Վիքիպեդիա

Փեգի Ուիթսոն

Փեգի Աննետ Ուիթսոն (անգլ.՝ Peggy Annette Whitson; փետրվարի 9, 1960(1960-02-09)[1], Mount Ayr, Այովա, ԱՄՆ[1]), ամերիկացի կենսաքիմիկոս, ՆԱՍԱ-ի տիեզերագնաց, Միջազգային տիեզերակայանի (ՄՏԿ) առաջին կին հրամանատարը։

Փեգի Ուիթսոն
Մասնագիտություն  ԱՄՆ
Ծնվել է փետրվարի 9, 1960(1960-02-09)[1] (64 տարեկան)
Ծննդավայր Mount Ayr, Այովա, ԱՄՆ[1]
Պարգևներ

Փեգի Ուիթսոնը չորս տիեզերական թռիչք է կատարել դեպի ՄՏԿ։ Ուղեծրում գտնվելու ընդհանուր ժամանակը կազմել է 675 օր 3 ժամ 48 րոպե, ինչը տիեզերքում աշխատանքի տևողության բացարձակ ռեկորդ է կանանց և ՆԱՍԱ-ի բոլոր տիեզերագնացների շրջանում։ Կատարել է տասը տիեզերական զբոսանք՝ ընդհանուր 60 ժամ 19 րոպե տևողությամբ։ 2017 թվականի մարտի 30-ին սահմանել է բաց տիեզերքում կին տիեզերագնացի ընդհանուր մնալու ռեկորդ։ Կանանց շրջանում թռիչքի տևողության նախորդ ռեկորդի տերը՝ 289 օր 5 ժամ (նոր ռեկորդը սահմանվել է 2019 թվականի դեկտեմբերի 29-ին տիեզերագնաց Քրիստինա Կուկի կողմից)[6]։

Կենսագրություն խմբագրել

Փեգի Ուիթսոնը ծնվել է Այովա նահանգում՝ Մաունթ Էյր քաղաքում, սակայն մանկությունն անցկացրել է այդ նահանգի մեկ այլ քաղաքի՝ Բիկոնսֆիլդի մոտակայքում գտնվող ֆերմայում։ 1978 թվականին ավագ դպրոցն ավարտելուց հետո նա շարունակեց ուսումը և 1981 թվականին ստացավ կենսաբանության և քիմիայի բակալավրի աստիճան Այովայի Ուեսլեյան քոլեջում, իսկ չորս տարի անց՝ Հյուսթոնի Ռայսի համալսարանում կենսաքիմիայի դոկտորի կոչում։

1989-1993 թվականներին աշխատել է Տիեզերական կենտրոնի բժշկակենսաբանական հետազոտությունների բաժնում որպես կենսաքիմիկոս-հետազոտող։ Ջոնսոն, ք. Հյուսթոն, (Տեխաս նահանգ), 1991-1993 թվականներին կենսաքիմիական հետազոտությունների լաբորատորիաների տեխնիկական հարցերով խորհրդական բժշկակենսաբանական հետազոտությունների բաժնում[7]։

1991 թվականից մինչև 1992 թվականը զբաղվել է STS-47 անձնակազմի թռիչքի ժամանակ ոսկրային հյուսվածքի հետազոտման փորձի (E10) թռիչքային սարքավորումների մշակմամբ և եղել է տիեզերական բժշկության և կենսաբանության գծով ռուս-ամերիկյան համատեղ աշխատանքային խմբի անդամ[7]։

1992 թվականից Փեգի Ուիթսոնը աշխատել է որպես Միր-շաթլ ծրագրի (STS-60, STS-63, STS-71, ԷՕ-18, ԷՕ-19) հետազոտությունների ղեկավար մինչև 1996 թվականի մայիսը, երբ նրան ընտրեցին ՆԱՍԱ-ի 16-րդ հավաքածուի տիեզերագնացների թեկնածու[8]։

2003 թվականի հունիսին մասնակցել է ՆԱՍԱ-ի էքստրեմալ միջավայրում գործողությունների հինգերորդ առաքելությանը (NEEMO 5)[9]։

Փեգին վարում Է ՆԱՍԱ-ի Tumblr-ի պաշտոնական էջը ՄՏԿ թռիչքի նախապատրաստման մասին[10]։

Տիեզերական թռիչքներ խմբագրել

Փեգի Ուիթսոնը չորս տիեզերական թռիչք է կատարել։ Առաջին թռիչքը տևել է 2002 թվականի հունիսի 5-ից դեկտեմբերի 7-ը, տիեզերագնացը թռիչքի ինժեներ էր ՄՏԿ-5-ի կազմում։ Նա կայարան է ժամանել STS-111 ծրագրով գործարկված Ինդեվոր շաթլով, դրանով երկիր է վերադարձել, բայց արդեն STS-113 ծրագրի շրջանակներում։ Թռիչքի ընթացքում նա կատարել է մեկ տիեզերական զբոսանք։

