«Բրոդսկին պոետ չէ», Նիկոլայ Կարտոզիի և Անտոն Ժելնովի փաստավավերագրական ֆիլմը, որ պատմում է գրող Իոսիֆ Բրոդսկու կենսագրության հետ կապված վայրերի և այն մարդկանց մասին, ովքեր հանդիպել են նրան ԽՍՀՄ-ում և Արևմուտքում։ 2015 թվականին ֆիլմն արժանացել է «ТЭФИ» մրցանակի լավագույն փաստավավերագրական նախագիծ անվանակարգում[1]։

Իոսիֆ Բրոդսկի

Բովանդակություն խմբագրել

Ֆիլմի առաջին հատվածում հեղինակներն էքսկուրսիա են անցկացնում Բրոդսկու լենինգրադյան հասցեներով։ Համար 181 միջնակարգ դպրոցից ապագա Նոբելյան մրցանակակիրը փախավ՝ չհանդուրժելով մարքսիզմի և լենինիզմի դասերը։ 2-րդ համարի հոգեբուժական հիվանդանոցի ճակատային հատվածում հուշատախտակ է կախված, որը ծանուցում է այն մասին, որ 1964 թվականին այնտեղ զննվում էր լենինգրադյան հայտնի պորտաբույծ Բրոդսկին։ Հայտնի վայրերի ցանկում է Ֆոնտանկայի նախկին գործարանային ակումբը, որտեղ անցնում էր պոետի դատավարությունը, որն ավարտվեց դատավճռով ու աքսորմամբ։ Հենց այդ ժամանակ Աննա Ախմատովան արտասանեց հետևյալ նախադասությունը՝ «Ինչպիսի կենսագրություն են ստեղծում մեր շիկակարմիրի համար»։ Այդ կենսագրության մեջ իր ներդրումն է ունեցել ԿՀՎ-ի քննիչ Պյոտր Վոլկովը, ով ներկայացրեց առաջին տեղեկանքը Բրոդսկու «պահվածքի հակահասարակական բնույթի մասին», և հինգերորդ կառավարման ղեկավար Ֆիլիպ Բոբկովը, ով 1972 թվականին որոշում ընդունեց նրա տեղափոխման մասին։ Մեկնաբանելով տվյալ որոշումը՝ Բոբկովն ասաց, թե ինքը Բրոդսկու մեջ չի տեսել մեծ պոետի։

Իոսիֆ Ալեքսանդրի կենսագրությունը, ըստ ֆիլմի հեղինակների, ավարտվեց 1972 թվականի հունիսի 4-ին, երբ Պուլկովոյից ինքնաթիռն ուղևորվեց դեպի Վիեննա։ Դրանից հետո սկսվեց կյանքը։ Էնն-Արբոր քաղաքում Իոսիֆ Բրոդսկին տեղավորվեց առանձին բնակարանում՝ հույս ունենալով, որ կկարողանա ծնողներին տեղափոխել Լենինգրադից։ Նա նամակ-հրավեր ուղարկեց ծնողներին, ավելի ուշ գործին միջամտեցին սենատորներ, փոխհյուպատոսներ, ԱՄՆ-ի կոնգրեսը, երկու երկրների դիվանագիտական գերատեսչություններ, սակայն գործը տեղից չշարժվեց ընդհուպ մինչև 1980-ական թվականները։ 11 տարի անց կյանքից հեռացավ մայրը, 1984 թվականին հայրը վերջապես ստացավ մուտքի արտոնագիր, սակայն մահացավ սրտի կաթվածից՝ այդպես էլ չհանդիպելով որդուն։

Գրողը, ով ԽՍՀՄ-ում դատապարտվել էր որպես ծույլ ու անբան մի մարդ, գրականագետ Բենգտ Յանգֆելդտի կողմից համարվեց իսկական աշխատասեր։ Որպես Միչիգանի համալսարանում դասախոս՝ նա պահում էր իրեն շատ տարօրինակ. կարող էր ծխել դասախոսության ընթացքում, պատմել անեկդոտ։ Այդ ամենի հետ մեկտեղ, ըստ նախկին ուսանողների, նա չէր տարբերվում իր մեղմությամբ։ Բրոդսկու Ամերիկան Մասսաչուսետս նահանգի իգական քոլեջն էր, որտեղ նա արտաբերեց «քաղաքականության տեսանկյունից ոչ ճիշտ» խոսք՝ խոստովանելով, որ 2016 թվականը նրա համար աներևակայելի է, քանի որ ինքը այդ ժամանակ փոշի դարձած կլիներ։

