Գազավորված ջուր

Գազավորված ջուր (հնում՝ «փրփրուն ջրեր», խոսակցական լեզվով՝ «գազով ջուր»), զովացուցիչ ըմպելիք հանքային կամ սովորական ջրից՝ հագեցած ածխաթթու գազով։

Ածխածնի երկօքսիդի պղպջակները գազավորված ջրում

Մեքենա գազավորված ջրի արտադրության համար (ԽՍՀՄ): Ներկայիս նմուշը՝ Սանկտ Պետերբուրգի ջրային թանգարանում։

Գազավորված ջրի վաճառքի գործարկման մեքենաներ 2009 թվականի մայիսին Լվովում

Տեսակներ

Համաձայն ԳՕՍՏ 28188-2014-ի՝ ըստ ածխաթթու գազով հագեցվածության մակարդակի՝ հայտնի են երեք տեսակի գազավորված ջուր․

• 0,2-ից 0,3 % ածխաթթու գազի մակարդակով թույլ գազավորված,
• Միջին չափի գազավորված՝ 0,3-0,4 %,
• Ուժեղ գազավորված՝ ավելի քան 0,4 % հագեցվածություն։

Արտադրություն

Գազավորումը իրականացվում է երկու եղանակով․

1. Մեխանիկական․ ներածում և հեղուկի հագեցում ածխաթթու գազով՝ մրգային և հանքային ջրեր, գազավորված կամ փրփրուն գինիներ և ջուր։ Միևնույն ժամանակ ըմպելիքները գազավորվում են հատուկ մեքենաներում՝ սիֆոններում, սատուրատորներում, ակրատաֆորներում կամ ճնշման տակ գտնվող մետաղական բաքերում՝ նախապես սառեցնելով և հեղուկից օդը հեռացնելով։ Սովորաբար ըմպելիքները հագեցվում են մինչև 5-10 գ/լ։ Ածխաթթու գազով ջուրը չի վարակազերծում այն։
2. Քիմիական․ խմիչքը ածխաթթու գազով գազավորվում է խմորման ընթացքում․ գարեջուր, շշալցված և ակրատաֆորային շամպայն, փրփրուն գինի, սիդր, հացային կվաս, կամ կերակրի սոդաի և թվվի փոխազդոցության ընթացքում՝ զելտերային ջուր (դա հենց «սոդայաջուրն» է)։

Այլընտրանքային ածխաթթու գազեր

Գազավորված ջուրը արտադրվում և վաճառվում է, հագեցված կա՛մ ածխաթթու գազի խառնուրդով և ազոտական օքսիդով, կա՛մ թթվածնով։

Պատմություն

Գազավորված ջրի վաճառքի համար նախատեսված մեխենաներ, ԽՍՀՄ, 1964 թվական

Բնական գազավորված ջուրը հայտնի է հին ժամանակներից և օգտագործվում էր բժշկական նպատակներով։ Հիպոկրատը իր ջանքերի մեկ ամբողջ բաժիը նվիրել է այս ջրին և պարտադրեց հիվանդներին ոչ միայն խմել այն, այլև լողալ նրա մեջ։ 18-րդ դարում սկսեցին հանքային ջուրը լցնել շշերի մեջ և արտահանել ամբողջ աշխարհով։ Սակայն շատ թանկ էր և դրա հետ մեկտեղ շուտ գազազրկվում էր։ Դրա համար ավելի ուշ եղան փորձեր արհեստական գազավորել ջուրը։

Առաջինը գազավորված ջուր ստեղծել հաջողվեց անգլիացի քիմիկոս Ջոզեֆ Պրիստլիին 1767 թվականին։ Դա տեղի ունեցավ գազով փորձերից հետո գարեջրի գործարանում՝ խմորման ժամանակ առանձնացված մեծ տարաններում։

Դրանից հետո 1770 թվականին՝ շվեդ Տոբերն Բերգմանը մշակում է մի սարք, որը թույլ է տալիս ճնշման ներքո, օգտագործելով պոմպ, հագեցնել ջուրը ածխածի երկօքսիդի պղպջակներով և կոչեց՝ սատուրատոր (լատիներեն saturo՝ հագեցնել)։

Առաջինը գազավորված ջրի արդյունաբերական արտադրանքը սկսեց Յակոբ Շվեպը։ 1783 թվականին նա կատարելագործել է սատուրատորը և ստեղծել գազավորված ջրի արդյունաբերական արտադրության գործարան։ 19-րդ դարի սկզբում արտադրության էժանացման համար Շվեպը գազավորման համար սկսեց օգտագործել սովորական խմորի սոդա և գազավորված ջուրը սկսեցին անվանել «սոդայաջուր»։ Նորույթը արագ տարածվեց ամբողջ Անգլիայում (այդ ջրին սկսեցին ավելացնել տարբեր ալկոհոլյին խմիչքներ) և նրա գաղութները, թույլ տվեցին Շվեպին հիմնադրել J.Schweppe&Co ընկերությունը, որից սկսվեց Schweppes ապրանքանիշը։

