Բախտագուշակը (նկար, Կարավաջո)
«Բախտագուշակը», իտալացի բարոկկո ոճի նկարիչ Միքելանջելո Մերիսի դա Կարավաջոյի կտավ, որը գոյություն ունի երկու տարբերակով՝ երկուսն էլ պատկանում են նկարչի վրձնին։ Առաջին տարբերակը թվագրվում է մոտավորապես 1594 թվականով և այժմ գտնվում է Հռոմի Կապիտոլիական թանգարաններում, իսկ երկրորդը՝ մոտավորապես 1595 թվականով և գտնվում է Փարիզի Լուվրում։ Թվագրման տարեթվերը վիճահարույց են։
 | |
|---|---|
.jpg) | |
| տեսակ | գեղանկար և կրկնօրինակ |
| նկարիչ | Կարավաջո[1] |
| տարի | 1590[2] |
| բարձրություն | 99 ± 0 սանտիմետր[3] |
| լայնություն | 131 ± 1 սանտիմետր[3] |
| ստեղծման երկիր |  Իտալիա |
| ուղղություն | Baroque painting of Italy? |
| ժանր | կենցաղային ժանր |
| նյութ | յուղաներկ և կտավ |
| գտնվում է | Լուվրի 712 սենյակ[2] |
| հավաքածու | Լուվրի գեղանկարի բաժին |
| սեփականատեր | Լյուդովիկոս XIV |
պատկերված են
| |
| https://www.wga.hu/html/c/caravagg/02/11fortu1.html, https://www.wga.hu/html/c/caravagg/02/11fortu2.html կայք | |
Ծանոթագրություններ | |
 The Fortune Teller by Caravaggio (Paris) Վիքիպահեստում | |
Սյուժե խմբագրել
Նկարում պատկերված է մի պճնամոլ երիտասարդ (երկրորդ տարբերակի բնորդը հավանաբար Կարավաջոյի գործընկեր, սիցիլիացի նկարիչ Մարիո Միննիտին է), որը բախտը գուշակելու համար ձեռքը պարզել է մի գնչուհու։ Տղան գոհ է երևում ու երբ նայում է աղջկա դեմքին, վերջինս նույնպես նայում է նրան․ նրանք հայացքներ են փոխանակում։ Նկարին ուշադիր նայելիս պարզ է դառնում այն, ինչը երիտասարդը չի նկատում․ աղջիկը հանում է նրա մատանին իր ձեռքը մեղմորեն շոյելով[փա՞ստ]։
Բախտագուշակի խաբեությունը որպես փոխաբերություն Կարավաջոյի գայթակղիչ իլյուզիոնիզմի համար խմբագրել
Կարավաջոյի նկարում, որն ունի երկու տարբերակ, պատկերված է լավ խնամված, սնապարծ մի երիտասարդ, որի ափով գնչուհին գուշակություն է անում։ Խորամանկ գնչուհին խաբում է նրան․ նրա գայթակղիչ ժպիտը կեղծ է, և քանի որ երիտասարդը հմայված է նրա գեղեցկությամբ, նա չի նկատում, որ աղջիկը հանել է մատանին իր մատից[4]։ 1603 թվականին Գասպարե Մուրթոլան մադրիգալ է նվիրել Կարավաջոյի այս կտավին, որում նա գեղեցկադեմ գնչուհու խաբեությունը համեմատում է Կարավաջոյի իլյուզիոնիստական պատկերավորման հետ ու եզրակացնում, որ կտավին նայողը, ինչպես այդ երիտասարդը, երկդիմության զոհ է[5]։ Մադրիգալը հասցեագրված է անձամբ Կարավաջոյին[6], որում ասվում է․ «ես չգիտեմ, ով է այս մեծ գուշակուհին / կինը, որին դու պատկերել ես / ոչ էլ դու, որ նրան նկարել ես, քաղցր դյութանքների միջոցով / նա փափագում է գողանալ / հենց մեր սիրտն ու արյունը, և քո կտավի միջոցով / նրա կենդանի, շնչող պատկերը / ներկայացնում է մյուսներին, որոնք նույնպես կարող են հավատալ դրան»։
Ոճ խմբագրել
Կարավաջոյի կենսագիր Ջովաննի Բելլորին նշել է, որ նկարիչը գնչուհուն ընտրել է փողոցի անցորդներից, որպեսզի ցույց տա, որ կարիք չունի կրկնօրինակել հնագույն վարպետներին․
- «Երբ նրան ցույց են տվել Ֆիդիասի ու Հերկուլեսի հանրահայտ քանդակները, որպեսզի նա դրանք որպես բնորդ օգտագործի, Կարավաջոն ի պատասխան մատնացույց է արել մարդկանց բազմությունն ու ասել, որ բնությունն իրեն բնորդների առատությամբ է ապահովել»։
Այս հատվածը ցույց է տալիս, որ Կարավաջոյի ժամանակակից, դասական կրթությամբ մաներիստ նկարիչները հավանություն չէին տալիս վերջինիս՝ իրական բնորդներին նկարելու հակմանը։ Սակայն Բելլորին այսպես է ավարտում․ «և այս երկու կերպարների միջոցով Կարավաջոն այնքան հստակորեն է պատկերում իրականությունը, որ նրանք ապացուցում են նրա խոսքերի ճշմարտացիությունը»։ Այս պատմությունը հավանաբար անստույգ է, քանի որ Բելլորին գրել է Կարավաջոյի մահից համարյա կես դար անց, և այն չի հանդիպում Կարավաջոյին ճանաչած կենսագիրներ Մանսինիի և Ջովաննի Բալոնեի գրվածքներում, սակայն հստակորեն ընդգծում է Կարավաջոյի հեղափոխական ազդեցությունն իր ժամանակակիցների վրա, սկսած իր «Բախտագուշակից», որով Վերածննդի արվեստի տեսությունը՝ որպես դիդակտիկ գեղարվեստ փոխարինվելու էր իրական կյանքը ներկայացնող արվեստով։
Երկրորդ տարբերակ խմբագրել
