Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Հարար)
Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (նաև՝ Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի), Հայ Առաքելական եկեղեցուն պատկանող կիսավեր եկեղեցի Արցախի Հանրապետության Քաշաթաղի շրջանի Հարար գյուղում[1], նրա արևելյան ծայրում, թեք լեռնալանջին[2], պատմական Սյունիք նահանգում</ref>[3]։
Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Հարար)
| |
| Տեղադրություն |  Արցախ Քաշաթաղի շրջան, Հարար |
|---|---|
| Աշխարհ | Արցախ |
| Երկիր | Արցախի Հանրապետություն |
| Կրոնադավանանք |  Հայ Առաքելական եկեղեցի |
Ճարտարապետություն | |
| Ժառանգության կարգավիճակում | Տեղական նշանակություն ունեցող պատմամշակութային հուշարձան |
| Ճարտարապ. ոճ | Հայկական |
  |
|
 |
|
| 39°31′43″ հս․ լ. 46°39′40″ ավ. ե.Հանրապետություն_ HGЯO | |
Պատմություն
խմբագրելՀարար գյուղը գտնվում է Հակարի գետի ձախ կողմում, 1180-1280 մետր բարձրության վրա[1]։ Գյուղի մասին վկայությունները սկսվում են 17-րդ դարից։ Այն հիշատակվում է տեղում ստեղծված ձեռագիր մատյանների հիշատակարաններում, որտեղ որպես ձեռագրերի ստեղծման վայր նշվում է Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին[2][4]։
Արդեն 19-րդ դարի վերջին եկեղեցու շենքը գտնվում էր քայքայված վիճակում։ Եկեղեցու շատ քարեր, ինչպես նաև գյուղի հայկական գերեզմանոցի տապանաքարերի զգալի մասը խորհրդային տարիներին գյուղում բնակություն հաստատած թրքախոս քրդերը և ադրբեջանցիները օգտագործել են տարբեր շինությունների կառուցման համար[2]։
Ճարտարապետություն
խմբագրելԵկեղեցին կառուցված է անմշակ քարերով և կրաշաղախով։ Այն կառուցվել է 16-17-րդ դարերում՝ ավելի հին եկեղեցու տեղում, չունի շինարարական արձանագրություն։ Եկեղեցին 1841 թվականի և հետագա վավերագրերում հիշատակվում է Սուրբ Հռիփսիմե անվամբ[5]։ Մինչ 44-օրյա պատերազմը, կանգուն էր եկեղեցու հարավային և մասամբ արևմտյան պատերը, նշմարվում էր խորանի հատվածը։ Եկեղեցին միանավ է, եղել է թաղածածկ, միակ մուտքը հարավից է։ Եկեղեցին չունի ավանդատներ։ Մուտքին իբրև բարավոր ագուցված է խաչազարդ երեսով տապանաքար, իսկ մուտքին կից ագուցված է խաչքար, որի վրա նկատվում են խիստ եղծված արձանագրության հետքերը․ «․․․|կա|նգնեցի զխ(ա)չս բարեխ(աւ)սութիւն | մաւր իմոյ թու|․․․ե․․․»[2][6]։
Պահպանվել է միայն հարավային պատը և մասամբ արևմտյան, երևում է աբսիդային մասը։ Ըստ հատակագծի՝ եկեղեցին միանավ է, թաղածածկ, միակ մուտքը եղել է հարավային կողմից։ Ավանդատները բացակայում էին։ Մուտքի վերևում, որպես տիմպան, կառուցվել է խաչերով տապանաքար։ Մուտքի մոտ տեղադրված է խաչքար, որի վրա հազիվ են երևում հայերեն արձանագրության հետքերը՝
«...այս խաչքարը դրեց իմ մոր միջնորդության մեջ...»
Եկեղեցու բազմաթիվ քարեր, ինչպես նաև գյուղական հայկական գերեզմանոցի տապանաքարերի մեծ մասը խորհրդային շրջանում օգտագործվել են տարբեր շենքերի կառուցման ժամանակ։
Վիճակը պատերազմից հետո
խմբագրել2020 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Քաշաթաղի շրջանը ադրբեջանական վերահսկողությանը անցնելուց հետո հուշարձանի տարածքում փոփոխություններ և ավերումներ դեռևս փաստագրված չեն[2]։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 «Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում», Սամվել Կարապետյան, Երևան, 1999, էջ 179․
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Հարարի սբ․ Ստեփանոս եկեղեցին
- ↑ Encyclopaedia iranica // ARMENIA AND IRAN vi. Armeno-Iranian relations in the Islamic periodԲնօրինակ տեքստ (անգլ.)
In accordance with this, in Armenia the Perso-Ottoman boundary began from the mountains of Javaxkʿ, and passing along the Axuryan river, the range of the Armenian mountains, the western slopes of Mt Ararat and along the Vaspurakan mountains joined the Zagros mountains. The Safavid state included within its boundaries the totality of the historic Armenian provinces of Siwnikʿ, Arcʿax, Utikʿ, Pʿaytakaran, and Persarmenia and also the eastern countries of Ararat, Gugarkʿ, and Vaspurakan.
- ↑ «Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում», Սամվել Կարապետյան, Երևան, 1999, էջ 179-180․
- ↑ «Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում», Սամվել Կարապետյան, Երևան, 1999, էջ 182․
- ↑ «Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում», Սամվել Կարապետյան, Երևան, 1999, էջ 183․