Ի տարբերություն ԱՄՆ-ի, որտեղ գազավորված ջուրը վաճառվում է շշերի մեջ, այլ երկրներում ընդունված էր այն օգտագործել սիֆոններից՝ ինչպես փոքր, տնային, այնպես էլ խոշոր, տեղադրած սրճարաններում և խորտկարաններում։ Ավելի ուշ հայտնվեցին փողոցում դրվող սարքեր՝ գազավորված ջրի վաճառքի համար։ Նախկին հեղափոխական Ռուսաստանում շշալցված ջուրը համարվում էր «վարպետ» խմիչք, և անվանում էին զելտերային (սելտերային), հանքային ջրի անունով, ամենակսզբից վերցված նիդրզելտերսի (Niederselters) աղբյուրներից։ Արտադրողներից մեկն էր, օրինակ, պետերբուրգի ռեստորանի տնօրեն Իվան Իզլերը 19-րդ դարի 30-ական թվականներ։

«Չոր օրենքի» ժամանակ ԱՄՆ-ում գազավորված խմիչքները փոխարինում էին այն ժամանակ արգելված ալկոհոլային խմիչքներին։

Խոշորագույն արտադրողներ

• Dr. Pepper Snapple Group (ԱՄՆ)
• PepsiCo, Incorporated (ԱՄՆ)
• The Coca-Cola Company (ԱՄՆ)

Հայտնի ապրանքանիշեր

• Schweppes (սկզբնական՝ Շվեյցարիա, հետո Մեծ Բրիտանիա և ԱՄՆ)՝ 1783 թվականից։
• Dr Pepper (ԱՄՆ)՝ 1885 թվականից։
• «Կոկա Կոլա» (ԱՄՆ)՝ 1886 թվականից։
• «Թարխուն» (սկզբնական՝ Ռուսական կայսրություն, հետո ԽՍՀՄ և Ռուսաստան)՝ 1887 թվականից։
• «Պեպսի» (ԱՄՆ)՝ 1898 թվականից։
• Crush (ԱՄՆ)՝ 1916 թվականից։
• 7UP (ԱՄՆ)՝ 1929 թվականից։
• «Ֆանտա» (սկզբից Երրորդ ռեյխ, հետո ԱՄՆ)՝ 1940 թվականից։
• «Սայաններ» (ԽՍՀՄ)՝ 1960 թվականից։
• «Սփրայթ» (ԱՄՆ)՝ 1961 թվականից։
• «Բայկալ» (սկզբից ԽՍՀՄ, հետո Ռուսաստան)՝ 1973 թվականից։
• «Բուրատինո» (ԽՍՀՄ)։
• «Բիոնադ» (Գերմանիա)։
• Mountain Dew (ԱՄՆ)՝ 1940 թվականին։
• «Միրինդա» (սկզբից Իսպանիա, հետո ԱՄՆ)՝ 1958 թվականից։

Սպառումը

Միջին ամերիկացին սպառում է 180 լիտր (չորս անգամ շատ քան 1950-ական թվականներին) գազավորված ջուր մեկ տարում. Ռուսաստանի միջին վիճակագրական բնակիչը՝ 50 լիտր, միջին չինացին՝ 20 լիտր գազավորված ջուր մեկ տարում։

Ոչ ալկոհոլային խմիչքների ընդհանուր արտադրության մեջ (ԱՄՆ-ում, որտեղ այդ ոլորտում զբաղված է 200 հազար մարդ և արտադրվում են ապրանքներ տարեկան 300 միլիարդ արժողությամբ) գազավորված ըմպելիքները կազմում են 73%։

Ածխածնի երկօքսիդի հատկությունները գազավորված ջրի բաղադրության մեջ

Ածխածնի երկօքսիդը (CO2) բավականին լավ է լուծվում ջրում, այնպես ինչպես մյուս երկօքսիդները՝ նրա հետ քիմիական փոխազդեցության մեջ մտնելով. ջրածնի սուլֆիդ, ծծմբի երկօքսիդ, ամոնիակ և այլն։

Այլ գազերը ջրի մեջ քիչ լուծելի են։ Ածխածնի երկօքսիդը օգտագործվում է որպես կոնսերվանտ և փաթեթում նշված է E290 կոդի տակ։

Ազդեցությունը առողջության վրա

Ըստ «Արդյունաբերության ոլորտում աշխատողների պաշտպանության միջազգային կանոնների»՝ ձուլագործարաններում անհրաժեշտ է նախատեսել սարքավորումներ աշխատողներին 0,5 % կերակրի աղ պարունակող գազավորված ջրով ապահովելու համար (հերթափոխում մեկ անձի համար 4-5 լիտր)։

Որոշ գազավորված խմիչքներ պարունակում են երկաթի իոններ, և այդ պատճառով նրանով ցանկալի չէ ընդունել դեղորայք. երկաթի իոնները որոշ դեղորայքների հետ փոխազդելիս աղեստամոքսային համակարգում կարող են առաջացնել խնդիրներ (օրինակ՝ տետրակցիլին, լինկամիցին, գիտրոքլորիտ և այլն, ինչը նվազեցնում է աղիների և ստամոքսի համար նախատեսված դեղերի կլանումը)։