1594 թվականին «Բախտագուշակը» կտավը Հռոմի երիտասարդ նկարիչների և ավելի ավանգարդ կոլեկցիոներների շրջանում զգալի հետաքրքրություն է առաջացրել, բայց ըստ Մանսինիի, Կարավաջոյի աղքատությունը նրան ստիպել է նկարը վաճառել ցածր գնով (ութ արծաթադրամով)։ Այն տեղ է զբաղեցրել հարուստ բանկիր ու արվեստի գիտակ մարքիզ Վինսենտե Ջուստինիանիի հավաքածուում, որը դարձել է նկարչի գլխավոր հովանավորը։ Ջուստինիանիի ընկեր կարդինալ Ֆրանչեսկո Դել Մոնտեն 1595 թվականին գնել է մյուս կտավը՝ «Խաղանենգները» և այդ տարի Կարավաջոյին տեղ հատկացրել իր տանը։
Դել Մոնտեի համար Կարավաջոն նկարել է այս կտավի երկրորդ տարբերակը, սակայն որոշակի փոփոխություններով։ 1594 թվականի տարբերակի մուգ ֆոնն այստեղ դարձել է կիսաբաց վարագույրի ու պատուհանագոգի ստվերներով ակոսված պատ, իսկ կերպարներն ավելի են լցնում տարածություն՝ այն դարձնելով եռաչափ հարթություն։ Լույսն ավելի պայծառ է, տղայի հագուստի կտորն ու աղջկա թևքերն ավելի նուրբ հյուսվածքներ ունեն։ Խաբեության զոհն ավելի երեխայանման է ու անմեղորեն խոցելի, իսկ աղջիկը՝ պակաս զգուշավոր, ավելի հակված դեպի տղան ու իրավիճակի տերն է։
Ժանր խմբագրել
«Բախտագուշակը» 1594 թվականին Կարավաջոյի նկարած կենցաղային ժանրի երկու կտավներից մեկն է, մյուսը «Խաղանենգներն» է։ Համարվում է, որ «Բախտագուշակը» երկուսից ավելի վաղ է նկարվել և թվագրվում է այն ժամանակահատվածով, երբ նկարիչը նոր էր հեռացել Ջուզեպպե Չեզարիի արվեստանոցից՝ նկարավաճառ Կոնստանտինոյի միջոցով իր սեփական նկարները վաճառելու համար։
Նկարի թեման աննախադեպ չէր։ Իր «Lives of the Artists» գրքում Ջորջո Վազարին նշում է, որ Ֆրանչաբիջոյի հետևորդներից մեկը՝ իր եղբայր Ագնոլոն, օծանելիքի խանութի մի տեսարան է պատկերել, «որտեղ մի գնչուհի շատ նրբագեղորեն մի տիկնոջ բախտ է գուշակում»[7][8]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ https://collections.louvre.fr/ark:/53355/cl010062329
- ↑ 2,0 2,1 http://cartelfr.louvre.fr/cartelfr/visite?srv=car_not_frame&idNotice=14280
- ↑ 3,0 3,1 Joconde (ֆր.) — 1975.
- ↑ G. Mancini, Considerazioni sulla pittura, [1617–1621], I, ed. A. Marucchi, Rome 1956, p. 109: `la zingaretta mostra la sua furbaria con un riso finto nel levar l'anello al giovanotto, et questo la sua semplicità et affetto di libidine verso la vaghezza della zingara che le dà la ventura et le leva l'anello'.
- ↑ Z. Kwak, ‘‘Taste the Fare and Chew it with Your Eyes’: a Painting by Pieter Pietersz and the Amusing Deceit in 16th- and 17th-Century Dutch and Flemish Kitchen Scenes’, in T. van Houdt, J.L. de Jong, Z. Kwak, M. Spies, M. van Vaeck (eds.), On the Edge of Truth and Honesty. Principles and Strategies of Fraud and Deceit in the Early Modern Period, Intersections. Yearbook for Early Modern Studies, 2 (Leiden 2002), pp. 247–248; Z. Kwak, 'Het bedrog van de waarzegster als metafoor gebruikt voor het illusionisme van de schilder. Een interpretatie van Caravaggio's Waarzegster', unpublished M.A. thesis, Leiden University 1996.
- ↑ L. Salerno,‘Poesia e simboli nel Caravaggio’, in Palatino, X, 2 (1966), p. 109.
- ↑ Giorgio Vasari (1568). «Life of Franciabigio». Lives of the Artists. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 17-ին. «One of Francia's disciples was his brother Agnolo, who died after having painted a frieze that is in the cloister of S. Pancrazio, and a few other works. The same Agnolo painted for the perfumer Ciano, an eccentric man, but respected after his kind, a sign for his shop, containing a gipsy woman telling the fortune of a lady in a very graceful manner, which was the idea of Ciano, and not without mystic meaning.»
- ↑ This parallel was suggested by Prof. David Ekserdjian on the BBC Radio 4 discussion programme In Our Time, episode "Giorgio Vasari's Lives of the Artist" (27 May 2010, circa 37 minutes in). Quote: "That's an amazing reference! Because, OK, it's an inn sign rather than a formal painting, but this is someone doing a Caravaggio subject decades and decades before Caravaggio."
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- A Caravaggio Rediscovered, The Lute Player, an exhibition catalog from The Metropolitan Museum of Art (fully available online as PDF), which contains material on this painting (see cat. no. 1)