Վիքիպեդիա

Սուր սթրեսային ռեակցիա

Սուր սթրեսային ռեակցիա (հայտնի, որպես հոգեբանական ցնցում, մտավոր ցնցում կամ պարզապես ցնցում[Ն 1]) և սուր սթրեսային խանգարումը ՝ հոգեբանական արձագանք է վախեցնող, տրավմատիկ կամ անսպասելի փորձին։ Հետպատերազմյան սթրեսի ռեակցիան(ՀՍՌ) ևս նման պատասխան է պատերազմի ընթացքում ստացած տրավմային։ Ռեակցիաները կարող են ներառել  <<ներխուժող>> կամ դիսոցիատիվ, ռեակտիվության ախտանիշներ, ինչպիսիք են խուսափումը կամ գերզգայնությունը և այլն։ Այն կարող է ի հայտ գալ տրավմատիկ իրադարձությունից օրեր կամ շաբաթներ անց[1]:Պատշաճ բուժում չստանալը կարող է  հանգեցնել հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման (PTSD)[2][3]:

Սուր սթրեսային ռեակցիա
հիվանդության կարգ Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիավախի վիճակ, stress-related disorders, հիվանդություն Խմբագրել Wikidata
Մասն էհոգեբանության տերմինաբանություն Խմբագրել Wikidata
Բժշկական մասնագիտությունհոգեբուժություն, հոգեբանություն Խմբագրել Wikidata

Ախտորոշման չափանիշներ

խմբագրել

Ի տարբերություն Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի (DSM)՝Հիվանդությունների միջազգային դասակարգումը (ICD) այս պայմանին վերաբերվում է այլ կերպ: Համաձայն ICD-11-ի՝ սուր սթրեսային ռեակցիան վերաբերում է տրավմատիկ իրադարձության ենթարկվելուց մի քանի ժամից մինչև մի քանի օր անց առաջացած ախտանիշներին։ Ի հակադրություն, DSM-5-ը սահմանում է սուր սթրեսային խանգարումը այն ախտանշաններով, որոնք ի հայտ են եկել դեպքից 48 ժամից մինչև մեկ ամիս հետո։ Համաձայն երկու դասակարգումների էլ ՝ մեկ ամսից ավելի նկատված ախտանշանները համահունչ են PTSD ախտորոշմանը։

Սուր սթրեսային ռեակցիա ըստ ICD-ի

խմբագրել

ICD-11 Մահացության և հիվանդացության վիճակագրությունը տալիս է հետևյալ նկարագրությունը.

«Սուր սթրեսի արձագանքը վերաբերում է հուզական, սոմատիկ, ճանաչողական կամ վարքային ախտանիշների զարգացմանը՝ծայրահեղ սպառնալիք ներկայացնող կամ սարսափազդու բնույթի (օրինակ՝ բնական կամ մարդածին աղետներ, մարտեր, ծանր վթարներ, սեռական բռնություն,հարձակումներ) իրադարձության կամ իրավիճակի (կարճատև կամ երկարատև) ազդեցության հետևանքով։ Ախտանիշները կարող են ներառել անհանգստության նշաններ (օրինակ՝ տախիկարդիա, քրտնարտադրություն, կարմրություն), ինչպիսիք են՝ շփոթության մեջ լինելը,տխրությունը, անհանգստությունը, զայրույթը, հուսահատությունը, գերակտիվությունը, անգործությունը, սոցիալական մեկուսացումը կամ ընդարմացումը։ Սթրեսին արձագանքը համարվում է նորմալ՝ հաշվի առնելով սթրեսորի լրջությունը։ «Ախտանիշները սովորաբար ի հայտ են գալիս սթրեսային իրադարձությանը հաջորդող մի քանի ժամից մինչև օրերի ընթացքում և սովորաբար սկսում են մեղմանալ դեպքից մի քանի օր անց կամ հնարավորության դեպքում սպառնացող իրավիճակից հեռանալուց հետո։ Այն դեպքերում, երբ սթրեսորը շարունակական է կամ հնարավոր չէ հեռացնել, ախտանիշները կարող են պահպանվել, բայց սովորաբար զգալիորեն նվազում են մոտավորապես 1 ամսվա ընթացքում, քանի որ անձը հարմարվում է փոփոխված իրավիճակին»:

