Ստեփան Ապրեսյան
Ստեփան Զաքարի Ապրեսյան (օգոստոսի 24, 1914, Ղազախ, Ելիզավետպոլի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն - դեկտեմբերի 1, 1995, Մոսկվա, Ռուսաստան), հայ հետախույզ, որը մեծ ավանդ է ունեցել գիտատեխնիկական մի շարք նվաճումների մեջ։ Նրա շնորհիվ ԽՍՀՄ-ի հետախուզությունը կարողացել է ձեռք բերել առաջին ամերիկյան պլուտոնիումի ռումբի գծագիրը։
| Ստեփան Ապրեսյան | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | օգոստոսի 24, 1914 |
| Ծննդավայր | Ղազախ, Ելիզավետպոլի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 1, 1995 (81 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Մոսկվա, Ռուսաստան |
| Գերեզման | Հայկական գերեզմանատուն |
| Քաղաքացիություն |  ԽՍՀՄ |
| Կրթություն | Մոսկվայի արևելագիտության ինստիտուտ |
| Մասնագիտություն | հետախույզ |
| Պարգևներ և մրցանակներ |    և  |
Զբաղվում էր նաև թարգմանություններով, գրել է բանաստեղծություններ[1]։
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնվել է 1914 թվականի օգոստոսի 24-ին Ղազախ քաղաքում քահանայի ընտանիքում։ Ունեցել է 5 եղբայր՝ Դերենիկ, Վրույր, Անդրանիկ, Հրանտ, Վահան։ Վրույրին ու Դերենիկին գնդակահարեցին, Անդրանիկին թունավորեցին, Հրանտը զոհվեց ավտովթարից, իսկ Ստեփանն ու Վահրանը մահացան քաղցկեղից։ 1921 թվականին ընտանիքը տեղափոխվում է Դոնի Ռոստով։ 1927 թվականին Ստեփան Ապրեսյանն ավարտել է տեղի դպրոցը։ 1933 թվականին ավարտել է բանվորական ֆակուլտետը, 1935 թվականին՝ Մոսկվայի արևելագիտության ինստիտուտը[1]։
1947 թվականին նա հեռացվել է հետախուզական ծառայություններից։ Աշխատել է որպես խմբագիր օտարալեզու գրականության հրատարակչությունում՝ տիրապետելով լեզուների, զբաղվել թարգմանչական գործունեությամբ։ Թարգմանել է ռուս դասականների բազմաթիվ ստեղծագործություններ հունգարերեն, անգլերեն և այլ լեզուներով։ Ստեփան Ապրեսյանը մահացել է 1995 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Մոսկվայում։ Նրան թաղել են Մոսկվայի հայկական գերեզմանատանը[2]։
Գործունեություն խմբագրել
Նա իր կարիերան սկսել է Մոսկվայի «Ֆրեզեր» կտրող գործիքների գործարանում՝ որպես փաթաթող։ 1935 թվականի դեկտեմբերի 11-ին նրան շնորհվել է պետական անվտանգության սերժանտի կոչում։ 1938 թվականի աշնանը ձերբակալվել է։ Ազատ է արձակվել 1939 թվականի հունիսին։
1943-1945 թվականներին աշխատել է Նյու Յորքում որպես գիտատեխնիկական հետախուզության գծով ռեզիդենտի պաշտոնակատար («Մայիս» կեղծանունով)։ Նախքան Նյու Յորքում նշանակվելը, նա աշխատել է եվրոպական երկրներում։ 1945-1946թթ. ԽՍՀՄ գլխավոր հյուպատոսության փոխհյուպատոսի անվան տակ մնացել է Նյու Յորքում։ Հետագայում նա աշխատել է որպես փոխհյուպատոս Սան Ֆրանցիսկոյի ԽՍՀՄ հյուպատոսությում[2]։
Նա մեծ աշխատանք է կատարել գիտատեխնիկական հետախուզության ոլորտում կարևոր հետախուզական և օպերատիվ խնդիրների լուծման գործում և եղել է հիմնական գաղտնի մոտեցումների անմիջական ստեղծողը Արևմուտքի ամենահայտնի ֆիզիկոսներին, ինչի շնորհիվ սովետական հետախուզությունը հունիսին - 1945 թվականի սեպտեմբերին հաջողվեց ստանալ ամերիկյան առաջին պլուտոնիումային ռումբի գծագրերը։ Այս ռումբի պայթյունը տեղի է ունեցել 1945թվականի հուլիսի 16-ին Ալամոգորդոմում[3]։
Նյու Յորքում աշխատելու ընթացքում Ստեփան Ապրեսյանը կարևոր գործողություն է իրականացրել։ Պատերազմի ժամանակ գերմանացիների ստեղծած Ֆաու-1 թևավոր հրթիռն անպարտելի էր։ Բրիտանացիները որոշում են կայացրել ՝ մշակել ռադիո-պայթուցիկներ զենիթային հրթիռների դեմ։ Հակահրթիռային ռադիոտեղորոշիչների արտադրության բարդության պատճառով արտադրությունը փոխանցվել է Նյու Յորքի նստավայրին ՝ Սստեփան Ապրեսյանի գլխավորությամբ, 1945 թվականին հաջողվել է ձեռք բերել փաստաթղթերի ամբողջական փաթեթ և պատրաստի ռադիոընդունիչի նմուշ։ Դրանց հիման վրա խորհրդային կառավարությունը որոշում կայացրեց անմիջապես ստեղծել հատուկ դիզայնի բյուրո և արտադրություն։ 1944 թվականին Նյու Յորքի օրդինատուրան ձեռք է բերել նաև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին ամերիկյան ռազմարդյունաբերության մեջ ստեղծված ռադիոընդունիչի մեկ այլ տեսակ։ Այն համարվում էր երկրորդ զենքը ատոմային ռումբից հետո։
1947 թվականին 33 տարեկան հասակում Ստեփան Ապրեսյանը հեռացվել է հետախուզության մարմիններից։ Պաշտոնանկության պատճառն անհասկանալի է, նա մեծ աշխատանք է կատարել գիտատեխնիկական հետախուզական-օպերատիվ խնդիրների լուծման գործում[1]։
Պարգևներ խմբագրել
- Կարմիր աստղի շքանշան (01.02.1937)
- «Մարտական վաստակի համար» մեդալ
- Հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի շքանշան (11.05.1944)
- «Հայենական պատերազմում Գերմանիայի դեմ հաղթանակ տանելու համար» մեդալ[3]։
Աղբյուրներ խմբագրել
- Арутюнян К.А., Погосян Г.Р. Вклад армянского народа в Победу в Великой Отечественной войне (1941-1945). Ер., 2010. С. 639
- Саркисян А. Е. Разведка и контрразведка: армянский след (Биографические очерки о разведчиках и контрразведчиках).2005 г, с.38-44
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Арутюнян К. А., Погосян Г.П., ВКЛАД АРМЯНСКОГО НАРОДА В ПОБЕДУ В ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЕ (1941-1945), EPEBAH, 2010, ст 639.
- ↑ 2,0 2,1 «Апресян Степан Захарович — Энциклопедия фонда «Хайазг»». ru.hayazg.info. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 25-ին.
- ↑ 3,0 3,1 «Апресян Степан Захарович (Олег Каминский) / Проза.ру». proza.ru. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 25-ին.