Ամերիկայից Բրոդսկին գրում էր, որ իր համար Եվրոպայի մայրաքաղաք է համարվում Վենետիկը։ Այդ քաղաքում, որի մասին նա գրել է «Անբուժելիների ծովափ» էսսեն, Բրոդսկին ուներ իր հասցեները՝ «Ակադեմիա» պանսիոնատը, խորտկարաններ, որտեղ նա պատվիրում էր «Բելլինի» կոկտեյլը, Մարչելլոյի պալատը, որտեղ Բրոդսկին բնակվում էր վերջին տարիներին։ Վենետիկյան Սան-Միկելե կղզում գրողը գտավ իր վերջին ապաստանը։

Նկարահանող անձնակազմ խմբագրել

  • Անտոն Ժելնով՝ հեղինակ
  • Նիկոլայ Կարտոզիա՝ հեղինակ
  • Իլյա Բելով՝ ռեժիսոր
  • Ռաֆայել Բուլատով՝ բեմադրող օպերատոր
  • Դմիտրի Սելիպանով՝ կոմպոզիտոր
  • Նիկոլայ Կարտոզիյա՝ կոմպոզիտոր
  • Մարիա Կոիրո՝ պրոդյուսեր

Ստեղծման պատմություն խմբագրել

Այն մասին, որ ֆիլմի հեղինակների հետաքրքրությունը գրողի նկատմամբ ամենևին պատահական չէր, վկայում է ՄՊՀ-ի լրագրության ֆակուլտետի շրջանավարտ Անտոն Ժելնովի դիպլոմային աշխատանքը՝ նվիրված Բրոդսկուն և Պուշկինին։ Այդ աշխատանքն էլ հիմք է հանդիսացել ֆիլմի նկարահանման համար։

Ֆիլմի նկարահանումից 10 տարի առաջ Ժելնովը «Դրոշ» պարբերականում հրատարակեց հոդված Իոսիֆ Ալեքսանդրի վերջին բանաստեղծության մասին։

Անցնելով ֆիլմի նկարահանումներին՝ հեղինակները գտան Բրոդսկու ավելի քան հարյուր հազվագյուտ նկարներ։ Ժապավենում հայտնվեցին մինչ այդ հրապարակայնորեն չցուցադրված և չտպագրված անձնական տեսաձայնագրություններ, հարցազրույցների և ներկայացումների կտորներ, նկարներ, բանաստեղծություններ, Բրոդսկու և նրա ծնողների կյանքում որոշակի դերակատարություն ունեցած պետական գործիչների նամակներ։

Անտոն Ժելնովի խոսքերով՝ ֆիլմը կոչված է ներկայացնելու լենինգրադյան անբանի կենսագրության սակավաճանաչ էջերը և ցույց տալու, թե ինչպես է իրականանում Բրոդսկին ճանաչում ձեռք բերում Արևմուտքում։

  Եվ հետո սկսվեց կյանք, որի մասին գրողի հայրենիքում հայտնի չէր գրեթե ոչինչ։ Հենց դրան է նվիրված ֆիլմը, որտեղ առաջին անգամ հանրության համար բացվեց գրողի ամերիկյան արխիվը... Ռուսաստան, Ամերիկա, Իտալիա, Շվեդիա, Ֆինլանդիա. ֆիլմի հեղինակները հետևում են իրենց հերոսին, նրանք գտնում են այն վայրերը, որտեղ նա այցելել է, և մարդկանց, ովքեր մասնակցություն են ունեցել նրա ճակատագրում»։

[2]

 

:

Գնահատական և գրախոսություն խմբագրել

Ըստ «Նոր թերթի» (ռուս.՝ «Новая газета») տեսաբան Սլավա Տարոշինոյի՝ ֆիլմը նվիրվում է Բրոդսկու 75-ամյակին և ցուցադրվել է հեռուստատեսությամբ 2015 թվականի մայիսի 24-ին, և այն դարձավ ոչ միայն այդ օրվա, այլ նաև ամբողջ վերջին ժամանակահատվածի իրադարձություն։ Ուշադրություն դարձնելով նրա վրա, որ ֆիլմում գործածվել են ժապավենի ստեղծողների կողմից գտնված հազվագյուտ վիդեոկադրեր, պոետի հիվանդության պատմությունը և նրա հիշողություններն ընկերների մասին, գրախոսության հեղինակը խոստովանում է, որ «ժամանակակից փաստավավերագրությունը դեռ չի տեսել արխիվի (տվյալ դեպքում ամերիկյան) հետ նման բազմաչարչար աշխատանք։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Наталья Корченкова «Ну выиграл и выиграл» // Коммерсантъ. — 2015. — № 112. — С. 4.
  2. Антон Желнов Возвращение // Знамя. — 2004. — № 9.