«Սուր սթրեսային ռեակցիան օգնություն փնտրող անհատների մոտ սովորաբար  ուղեկցվում է էական սուբյեկտիվ անհանգստությամբ և/կամ անձնական գործունեության դիսֆունկցիայով»։ Երեխաների մոտ սթրեսային իրադարձությունների արձագանքները կարող են ներառել սոմատիկ ախտանշաններ (օրինակ՝ ստամոքսի ցավեր կամ գլխացավեր), խանգարող կամ հակառակվող վարք, վերադարձ  նախկին վիճակին, հիպերակտիվություն, զայրույթ, կենտրոնացման խնդիրներ, դյուրագրգռություն,մեկուսացում, չափից ավելի երազկոտություն,կապվածության կամ մտերմության ուժեղ ցանկություն, գիշերամիզություն և քնի խանգարումներ։ Դեռահասների մոտ արձագանքները կարող են ներառել տարբեր նյութերի (դեղամիջոցների,թմրանյութերի,ալկոհոլի) օգտագործում և տարբեր ձևերով դրսևորվող արտահայտիչ կամ ռիսկային վարքագիծ»:

Սուր սթրեսային խանգարում ըստ DSM-ի

խմբագրել

Ըստ DSM-5-ի՝ սուր սթրեսային խանգարման դրսևորման համար անհրաժեշտ է բախում մահվան կամ սպառնալիք հանդիսացող մահվան հետ, լուրջ վնասվածքի, սեռական ոտնձգության կա’մ ենթարկվելը, ականատես լինելը,իմանալը, որ դա տեղի է ունեցել  ընտանիքի կամ ընկերոջ հետ,կա’մ բազմիցս առերեսվելը տրավմատիկ իրադարձության տհաճ մանրամասների հետ[4]։ Բացի նախնական ազդեցությունից, մարդիկ կարող են նաև ունենալ բազմաթիվ տարբեր ախտանիշներ, որոնք կարելի է բաժանել մի քանի խմբերի, ներառյալ <<ներխուժումը>>, ցածր տրամադրությունը, դիսսոցիացիան, տհաճ հիշողություններից խուսափելը և հուզական գերզգայնությունը։ <<Ներխուժման>>ախտանիշները ներառում են կրկնվող և անհանգստացնող երազներ, վերապրում կամ հիշողություններ, որոնք կապված են տրավմատիկ իրադարձության և դրա հետ կապված սոմատիկ ախտանիշների հետ։ Ցածր տրամադրությունը վերաբերում է դրական հույզեր զգալու անկարողությանը, ինչպիսիք են երջանկությունը կամ բավարարվածությունը[4]:Դիսոցիատիվ ախտանշանները ներառում են հուզական ռեակցիաների կորուստ, մարմնից անջատված լինելու զգացում,շրջապատի մասին իրազեկության նվազում,միջավայրի անիրական  կամ երազային ընկալում, և տրավմատիկ իրադարձության կարևոր մասերը հիշելու անկարողություն (դիսոցիատիվ ամնեզիա)[5]։ Հուզական գերզգայնության ախտանիշները ներառում են քնի խանգարումներ, գերզգուշություն, կենտրոնանալու դժվարություններ, անգիտակից պաշտպանական արձագանք և դյուրագրգռություն[4]։ Ախտանիշի դրսևորումը պետք է տևի առնվազն երեք օր անընդմեջ տրավմայի ազդեցությունից հետո, որպեսզի դասակարգվի որպես սուր սթրեսային խանգարում։ Եթե ​​ախտանիշները պահպանվում են մեկ ամսվա ընթացքում, ապա պետք է հետազոտվել PTSD ախտորոշման համար[4]։ Ախտորոշման համար տվյալ ախտանիշները պետք է նաև զգալի խանգարումներ առաջացնեն մարդու կյանքի շատ ոլորտներում[4]։

Սուր սթրեսային խանգարումից կարող են զարգանալ լրացուցիչ ախտորոշումները, ինչպիսիք են՝ դեպրեսիան, անհանգստությունը, տրամադրության խանգարումները և թմրամիջոցների չարաշահման խնդիրները։ Չբուժված սուր սթրեսային խանգարումը կարող է նաև հանգեցնել հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման զարգացման[6]։

