI века. — М.: Искусство, 1977. — C. 136.
  15. Robert Williams. «Virtus Perficitur»: on the Meaning of Donatello’s Bronze «David». // Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz. — 2009. — Bd.53, H. 2/3. — P. 228.
  16. Luciano Berti, Alessandro Cecchi, Antonio Natali. Donatello. Art Dossier № 3. Giunti Editore, 1986. — P. 58.
  17. Robert Williams. «Virtus Perficitur»: on the Meaning of Donatello’s Bronze «David». // Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz. — 2009. — Bd.53, H. 2/3. — P. 218, 225.

Գրականություն խմբագրել

Հղումներ խմբագրել