Երկրորդ թռիչքը սկսվել է 2007 թվականի հոկտեմբերի 10-ին և ավարտվել 2008 թվականի ապրիլի 19-ին։ Փեգի Ուիթսոնը նշանակվել է ISS-16 արշավախմբի հրամանատար։ Արշավախմբի ընթացքում նա կատարել է 5 տիեզերական զբոսանք։ Կայարան առաքումն ու մեկնումը կատարվել են «Սոյուզ ՏՄԱ-11» օդանավում։

2009 թվականի հոկտեմբերից մինչև 2012 թվականի հուլիսը եղել է տիեզերագնացների գրասենյակի ղեկավար և պատասխանատու է եղել ISS-ի բոլոր անձնակազմի թռիչքների նախապատրաստման և թռիչքի աջակցության, անձնակազմի աջակցության անձնակազմի աշխատանքի համար։ Նրա պատասխանատվության գոտին ներառում էր անձնակազմի պատրաստման կազմակերպումը ապագա ծանր ուժեղացուցիչների և առևտրային տրանսպորտային նավերի համար[7]։

2015 թվականի ապրիլից նա վերապատրաստվել է որպես ISS-48/49 կրկնօրինակ անձնակազմի մաս՝ որպես թռիչքի ինժեներ-2 ՏՊԿ «Սոյուզ ՄՍ-01» և թռիչքի ինժեներ ՄՏԿ-48/49:

2016 թվականի հոկտեմբերի 26-ին տիեզերագնացների վերապատրաստման կենտրոնում միջգերատեսչական հանձնաժողովի նիստում Օլեգ Նովիցկու և Տոմա Պեսկեի հետ միասին ընդգրկվել է որպես թռիչքի ինժեներ-2 «Սոյուզ ՄՍ-030»-ի հիմնական անձնակազմում։ 2016 թվականի նոյեմբերի 17-ին երրորդ անգամ տիեզերք է արձակվել «Սոյուզ ՄՍ-03» տիեզերանավով։ Ժամանել է ՄՏԿ 2016 թվականի նոյեմբերի 19-ին։

2017 թվականի ապրիլի 10-ին, «Սոյուզ ՄՍ-02»-ի անջատումից հետո, Փեգի Ուիթսոնը ստանձնեց ՄՏԿ-51 տիեզերական արշավախմբի հրամանատարի պաշտոնը։

2017 թվականի ապրիլի 24-ին գերազանցել Է ՆԱՍԱ-ի տիեզերագնացների տիեզերքում մնալու տևողության ռեկորդը։ Այդ կապակցությամբ նրան տեսակապի միջոցով Սպիտակ տան Օվալաձև աշխատասենյակից շնորհավորել են նախագահ Թրամփը, նրա դուստր Իվանկան և գործընկեր տիեզերագնաց Քեթլին Ռուբինսը[11]։

Ռուսական անձնակազմի կրճատման և «Սոյուզ ՄՍ-04» տրանսպորտային նավի ազատ տարածության առաջացման պատճառով Փեգի Ուիթսոնի թռիչքը դեպի ՄՏԿ երկարացվել է մինչև սեպտեմբեր, և նա երկիր չի վերադարձել 2017 թվականի հունիսի 2-ին «Սոյուզ ՄՍ-03» նավով Օլեգ Նովիցկու և Տոմա Պեսկեի հետ միասին։ Այսպիսով, Փեգի Ուիթսոնը մտավ ՄՏԿ-52 արշավախմբի մի մաս՝ որպես թռիչքի ինժեներ և շարունակեց աշխատել ուղեծրում Ֆյոդոր Յուրչիխինի (Ռուսաստան) և Ջեք Ֆիշերի (ԱՄՆ) հետ, որոնց հետ նա վերադարձավ երկիր «Սոյուզ ՄՍ-04»-ի վրա 2017 թվականի սեպտեմբերի 3-ին։

Հեռացվել է ՆԱՍԱ-ից 2018-ի հունիսին[12]։

Չորրորդ թռիչք՝ մեկնարկել է Կանավերալի հրվանդանի (Ֆլորիդա) տիեզերակայանից մայիսի 21-ին, ժամը 17:37-ին, ԱՄՆ Արևելյան ափի ժամանակով (մայիսի 22-ին, Մոսկվայի ժամանակով 00:37-ին)՝ որպես SpaceX AX-2 առաքելության Crew Dragon v2 զբոսաշրջային տիեզերանավի հրամանատար դեպի Միջազգային տիեզերակայան։ Նավը մայիսի 22-ին ժամը 16:12-ին (Մոսկվայի ժամանակով) կցվել է ՄՏԿ «Հարմոնիա» մոդուլին[13]։ Կայարանից նավի անջատումը տեղի է ունեցել մայիսի 30-ին՝ ԱՄՆ Արևելյան ափի ժամանակով 11:05-ին (UTC 15:05, Մոսկվայի ժամանակով 18:05)[14][15]։ Վայրէջքը տեղի է ունեցել մայիսի 31-ին UTC 03:04-ին (Երևանի ժամանակով 06:04-ին) Մեքսիկական ծոցում՝ Ֆլորիդա նահանգի ափերից ոչ հեռու։ Թռիչքի տևողությունը կազմել է 9 օր 5 ժամ 26 րոպե[16]։