Վիճակի գնահատում ախտորոշման համար

խմբագրել

Հիվանդների վիճակի գնահատումը կատարվում է հուզական արձագանքի մանրակրկիտ հետազոտման միջոցով։ Սուր սթրեսային խանգարումների ախտորոշման մեծ մասն է կազմում հիվանդների ինքնազեկուցման օգտագործումը, քանի որ սուր սթրեսը սթրեսային իրավիճակների արձագանքման արդյունք է[6]։

Զարգացում և ընթացք

խմբագրել

Կան տրավմայի արձագանքման մի քանի տեսական հեռանկարներ, այդ թվում՝ ճանաչողական, կենսաբանական և հոգե-կենսաբանական։ Չնայած PTSD-ին հատուկ, այս տեսությունները դեռևս օգտակար են սուր սթրեսային խանգարումը հասկանալու համար, քանի որ երկու խանգարումներն ունեն բազմաթիվ ախտանիշներ[5]։ Վերջերս կատարված ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ նույնիսկ մեկ սթրեսային իրադարձությունը կարող է երկարաժամկետ հետևանքներ ունենալ ճանաչողական ֆունկցիայի վրա։ Այս արդյունքը կասկածի տակ է դնում սուր և քրոնիկ սթրեսի հետևանքների միջև ավանդական տարբերակումը[7]։

Ռիսկի գործոններ

խմբագրել

Սուր սթրեսային խանգարման զարգացման ռիսկի գործոնները ներառում են նախկինում գոյություն ունեցող հոգեկան առողջության ախտորոշումը, խուսափող անձնային խանգարումը և իրադարձությունների չափազանցված ընկալումը[4]:Լրացուցիչ գործոնները ներառում են նաև նախորդ տրավմայի պատմությունը և հուզական ռեակտիվության բարձրացումը[4]։ DSM-5-ը նշում է, որ իգական սեռի ներկայացուցիչների մոտ կա սուր սթրեսային խանգարման ավելի բարձր տարածվածության մակարդակ քան  տղամարդկանց մոտ՝ պայմանավորված տրավմատիկ իրադարձությունները զգալու ավելի բարձր ռիսկի և սթրեսի արձագանքման նեյրոբիոլոգիական սեռային տարբերությունների պատճառով[4]։

Տեսակներ

խմբագրել

Սիմպաթիկ

խմբագրել

Սիմպաթիկ սուր սթրեսային խանգարումը պայմանավորված է նյարդային համակարգում ավելորդ ադրենալինի և նորադրենալին արտազատմամբ։ Այս հորմոնները կարող են արագացնել մարդու զարկերակը և շնչառությունը, լայնացնել բիբերը կամ ժամանակավորապես քողարկել ցավը։ ASD-ի (Սուր սթրեսային խանգարում) այս տեսակը դարձավ էվոլյուցիոն առավելություն՝ օգնելու մարդկանց գոյատևել վտանգավոր իրավիճակներում։ «Հարվածիր կամ փախիր» պատասխանը կարող է ժամանակավորապես բարելավվել ֆիզիկական աշխատանքը նույնիսկ լուրջ վնասվածքի դեպքում։ Այնուամենայնիվ, այլ ֆիզիկական հիվանդություններ ախտորոշելը դառնում է ավելի դժվար, քանի որ ASD-ն քողարկում է ցավը և այլ կենսական նշանները, որոնք այլապես ախտանշանային կլինեին[2]։

Պարասիմպաթիկ

խմբագրել

Պարասիմպաթիկ սուր սթրեսային խանգարումը բնութագրվում է թուլության և սրտխառնոցի զգացումով:Այս ռեակցիան հաճախ առաջանում է արյուն տեսնելիս, երբ անհատն ունի որոշակի զգայունություն կամ հակակրանք արյան նկատմամբ։ Մարմինը արձակում է ացետիլխոլին։ Շատ առումներով այս ռեակցիան հակադրվում է սիմպաթիկ արձագանքին, քանի որ այն դանդաղեցնում է սրտի աշխատանքը և կարող է պատճառ դառնալ, որ հիվանդը կա՛մ վերականգնվի, կա՛մ ժամանակավորապես կորցնի գիտակցությունը։ Սրա էվոլյուցիոն արժեքը անհասկանալի է, թեև այն կարող էր թույլ տալ, որ որսը մեռած ձևանա ողջ մնալու համար[2]։

