Վիքիպեդիա

Սպիտակ փիղ (խոսվածք)

Սպիտակ փիղ (անգլ. white elephant ), անգլերեն արտահայտություն է (իդիոմ)։ Նշանակում է որոշակի սեփականություն, գույք, որի պահպանման ծախսերը սեփականատերը ստիպված է հոգալ՝ փոխարենը նրանից չստանալով ոչ մի օգուտ[1]։

Յանգոնից դուրս գտնվող սպիտակ փիղ, 2013

Նախապատմություն

խմբագրել

Այս հոդվածը անգլերեն լեզվի մի խոսվածքի մասին է։

«Սպիտակ փիղ» տերմինը ծագում է հարավարևելյան սուրբ սպիտակ փղերից, որոնց պահում էին Բիրմայի, Թաիլանդի, Կամբոջայի և Լաոսի միապետները[2]։ Սպիտակ փիղ պահելը համարվում էր նշան (և դեռ այդպես էլ համարվում է Թայլանդում և Բիրմայում), որ արքան թագավորում է արդար և զորությամբ, իսկ թագավորությունը օրհնված է խաղաղության և բարգավաճման։ Սպիտակ փիղը նաև նշանակում էր, որ իր տերը մեծ ունեցվածք ունի և գործերը լավ են գնում։ Դրանից օգտվելով՝ միապետները հաճախ էին նշում իրենց այդպիսի փիղ ունենալը պաշտոնական տիտղոսներում, օրինակ՝ Սինբյուշին, որը գրական նշանակում է սպիտակ փղի տեր և Կոնբաուն դինաստիայի երրորդ միապետ[3]։ Քանի որ այդ կենդանիները համարվում էին սուրբ և օրենքով պաշտպանված էին որևէ աշխատանք կատարելուց, ապա ստանալով այդպիսի նվեր միապետից՝ միաժամանակ նշանակում էր և՛ օրհնություն, և՛ անեծք։ Օրհնություն էր, որովհետև այդ կենդանին սուրբ էր համարվում, և դա նշան էր միապետի բարեհաճության , և անեծք, քանի որ այն չէին կարող ոչ վաճառել, ոչ նվիրել, և ոչ էլ տնտեսության մեջ էր այն կարելի օգտագործել, իսկ խնամքը արժենում էր առասպելական գումարներ։

 
Սպիտակ փիղ Ամարապուրայի պալատում 1855

Արևմուտքում «սպիտակ փիղ» տերմինը վերաբերում է թանկարժեք բեռի, որը չի արդարացրել սպասելիքները։ Այն առաջին անգամ օգտագործվել է 1600-ականներին և լայնորեն տարածում է ունեցել 1800-ականներին[4]։ Մի աղբյուրի համաձայն՝ այն հայտնի է դառնում Փ. Թ. Բարնումի և Թունգ Թալունգ անունով մի փղի պատմության հետ կապված, որը համարվում էր Բիրմայի սուրբ սպիտակ փիղը։ Շատ ջանքերից և մեծ գումարներ ծախսելուց հետո Բարնումին վերջապես հաջողվում է ձեռք բերել այն Սիամ թագավորից, բայց մեծ է լինում հիասթափությունը, երբ պարզվում է, որ իրականում դա մի սովորական, մոխրագույն փիղ է՝ մի քանի վարդագույն բծերով[5]։

«Սպիտակ փիղ» և «նվիրել սպիտակ փիղ» արտահայտությունները մեծ տարածում են գտնում 19-րդ դարի կեսերին[6]։ Այնուհետև տարածվում են նաև «սպիտակ փղերի փոխանակում» և «սպիտակ փղերի վաճառք» արտահայտությունները 20-րդ դարի սկզբներին[7]։ Շատ եկեղացական շուկաներում կազմակերպում էին «սպիտակ փղերի վաճառք», որտեղ մարդիկ բերում էին մանր զարդարանքներ և այլ ոչ պետքական իրեր՝ դրանց դիմաց ստանալով եկամուտ հետևյալ սկզբունքի համաձայն. ինչը մեկի համար աղբ է, մյուսի համար հարստություն է[8]։