Թռիչքների վիճակագրություն[17]
# Մեկնարկային նավ Ստարտ Վայրէջքի նավ Վայրէջք Արշավանք
1 Индевор STS-111 05․06․2002, 21:22 UTC Ինդեվոր STS-113 07․12․2002, 19:38:25 UTC 184 օր 22 ժամ 14 րոպե
2 Союз ТМА-11 10․10․2007, 13:22 UTC ՍոյուզТМА-11 19․04․2008, 08:30:45 UTC 191 օր 19 ժամ 7 րոպե
3 Союз МС-03 17․11․2016, 20:20 UTC Սոյուզ МС-04 03․09․2017, 01:22:00 UTC 289 օր 5 ժամ 1 րոպե
4 SpaceX AX-2 21․05․2023, 21:37 UTC SpaceX AX-2 31․05․2023, 03:04 UTC 9 օր 5 ժամ 26 րոպե
Ընդհանուր արշավանք 675 օր 3 ժամ 48 րոպե

Պարգևներ խմբագրել

Պարգևատրվել է՝

  • ՆԱՍԱ-ի «Բացառիկ ծառայությունների համար» չորս մեդալով (NASA Exceptional Service Medal, 1995, 2003, 2006, 2008);
  • «Ակնառու առաջնորդության համար» մեդալով (NASA Outstanding Leadership Medal, 2006);
  • ՆԱՍԱ-ի «Տիեզերական թռիչքի համար» երկու մեդալով (NASA Space Flight Medal, 2002 և 2008);
  • «Տիեզերական հետազոտության մեջ ունեցած վաստակի համար» մեդալ (2011 թվականի ապրիլի 12, Ռուսաստան)-մարդատար տիեզերագնացության ոլորտում միջազգային համագործակցության զարգացման գործում ունեցած մեծ ավանդի համար[18]։

Անձնական կյանք խմբագրել

Ամուսնացած է։ Հոբբին՝ վինդսերֆինգ, հեծանիվ, բասկետբոլ, ջրային դահուկներ[17]։ KC5ZTD կոչի ազդանշանի ռադիոսիրահար[19]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 http://www.jsc.nasa.gov/Bios/htmlbios/whitson.html
  2. ↑ 2,0 2,1 https://searchpub.nssc.nasa.gov/servlet/sm.web.Fetch/Agency_Awards_Historical_Recipient_List.pdf?rhid=1000&did=2120817&type=released
  3. ↑ 3,0 3,1 https://www.adlerplanetarium.org/blog/american-space-ninja-wiss/
  4. ↑ 4,0 4,1 https://time.com/collection/most-influential-people-2018/5217644/peggy-whitson/
  5. ↑ 5,0 5,1 https://humanrights.iowa.gov/icsw/peggy-whitson-phd
  6. ↑ «Американский астронавт Кристина Кук побила космический рекорд на МКС». Радио «Свобода». 2019 թ․ դեկտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Уитсон Пегги.Космонавты МКС». Государственная корпорация по космической деятельности "РОСКОСМОС". Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  8. ↑ НАСА. — Biographical Data«Peggy A. Whitson (Ph.D.)» (անգլերեն). НАСА. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 5-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 16-ին.
  9. ↑ NASA. «NEEMO 5» (անգլերեն). NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 18-ին.
  10. ↑ «Официальные аккаунты NASA в Tumblr» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  11. ↑ «US astronaut Peggy Whitson breaks American spaceflight record» (անգլերեն). ABC News. 2017 թ․ ապրիլի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 26-ին.
  12. ↑ Sean Potter (2018 թ․ հունիսի 15). «Record-Setting NASA Astronaut Peggy Whitson Retires» (անգլերեն). NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29-ին.
  13. ↑ Crew Dragon с экипажем на борту пристыковался к МКС Արխիվացված 2023-05-23 Wayback Machine. ТАСС 22 мая 2023
  14. ↑ Корабль Crew Dragon с экипажем коммерческой миссии на борту отстыковался от МКС Արխիվացված 2023-05-31 Wayback Machine. tass.ru 30 мая 2023
  15. ↑ «Экипаж миссии Axiom-2 покинул МКС — Новости Космонавтики». novosti-kosmonavtiki.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  16. ↑ «Космический корабль Freedom с экипажем коммерческой миссии Axiom-2 вернулся на Землю». Новости Космонавтики (ռուսերեն). 2023 թ․ մայիսի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 1-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 «Astronaut Biography: Peggy Whitson» (անգլերեն). spacefacts.de. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29-ին.
  18. ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 12 апреля 2011 года № 437 «О награждении медалью „За заслуги в освоении космоса" иностранных граждан»» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 12-ին.
  19. ↑ «Ham Astronaut Peggy Whitson, KC5ZTD, Poised to Set Time-in-Space Record» (անգլերեն). QRZ Now - Amateur Radio News. 2016 թ․ նոյեմբերի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 26-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փեգի Ուիթսոն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փեգի_Ուիթսոն&oldid=9794485» էջից