Պաթոֆիզիոլոգիա

խմբագրել

Սթրեսը բնութագրվում է անբարենպաստ կամ վնասակար գրգռիչների նկատմամբ հատուկ ֆիզիոլոգիական արձագանքներով։

Հանս Սելյեն առաջինն էր, որ հորինեց «ընդհանուր հարմարվողականության համախտանիշ» տերմինը՝ առաջարկելով, որ սթրեսի հետևանքով առաջացած ֆիզիոլոգիական արձագանքներն ընթանում են տագնապի, դիմադրության և հյուծվածության փուլերով[8]։

Վեգետատիվ նյարդային համակարգի սիմպաթիկ ճյուղը առաջացնում է ֆիզիկական կամ հոգեբանական սթրեսի ֆիզիոլոգիական արձագանքների որոշակի խումբ։ Մարմնի արձագանքը սթրեսին կոչվում է նաև «Հարվածիր կամ փախիր» պատասխան, և այն բնութագրվում է արյան հոսքի ավելացմամբ դեպի կմախքային մկաններ, սիրտ և ուղեղ, սրտի հաճախության և արյան ճնշման բարձրացմամբ, բիբերի լայնացմամբ և լյարդի կողմից թողարկված գլյուկոզայի քանակի ավելացմամբ[9]։

Սթրեսի սուր արձագանքի սկիզբը կապված է սիմպաթիկ նյարդային համակարգում հատուկ ֆիզիոլոգիական գործողությունների հետ. ադրենալինի և ավելի փոքր չափով նորադրենալինի՝ վերերիկամային գեղձերի միջանցքից արտազատման միջոցով։ Այս կատեխոլամինային հորմոնները հեշտացնում են անմիջական ֆիզիկական ռեակցիաները՝ առաջացնելով սրտի հաճախության և շնչառության բարձրացում՝ սեղմելով արյան անոթները։ Նեյրոընկալիչների տեղամասերում կատեխոլամինների առատությունը նպաստում է ինքնաբուխ կամ ինտուիտիվ վարքագծի ապավինմանը, որը հաճախ կապված է «Հարվածիր կամ փախիր» պատասխանի հետ[10]։

Սովորաբար, երբ մարդը գտնվում է հանդարտ, ոչ գրգռված վիճակում, նեյրոնների արձակումը լոկուս կոերուլեուս-ում նվազագույն է։ Նոր ազդակը, երբ ընկալվում է, ուղեղի զգայական կեղևից փոխանցվում է թալամուսի միջոցով դեպի գլխուղեղի ցողուն։ Ազդանշանների այդ ուղին մեծացնում է նորադրեներգիկ ակտիվության արագությունը  լոկուս կոերուլեուս-ում, և անձը դառնում է ավելի զգոն և ուշադիր իր շրջապատի նկատմամբ[11]։

Եթե ​​գրգռիչն ընկալվում է որպես սպառնալիք, ապա լոկուս կոերուլեուս-ի ավելի ինտենսիվ և երկարատև արտանետումը ակտիվացնում է վեգետատիվ նյարդային համակարգի սիմպաթիկ հատվածը[12]։ Սիմպաթիկ նյարդային համակարգի ակտիվացումը հանգեցնում է նյարդային վերջավորություններից նորադրենալինի արտազատմանը, որոնք ազդում են սրտի, արյան անոթների, շնչառական կենտրոնների և այլ տարածքների վրա: Դրանից բխող ֆիզիոլոգիական փոփոխությունները կազմում են սուր սթրեսի ռեակցիայի հիմնական մասը։ Սուր սթրեսի ռեակցիայի մեկ այլ կարևոր մասնակից է հիպոթալամո-հիպոֆիզ-վերերիկամային համակարգը։ Սթրեսն ակտիվացնում է այս համակարգը և առաջացնում նյարդակենսաբանական փոփոխություններ։ Այս քիմիական փոփոխությունները մեծացնում են գոյատևման հնարավորությունները՝ ֆիզիոլոգիական համակարգը վերադարձնելով հոմեոստազի[13]։

