«Synopsis Universae Philologiae»Ներքին Սիլեզիայի Հիրշբերգ նահանգի քահանա Հենզել Գոթֆրիի կողմից համեմատական լեզվաբանության վերաբերյալ կազմված ամենավաղ աշխատանքն է[1]։ Աշխատանքի ամբողջական անվանումն է՝ «Synopsis universae philologiae: in qua: miranda unitas et harmonia linguarum totius orbis terrarum occulta, e literarum, syllabarum, vocumque natura & recessibus eruitur. Cum Grammatica, LL. Orient. Harmonica, Synoptice tractata; nec non descriptione Orbis Terr. quoad Linguarum situm & propagationem, mappisque geographico-polyglottis».

«Չորս mappae geographico-polyglottae և դրանց վրա պատկերված «Հայր մեր»-ի առաջին տողերը տարբեր լեզուներով և գրերով»

Հրապարակվել է 1741 թվականին Նյուրնբերգում, քարտեզագիր Յոհան Հոմանի «Homann heirs» ընկերության կողմից։ Երկրորդ հրատարակությունը լույս է տեսել 1754 թվականին։

Բովանդակություն խմբագրել

Գրքում ներկայացված են այդ ժամանակ աշխարհում հայտնի բոլոր լեզուները և գրերը։ Այդ ժամանակահատվածում մեծապես տարածված էր Բաբելոնյան աշտարակի մասին միֆը, ուստի Հենզելը ցանկացել էր առանձնացնել բոլոր լեզուները աստվածաշնչյան եբրայերենից, ինչպես դա արել էր Պիեր Բենյեն (1648-1705 թթ․) 1675 թվականին տպագրված իր «A philosophicall essay for the reunion of the languages, or, the art of knowing all by the mastery of one» աշխատության մեջ[2]։ Գիրքը պարունակում է չորս մայրցամաքների ամենավաղ լեզվական քարտեզները, որոնց վրա տպագրված են «Հայր մեր»-ի առաջին տողերը տարբեր լեզուներով և գրերով՝ համաձայն այդ լեզուների աշխարհագրական տարածման․

  • Եվրոպա։ «Europa Polyglotta, Linguarum Genealogiam exhibens, una cum Literis, scribendique modis, omnium gentium»
  • Ասիա։ «Asia Polyglotta, Linguarum Genealogiam cum Literis, scribundique Modis exhibens»
  • Աֆրիկա։ «Africa Polyglotta Scribendi Modos Gentium exhibens»
  • Ամերիկա։ «America cum Supplementis Polyglottis»

Բոլոր քարտեզների տակ պատկերված են այբուբենական աղյուսակներ բոլոր հայտնի լեզուների համար։ Քարտեզների վրա պատկերված են նաև ժողովուրդների տեղաշարժումների ուղղությունները․ Բրազիլիայի մասին գրված է, որ առաջին մարդիկ այնտեղ են թափանցել Աֆրիկայից։ Աֆրիկայի քարտեզի ներքևի աջ մասում տեղ գտած գրությունից պարզ է դարձել, որ քարտեզի գույները ներկայացնում են Նոյի երեք որդիների՝ Հաբեթի («rubicundi» — վարդագույն), Սեմի («oriundos» — դեղնա-նարնջագույն) և Քամի («virides» — կանաչ) ժառանգներին։ Սա բնագիտությանը չվերաբերվող առաջին քարտեզներից է և, հավանաբար, առաջիններից է, որի վրա գույները թեմատիկ քարտեզների վրա տարածաշրջանները տարանջատելու նշանակություն ունեն[3]։ Քարտեզի ասիական բաժնում հստակորեն պատկերված է նաև Հայաստանի սահմանները և որի շրջանակում հայերեն տառերով շարադրված է «Հայր մեր»-ի առաջին մի քանի տողը, իսկ այբբենական աղյուսակում տեղ է գտել նաև հայոց այբուբենը։ Սա հայագիտության տեսանկյունից մեծ նշանակություն ունեցող աշխատություն է և լուրջ ուսումնասիրության կարիք ունի։

Քարտեզներ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Siegismund Justus Ehrhardt, Presbyterologie des Evangelischen Schlesiens, 1783, p. 205.
  2. Johann Gottfried Eichhorn, Geschichte der neuern Sprachenkunde (vol. 5 of Geschichte der Litteratur von ihrem Anfang bis auf die neuesten Zeiten), 1807, p. 11.
  3. «Polyglot Maps of the Continents» (անգլերեն). Cornell University Library.

Հղումներ խմբագրել