Ալիզարին
Ալիզարին, 1,2-դիօքսիանտրաքինոն, C14H8O4, օրգանական միացություն, բնական ներկանյութ։
| Ալիզարին | |
|---|---|
 | |
 | |
 | |
| Ընդհանուր տեղեկություններ | |
| Դասական անվանակարգում | ալիզարին |
| Այլ անվանումներ | 1,2-դիօքսիանտրաքինոն |
| Քիմիական բանաձև | C₁₄H₈O₄ |
| Մոլային զանգված | 4,0E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ |
| Ջերմային հատկություններ | |
| Հալման ջերմաստիճան | 279–83 °C °C |
| Եռման ջերմաստիճան | 430 °C °C |
| Քիմիական հատկություններ | |
| Դասակարգում | |
| CAS համար | 72-48-0 |
| PubChem | 6293 |
| EINECS համար | 200-782-5 |
| SMILES | C1=CC=C2C(=C1)C(=O)C3=C(C2=O)C(=C(C=C3)O)O |
| ЕС | 200-782-5 |
| ChEBI | 6056 |
| Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա) | |
Պատմություն խմբագրել
Իբրև այդպիսին օգտագործվել է դեռևս հին դարերում, (նաև՝ Հայաստանում)։ Առաջին ներկանյութն է, որ սինթեզվել է արհեստական ճանապարհով (Կ. Գրեբե և Կ. Լիբերման, 1869)։
Հատկություններ խմբագրել
Նարնջագույն բյուրեղներ են, հալման ջերմաստիճանը՝ 290 °C, եռմանը՝ 430 °C։ Վատ է լուծվում ջրում, լավ՝ քացախաթթվում, բենզոլում և ալկալիների լուծույթներում։
Ալիզարինի խիտ լուծույթը կարմիր է, նոսրը՝ կապտամանուշակագույն։
Ստացում խմբագրել
Արդյունաբերության մեջ ստանում են անտրաքինոնսուլֆաթթուն օքսիդիչի առկայությամբ, կծու կալիումի հետ հալելով։ Ալիզաինը պարունակում են տորոնի արմատները (4,4–6,8% անտրաքինոնային գլյուկոզիդներ)։
Տորոն խմբագրել
Տորոնի մշակումը Եվրոպայում սկսվել է 18-դ դարերի կեսերին, երբ Հ. Ալթունյանը (Ալթըն ժան) նրա սերմերը Անատոլիայից տարել է Ֆրանսիա։ Ալիզարին և այլ բազմաօքսիանտրաքինոններ հայտնի են ալիզարինային ներկանյութեր անունով։ Մի շարք մետաղների հետ ալիզարինի միացությունները վառ գունավորված, կայուն, անլուծելի լաքեր են։
Կիրառություն խմբագրել
Տարածված է վառ կարմիր ալյումինական լաքը, որից պատրաստում են բարձրորակ և կայուն գեղարվեստական ներկեր։ Ալիզարինային ներկանյութերը, որոնք կայուն են օճառի, շփման, լույսի նկատմամբ, օգտագործում են բամբակը, վուշը, բուրդը, մետաքսը ներկելու համար։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- Кнунянц И. Л. и др. т.1 А-Дарзана // Химическая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — 623 с. — 100 000 экз.
- Schweppe, H., and Winter, J. "Madder and Alizarin", in Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, Vol 3: E.W. Fitzhugh (Ed.) Oxford University Press 1997, p. 109 – 142
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Molecule of the day: Alizarin Արխիվացված 2007-05-06 Wayback Machine
- Madder lake, Colourlex
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 172)։ 
|
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալիզարին» հոդվածին։ |