Վեգետատիվ նյարդային համակարգը վերահսկում է մարմնի բոլոր ավտոմատ գործառույթները և պարունակում է երկու ենթամիավորներ, որոնք օգնում են արձագանքել սուր սթրեսային ռեակցիային։ Այս երկու ենթամիավորներն են՝ սիմպաթիկ նյարդային համակարգը և պարասիմպաթիկ նյարդային համակարգը։ Սիմպաթիկ արձագանքը խոսակցականում հայտնի է որպես «Հարվածիր կամ փախիր» պատասխան, որը արտահայտվում է արագացված զարկերակային և շնչառության հաճախականությամբ, բիբերի լայնացումով,անհանգստության և հիպերգիտակցության ընդհանուր զգացումով:Դա պայմանավորված է մակերիկամներից ադրենալինի և նորադրենալինի արտազատմամբ։ Ադրենալինը և նորադրենալինը ազդում են սրտի բետա ընկալիչների վրա, որոնք սնուցում են սրտի սիմպաթիկ նյարդաթելերը՝ բարձրացնելով սրտի մկանների կծկման ուժը; արդյունքում ավելի շատ արյուն է շրջանառվում՝ մեծացնելով սրտի և շնչառության հաճախականությունը։ Սիմպաթիկ նյարդային համակարգը նաև խթանում է ոսկրային և մկանային համակարգերը ավելի շատ արյուն մղելու այդ հատվածներ՝ սուր սթրեսը կարգավորելու համար։ Միևնույն ժամանակ, սիմպաթիկ նյարդային համակարգը ճնշում է մարսողական և միզուղիների համակարգերի աշխատանքը ' սրտի, թոքերի և կմախքի մկանների արյան հոսքը օպտիմալացնելու համար:Սա կարևոր դեր է խաղում տագնապային ռեակցիայի փուլում։ Պարասիմպաթիկ ռեակցիան խոսակցականորեն հայտնի է որպես "հանգստանալու և մարսելու" ռեակցիա, ինչի մասին վկայում է սրտի և շնչառության հաճախականության նվազումը և, ավելի ակնհայտ, գիտակցության ժամանակավոր կորուստը, երբ համակարգը արագ է ակտիվանում։ Պարասիմպաթիկ նյարդային համակարգը խթանում է մարսողական և միզուղիների համակարգերը ՝ ավելի շատ արյուն ուղարկելով այդ համակարգերին ՝ մարսողության գործընթացն արագացնելու համար։ Դա անելու համար այն պետք է արգելակի սրտանոթային և շնչառական համակարգը, որպեսզի օպտիմալացնի արյան հոսքը դեպի մարսողական տրակտ՝ առաջացնելով սրտի և շնչառության ցածր հաճախականություն։ Պարասիմպաթիկ նյարդային համակարգը չի մասնակցում սուր սթրեսի ռեակցիային[14][15]։

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ սուր սթրեսային խանգարում ունեցող հիվանդների մոտ աջ ամիգդալան և նախաճակատային կեղևը գերակտիվ են. երկուսն էլ ներգրավված են վախի հաղթահարման գործընթացում[3]։

Բուժում

խմբագրել

Այս խանգարումը ժամանակի ընթացքում կարող է ինքնուրույն վերանալ կամ վերածվել ավելի լուրջ խանգարման, ինչպիսին է PTSD-ն։ Այնուամենայնիվ, Creamer, O'Donnell and Pattison-ի (2004) 363 հիվանդների ուսումնասիրության արդյունքները ցույց են տալիս, որ սուր սթրեսային խանգարման ախտորոշումըայնքան էլ արդյունավետ չէր կանխատեսելու համար, թե ով կարող է զարգացնել PTSD: Կրեմերը և այլք պարզել են, որ տրավմատիկ իրադարձության վերապրումը PTSD-ին ավելի բնորոշ նշան է[16]:Վաղ դեղորայքային բուժումը կարող է կանխել հետվնասվածքային ախտանիշների զարգացումը[17]:Բացի այդ, վաղ տրավմայի վրա կենտրոնացած ճանաչողական վարքային թերապիան (TF-CBT) սուր սթրեսային խանգարում ունեցող մարդկանց կարող է պաշտպանել քրոնիկ PTSD զարգացումից[18]։

