Վաղարշ III

	Վաղարշ III
Մասնագիտություն՝	գերիշխան
Վախճանի օր	386
Դինաստիա	Արշակունիներ
Քաղաքացիություն	Հայաստան
Հայր	Պապ Արշակունի
Մայր	Զարմանդուխտ

Վաղարշ III^[1] (4-րդ դար - 386), հայ արքայազն, ով 378-ից 386 թվականներին եղբոր՝ Արշակ III-ի հետ եղել է հռոմեական ազդեցության տակ գտնվող Արշակունյաց Հայաստանի համագահակալ։

Ընտանիքը և կյանքի վաղ շրջանը

Վաղարշը հայոց թագավոր Պապի (370-374) ու նրա կնոջ՝ Զարմանդուխտի երկրորդ որդին էր^[2]. նրա ավագ եղբայրը Արշակն էր^[2] (Արշակ III)։ Նրանք Արշակ II-ի ու նրա Փառանձեմ կնոջ թոռներն էին^[3]։

374 թվականին հռոմեացիների ձեռքով Պապ թագավորի սպանությունից հետո, Հռոմի կայսր Վաղեսը Հայաստան է ուղարկել նրանց հորեղբորորդի Վարազդատին՝ գրավելու հայոց գահը, քանի որ Վաղարշն ու Արշակը դեռ փոքր էին երկիրը կառավարելու համար։ Վարազդատն սկսեց իշխել սպարապետ Մուշեղ Ա Մամիկոնյանի օրոք, որի ընտանիքը հռոմեամետ էր։

Գահ բարձրանալը

378 թվականին Վարազդատը գահընկեց է արվել, Մուշեղ Մամիկոնյանն էլ սպանվել, և վերջինիս եղբայրը՝ Մանուել Մամիկոնյանն է^[4] զբաղեցրել սպարապետի պաշտոնը։ Մանուելը Վարազդատին վտարել է Հայաստանից^[4], գահ բարձրացրել Արշակ III-ին և Վաղարշին՝ որպես Հայաստանի թագավորների՝ իրենց մոր՝ Զարմանդուխտի անվանական գահակալության ներքո^[5]։

Երկրում քաղաքական անարխիային վերջ դնելու համար Մանուելը Արշակ III-ին ամուսնացրել է իր դստեր՝ Վարդանդուխտի հետ^[6], իսկ Վաղարշին՝ Բագրատունյաց տոհմից Սահակ իշխանի դստեր հետ^[7]։ Մանուելի ձեռնարկած խելամիտ քայլերը Հայաստանին բերել են խաղաղություն, կայունություն^[8]։ Նա հարգանքով է վերաբերվել Արշակ III-ին, Վաղարշին և Զարմանդուխտին^[8], համագահակալ եղբայրներին մեծացրել ու դաստիարակել է^[9] այնպես, կարծես նրանք լինեին իր զավակները^[8]։

Վաղարշը եղբոր հետ պայքարել է կրակապաշտության և արիոսականության դեմ^[10]։ Թեև Հայաստանը առաջին քրիստոնեական պետությունն էր, երկրում դեռևս պահպանվել էին զրադաշտականության, արևապաշտության և միջազգակցական ամուսնությունների հետքեր^[11]^[12]։ Վաղարշի կարգադրությամբ ոչնչացվել են Բագավանում կառուցված կրակի տաճարն ու այնտեղ տեղադրված արձանները^[11]։ Սասանյան Քարտիր մոգպետի նախաձեռնությամբ Հայաստանում հիմնվել էին կրակապաշտական մի շարք մեհյաններ, ինչի մասին վկայում են նրա արձանագրությունները^[11]։

386 թվականին Վաղարշը մահացել է՝ չթողնելով ժառանգ, և Արշակ III-ը դարձել է Հայաստանի միանձնյա գահակալ։

Ծանոթագրություններ

↑ Variations of this name include: Vologaeses, Vologaesus, Vologeses, Ologases, Valarsace, Vagharshak or Vagharsh, Valarchak, Valarshak, Valarsak, Valarsh (Armenian) and Balash (modern Persian)
↑ ^2,0 ^2,1 Faustus of Byzantium, History of the Armenians, Book V, Chapter 37
↑ Lenski, Failure of Empire: Valens and the Roman State in the Fourth Century A.D., p.170
↑ ^4,0 ^4,1 Adalian, Historical Dictionary of Armenia, p.177
↑ Hovannisian, The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume I: The Dynastic Periods: From Antiquity to the Fourteenth Century, p.92
↑ Faustus of Byzantium, History of the Armenians, Book V, Chapter 44
↑ Kurkjian, A History of Armenia, p.107
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 Topchyan, The Problem of the Greek Sources of Movses Xorenac’i’s History of Armenia, p.42
↑ Adalian, Historical Dictionary of Armenia, p.xxxiii
↑ Terian, Patriotism And Piety In Armenian Christianity: The Early Panegyrics On Saint Gregory, p.18
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 Hovannisian, The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume I: The Dynastic Periods: From Antiquity to the Fourteenth Century, p.80
↑ Hovannisian, Richard G. (1997). The Armenian people from ancient to modern times. Internet Archive. New York : St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-10169-5.

Աղբյուրներ

Փավստոս Բուզանդ, Հայոց պատմություն, 5-րդ դար
- N. Lenski, Failure of Empire: Valens and the Roman State in the Fourth Century A.D, University of California Press, 2003
- R.G. Hovannisian, The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume I: The Dynastic Periods: From Antiquity to the Fourteenth Century, Palgrave Macmillan, 2004
- A. Terian, Patriotism And Piety In Armenian Christianity: The Early Panegyrics On Saint Gregory, St Vladimir's Seminary Press, 2005
- A. Topchyan, The Problem of the Greek Sources of Movses Xorenac’i's History of Armenia, Peeters Publishers, 2006
- V.M. Kurkjian, A History of Armenia, Indo-European Publishing, 2008
- R.P. Adalian, Historical Dictionary of Armenia, Scarecrow Press, 2010

[1] Variations of this name include: Vologaeses, Vologaesus, Vologeses, Ologases, Valarsace, Vagharshak or Vagharsh, Valarchak, Valarshak, Valarsak, Valarsh (Armenian) and Balash (modern Persian)

[ReferenceA-2] 2,0 ^2,1 Faustus of Byzantium, History of the Armenians, Book V, Chapter 37

[3] Lenski, Failure of Empire: Valens and the Roman State in the Fourth Century A.D., p.170

[Adalian,_p.177-4] 4,0 ^4,1 Adalian, Historical Dictionary of Armenia, p.177

[5] Hovannisian, The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume I: The Dynastic Periods: From Antiquity to the Fourteenth Century, p.92

[6] Faustus of Byzantium, History of the Armenians, Book V, Chapter 44

[7] Kurkjian, A History of Armenia, p.107

[Topchyan,_p.42-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 Topchyan, The Problem of the Greek Sources of Movses Xorenac’i’s History of Armenia, p.42

[9] Adalian, Historical Dictionary of Armenia, p.xxxiii

[10] Terian, Patriotism And Piety In Armenian Christianity: The Early Panegyrics On Saint Gregory, p.18

[Hovannisian,_p.80-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 Hovannisian, The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume I: The Dynastic Periods: From Antiquity to the Fourteenth Century, p.80

[12] Hovannisian, Richard G. (1997). The Armenian people from ancient to modern times. Internet Archive. New York : St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-10169-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]