Ժամանակակից անգլերենում այս տերմինը հաճախ վերաբերում է շատ թանկ շինարարական ծրագրի, որը չի արդարացնում սեփականատիրոջ սպասումները, բայց նրա պահպանումը շատ ծախսեր է պահանջում[9][10]։ Այդպիսի «սպիտակ փղերի» օրինակներ են օդանավակայանները[10], կամուրջները[11][12], ամբարտակները[13], առևտրի կենտրոնները[14] և ֆուտբոլի աշխարհի գավաթի առաջնության համար կառուցված ֆուտբոլային մարզադաշտերը[15][16]։ Այդ տերմինը վերաբերում է նաև հնացած կամ ժամկետանց ռազմական ծրագրերին, օրինակ՝ ԱՄՆ-ի ռազմածովային «Ալյասկա» տիպի հեծանավերի ստեղծումը։ Ավստրիայում այդ տերմինը վերաբերում է այն աշխատողներին, որոնք բերում են քիչ կամ ընդհանրապես եկամուտ չեն բերում, բայց որոնց չեն կարող ազատել աշխատանքից։

Ռազմածովային բնագավառում «սպիտակ փիղ» տերմինը նշանակում է չափից ավելի թանկ, հզոր, չափազանց սակավաքանակ և այդ պատճառով էլ շատ արժեքավոր մարտական միավոր, որի կորստի վախը և դրա հետ կապված ռազմական և քաղաքական հետևանքները լրջորեն խոչընդոտում են նրա գործնական կիրառման հնարավորությունները։

Գրականություն

խմբագրել
  • "Home : Oxford English Dictionary". oxforddictionaries.com. Retrieved 25 April 2013.
  • "Royal Elephant Stable". Thai Elephant Conservation Center.
  • Leider, Jacques P. (December 2011). "A Kingship by Merit and Cosmic Investiture". Journal of Burma Studies. 15 (2).
  • Ammer, Christine (2013). The American Heritage Dictionary of Idioms, Second Edition. Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 0547677537.
  • Harding, Les (1999). Elephant Story: Jumbo and P.T. Barnum Under the Big Top. Jefferson, N.C.: McFarland. p. 110. ISBN 0786406321.
  • Brown, Peter Jensen. "Two-and-a-half Idioms – the History and Etymology of 'White Elephants'". Early Sports 'n' Pop-Culture History Blog. Retrieved 25 June 2014.
  • Morison, Samuel Loring; Morison, Samuel Eliot; Polmar, Norman (2005). Illustrated Directory of Warships of the World: From 1860 to the Present. ABC-CLIO. p. 85. ISBN 1-85109-857-7.
  • "Looking more like white elephant". Agence France-Presse. 14 January 2011. Retrieved 17 April 2011.

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «Home : Oxford English Dictionary». oxforddictionaries.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 25-ին.
  2. ↑ "Royal Elephant Stable" Արխիվացված 2021-03-09 Wayback Machine. Thai Elephant Conservation Center.
  3. ↑ Leider, Jacques P. (December 2011). «A Kingship by Merit and Cosmic Investiture». Journal of Burma Studies. 15 (2).
  4. ↑ Ammer, Christine (2013). The American Heritage Dictionary of Idioms, Second Edition. Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 0547677537.
  5. ↑ Harding, Les (1999). Elephant Story: Jumbo and P.T. Barnum Under the Big Top. Jefferson, N.C.: McFarland. էջ 110. ISBN 0786406321.
  6. ↑ Brown, Peter Jensen. «Two-and-a-half Idioms – the History and Etymology of 'White Elephants'». Early Sports 'n' Pop-Culture History Blog. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 25-ին.
  7. ↑ Brown, Peter Jensen. «Two-and-a-Half More Idioms – "White Elephants" and Yankee Swaps». Early Sports 'n' Pop-Culture History Blog. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 3-ին.
  8. ↑ Roberta Jeeves, White Elephant Rules
  9. ↑ BBC news
  10. ↑ 10,0 10,1 The Guardian
  11. ↑ Tim Ellis (2013 թ․ նոյեմբերի 8). «State's Longest Bridge Nears Completion, But Budget Cuts May Limit Army's Ability to Use It». KUAC. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  12. ↑ «Russian bridge of trouble opens to world». The New Zealand Herald.
  13. ↑ «Dams as white elephants» (PDF). Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 14-ին.
  14. ↑ Taylor, Adam (2013 թ․ մարտի 5). «New South China Mall: Tour A Ghost Mall». Business Insider. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 14-ին.
  15. ↑ Guardian Online – Guardian Article regarding Stadio delle Alpi March 2006
  16. ↑ «World Cup: Are South Africa's stadiums white elephants? – The Sentinel». Tucsonsentinel.com. 2010 թ․ հուլիսի 7. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 14-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սպիտակ_փիղ_(խոսվածք)&oldid=9383139» էջից