Ուսումնասիրություններ են իրականացվել սուր սթրեսային խանգարում ունեցող մարդկանց խորհրդատվության և հոգեթերապիայի արդյունավետությունը գնահատելու համար։ Ճանաչողական վարքային թերապիան, որը ներառում է ճանաչողական վերակազմավորում, արդյունավետ է PTSD-ի կանխարգելման համար սուր սթրեսային խանգարում ունեցող հիվանդների մոտ՝ կլինիկական նշանակալի արդյունքներով վեցամսյա հետևողական նշանակումներով։ Հանգստության, ճանաչողական վերակազմավորման, երևակայական առերեսման և ուղիղ առերեսման համադրությունը գերազանցում էր աջակցող խորհրդատվությանը[19]։ Գիտակցության վրա հիմնված սթրեսի նվազեցման ծրագրերը նույնպես արդյունավետ են սթրեսի կառավարման համար[20]։

Դեղաբանական մոտեցումը որոշակի առաջընթաց է գրանցել սուր սթրեսային խանգարման ազդեցությունը նվազեցնելու գործում։ Հիվանդներին հանգստացնելու և ավելի լավ քնելու համար կարելի է նշանակել Prazosin, այն կարգավորում է նրանց սիմպաթիկ ռեակցիան[6]։ Հիդրոկորտիզոնը որոշակի հաջողություն է ունեցել որպես վաղ կանխարգելիչ միջոց տրավմատիկ իրադարձությունից հետո, սովորաբար PTSD-ի բուժման ժամանակ[21]։

Մուկասացված միջավայրերի համատեքստում, որտեղ խորհրդատվությունը, հոգեթերապիան և կոգնիտիվ վարքագծային թերապիան դժվար թե հասանելի լինեն, սուր սթրեսային ռեակցիայի բուժումը շատ նման է կարդիոգեն շոկի, անոթային շոկի և հիպովոլեմիկ շոկի բուժմանը. այսինքն՝ պառկեցնել հիվանդին, ստեղծել ապահով միջավայր և հեռացնել դրդապատճառը։ Ավանդական շոկի դեպքերում դա ընդհանուր առմամբ նշանակում է ցավազրկել վնասվածքը կամ կասեցնել արյան կորուստը։ Սուր սթրեսային ռեակցիայի դեպքում կարող է անհրաժեշտ լինել փրկարարին հեռացնել արտակարգ իրավիճակից՝ հանդարտեցնելու համար, կամ արգելափակել տուժածի տեսադաշտը[14]։

Պատմություն

խմբագրել

«Սուր սթրեսային խանգարում» (ASD) տերմինն առաջին անգամ օգտագործվել է Առաջին և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ զինվորների ախտանիշները նկարագրելու համար, և այդ պատճառով այն նաև անվանվել է «մարտական ​​սթրեսային ռեակցիա» (CSR): Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ԱՄՆ-ի զորքերի մոտ 20%-ը դրսևորել է CSR-ի ախտանիշներ։ Ենթադրվում էր, որ սա առողջ մարդկանց ժամանակավոր արձագանքն է տրավմատիկ իրադարձությունների ականատես լինելուն կամ ապրելուն։ Ախտանիշները ներառում են դեպրեսիա, անհանգստություն, մեկուսացում, շփոթություն, պարանոյա և սիմպաթիկ հիպերակտիվություն[5]։

Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցիացիան 1994 թվականին պաշտոնապես ներառել է ASD-ն DSM-IV-ում: Մինչ այդ, տրավմայի առաջին ամսվա ընթացքում ախտանիշներով մարդկանց մոտ ախտորոշվել էր հարմարվողականության խանգարում[5]։

Ի սկզբանե, սուր սթրեսային խանգարման ներդրման նպատակներից մեկը տարբեր սուր սթրեսային ռեակցիաները նկարագրելու ունակությունն էր։ Որոշ քննադատություններ, որոնք վերաբերում են սուր սթրեսային խանգարման առանցքային հատվածին, ներառում են սուր սթրեսային խանգարման հետ կապված խնդիրներ, որոնք դրսևորվում են այլ անհանգստացնող հուզական ռեակցիաների ճանաչմամբ, ինչպիսիք են դեպրեսիան և ամոթը։ Նման հուզական ռեակցիաները այնուհետև կարող են ախտորոշվել որպես հարմարվողականության խանգարում ՝ համաձայն գոյություն ունեցող սուր սթրեսային խանգարման ախտորոշման համակարգի[22]։

DSM-IV-ին ավելացումից  հետո հարցեր են առաջացել ASD ախտորոշման արդյունավետության և նպատակի վերաբերյալ։ Սուր սթրեսի խանգարման ախտորոշումը քննադատվել է որպես PTSD ախտորոշման առաջընթացի անհարկի լրացում, քանի որ ոմանք դա համարում էին ավելի շուտ PTSD-ի նշան, քան ինքնուրույն խնդիր, որը պահանջում էր ախտորոշում[23]։ Բացի այդ, ASD և ASR տերմինները քննադատության են ենթարկվել սթրեսային ռեակցիաների սպեկտրը ամբողջությամբ չընդգրկելու համար[24]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Friedman, Matthew J. (2015). Posttraumatic and acute stress disorders (Sixth ed.). Cham: Springer International Publishing Switzerland. էջ 118. ISBN 978-3-319-15066-6. OCLC 904253583.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Isaac, Jeff. (2013). Wilderness and rescue medicine. Jones & Bartlett Learning. ISBN 9780763789206. OCLC 785442005.
  3. ↑ 3,0 3,1 Reynaud, Emmanuelle; Guedj, Eric; Trousselard, Marion; El Khoury-Malhame, Myriam; Zendjidjian, Xavier; Fakra, Eric; Souville, Marc; Nazarian, Bruno; Blin, Olivier; Canini, Frédéric; Khalfa, Stephanie (2015). «Acute stress disorder modifies cerebral activity of amygdala and prefrontal cortex». Cognitive Neuroscience. 6 (1): 39–43. doi:10.1080/17588928.2014.996212. PMID 25599382. S2CID 12378221.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5 ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Bryant, R.; Harvey, A. (2000). Acute Stress Disorder: A Handbook Of Theory, Assessment, And Treatment. Washington, D.C.: American Psychological Association. էջեր 3–40, 87–134.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Fanai, Mehdi; Khan, Moien AB (2021), «Acute Stress Disorder», StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 32809650, Վերցված է 2021 թ․ մարտի 14-ին
  7. ↑ Musazzi, L; Tornese, P; Sala, N; Popoli, M (2016). «Acute stress is not acute: Sustained enhancement of glutamate release after acute stress involves readily releasable pool size and synapsin I activation». Molecular Psychiatry. 22 (9): 1226–1227. doi:10.1038/mp.2016.175. PMID 27698433. S2CID 7077097.
  8. ↑ Butler, G (1993). «Definitions of stress». Occasional Paper (Royal College of General Practitioners) (61): 1–5. PMC 2560943. PMID 8199583.
  9. ↑ Widmaier, Eric P. (2015). Vander's Human Physiology: The Mechanisms Of Body Function. Boston: McGraw-Hill Education. էջ 182. ISBN 978-1-259-60779-0.
  10. ↑ Eiden, Lee E. (2013). «Neuropeptide–Catecholamine Interactions in Stress». A New Era of Catecholamines in the Laboratory and Clinic. Advances in Pharmacology. Vol. 68. էջեր 399–404. doi:10.1016/B978-0-12-411512-5.00018-X. ISBN 9780124115125. ISSN 1054-3589. PMC 3928117. PMID 24054154.
  11. ↑ McEwen, Bruce S.; Bowles, Nicole P.; Gray, Jason D.; Hill, Matthew N.; Hunter, Richard G.; Karatsoreos, Ilia N.; Nasca, Carla (2015). «Mechanisms of stress in the brain». Nature Neuroscience. 18 (10): 1353–1363. doi:10.1038/nn.4086. ISSN 1097-6256. PMC 4933289. PMID 26404710.
  12. ↑ Robins, Clive J. (1993). «Cognitive therapy with inpatients. J. Wright, M. Thase, A. Beck, J. Ludgate (eds). Guilford Press, New York, 1993. 445 pp., $36.95». Depression. 1 (6): 329–330. doi:10.1002/depr.3050010609. ISSN 1062-6417.
  13. ↑ Tsigos, Constantine; Chrousos, George P (2002 թ․ հոկտեմբեր). «Hypothalamic–pituitary-adrenal axis, neuroendocrine factors and stress». Journal of Psychosomatic Research. 53 (4): 865–871. doi:10.1016/s0022-3999(02)00429-4. ISSN 0022-3999. PMID 12377295.
  14. ↑ 14,0 14,1 Isaac, Jeffrey E.; Johnson, David E. (2013). Wilderness and Rescue Medicine. Burlington, MA: Jones & Bartlett Learning. էջեր 27–8. ISBN 978-0-7637-8920-6.
  15. ↑ VanPutte, C. L., Regan, J., Russo, A., Seeley, R. R., Stephens, T. D., Tate, P., & Seeley, R. R. (2014). Seeley's anatomy & physiology. New York, NY: McGraw-Hill.
  16. ↑ Creamer, Mark; o'Donnell, Meaghan L; Pattison, Phillipa (2004). «The relationship between acute stress disorder and posttraumatic stress disorder in severely injured trauma survivors». Behaviour Research and Therapy. 42 (3): 315–28. doi:10.1016/s0005-7967(03)00141-4. PMID 14975772.
  17. ↑ Vaiva, G; Ducrocq, F; Jezequel, K; Averland, B; Lestavel, P; Brunet, A; Marmar, C. R (2003). «Immediate treatment with propranolol decreases posttraumatic stress disorder two months after trauma». Biological Psychiatry. 54 (9): 947–9. doi:10.1016/s0006-3223(03)00412-8. PMID 14573324. S2CID 3064619.
  18. ↑ Kornør, Hege; Winje, Dagfinn; Ekeberg, Øivind; Weisæth, Lars; Kirkehei, Ingvild; Johansen, Kjell; Steiro, Asbjørn (2008 թ․ սեպտեմբեր). «Early trauma-focused cognitive-behavioural therapy to prevent chronic post-traumatic stress disorder and related symptoms: A systematic review and meta-analysis». BMC Psychiatry. 8: 8. doi:10.1186/1471-244x-8-81. PMC 2559832. PMID 18801204.
  19. ↑ Lambert, M.J., ed. (2004). Bergin and Garfield's Handbook of Psychotherapy and Behavioral Change. New York: Wiley.[Հղում աղբյուրներին]
  20. ↑ Sharma, Manoj; Rush, Sarah E (2014). «Mindfulness-Based Stress Reduction as a Stress Management Intervention for Healthy Individuals». Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine. 19 (4): 271–86. doi:10.1177/2156587214543143. PMID 25053754.
  21. ↑ Astill Wright, Laurence; Sijbrandij, Marit; Sinnerton, Rob; Lewis, Catrin; Roberts, Neil P.; Bisson, Jonathan I. (2019 թ․ դեկտեմբեր). «Pharmacological prevention and early treatment of post-traumatic stress disorder and acute stress disorder: a systematic review and meta-analysis». Translational Psychiatry. 9 (1): 334. doi:10.1038/s41398-019-0673-5. ISSN 2158-3188. PMC 6901463. PMID 31819037.
  22. ↑ Bryant, Richard A.; Friedman, Matthew J.; Spiegel, David; Ursano, Robert; Strain, James (2011 թ․ սեպտեմբեր). «A review of acute stress disorder in DSM-5». Depression and Anxiety. 28 (9): 802–817. doi:10.1002/da.20737. PMID 21910186. S2CID 46689852.
  23. ↑ Harvey, Allison G.; Bryant, Richard A. (2002). «Acute stress disorder: A synthesis and critique». Psychological Bulletin. 128 (6): 886–902. doi:10.1037/0033-2909.128.6.886. ISSN 1939-1455. PMID 12405136.
  24. ↑ Isserlin, Leanna; Zerach, Gadi; Solomon, Zahava (2008). «Acute stress responses: A review and synthesis of ASD, ASR, and CSR». American Journal of Orthopsychiatry. 78 (4): 423–429. doi:10.1037/a0014304. ISSN 1939-0025. PMID 19123763.


Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "Ն", but no corresponding <references group="Ն"/> tag was found

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սուր_սթրեսային_ռեակցիա&oldid=9991420» էջից