Վիքիպեդիա

Սուրբ Հովհաննես տաճար (Վալետա)

Սուրբ Հովհաննես տաճար (մալթ.՝ Kon-Katidral ta' San Ġwann), Հովհաննես Մկրտչին նվիրված կաթոլիկ տաճար Մալթայի մայրաքաղաք Վալետայում։ Կառուցվել է 1572-1577 թվականներին, Սուր Հովհաննեսի ուխտի ասպետների մեծ մագիստր Ժան Դը լա Կասիերի պատվերով ու հատկացրած միջոցներով։

Սուրբ Հովհաննես տաճար
Տեսակտաճար և եկեղեցի
Երկիր Մալթա[1][2]
ՎարչատարածքՎալետա[1][2]
Ձևավորում1577[3]
Անվանված էՀովհաննես Մկրտիչ
Քարտեզ
Քարտեզ

Նախագծի հեղինակը մալթացի ճարտարապետ Ջիրոլամո Կասարն է, ով Վալետայում մի շարք այլ շինություններ էլ է նախագծել ու կառուցել։ 17-րդ դարում տաճարի ներսը վերստին պատկերազարդվել է, այս անգամ արդեն՝ բարոկկո ոճով։ Այդ աշխատանքն իրականացրել են Մատիա Պրետտին և այլ նկարիչներ։ Տաճարն իր ներքին հարդարանքով ու զարդարանքով համարվում է բարձր բարոկկո ոճի ճարտարապետության ամենասքանչելի նմուշներից մեկը Եվրոպայում[4]։

Պատմություն խմբագրել

 
Տաճարը 1870-ական թվականներին

Սուրբ Հովհաննես տաճարի շինարարությունը պատվիրել է Մալթայի ասպետների ուխտի մեծ մագիստր Ժան դը լա Կասիերը 1572 թվականին[5][6]։ Սկզբնական շրջանում տաճարն անվանվել է այն ժամանակների իտալերենով Chiesa Conventuale di San Giovanni Battista.[7]: Նախագծման աշխատանքները կատարել է մալթացի ճարտարապետ Ջիրոլամո Կասարը, ով Մալթայի նորընծա մայրաքաղաք Վալետայում հեղինակել է մի շարք այլ կարևոր կառույցներ ևս[5][6]։ Ավանդազրույցի համաձայն՝ նա պատվերն ստանալուց հետո մեկնել է Հռոդոս, որպեսզի ուսումնասիրի և ընդօրինակի այդտեղի՝ մզկիթի վերափոխված քրիստոնեական տաճարի ճարտարապետությունը։ Բոլոր դեպքերում՝ Կասարը Սուրբ Հովհաննես տաճարը նախագծելիս չի սահմանափակվել ընդօրինակումներով, այլ զգալի նորամուծություններ է կատարել, և միանգամայն իրավացիորեն նրան կարելի համարել Սուրբ Հովհաննես տաճարի հեղինակ ճարտարապետ[8]։ 1577 թվականից, երբ ավարտվել է նոր տաճարի շինարարությունը, այն դարձել է Մալթայի ասպետական ուխտի գլխավոր սրբավայրը՝ նախկինում այդ դերը կատարած Սուրբ Լոուրենս եկեղեցու (Բիրգու, Վիտտորիոզա) փոխարեն[6]։

Իր գոյության առաջին հարյուրամյակի ընթացքում տաճարը զարդարված է եղել համեստորեն, սակայն 1660-ական թվականներին մեծ մագիստր Ռաֆայել Կոտոները պատվիրել է վերազարդարել ներսը և այն էլ՝ այնպես, որ կարողանա մրցակցել Հռոմի տաճարների հետ։ Կալաբրիացի նկարիչ Մատիա Պրետտին, ստանալով պատվերը, կարողացել է տաճարի ներսը վարպետորեն ու մեծ շքեղությամբ պատկերազարդել բարոկկո ոճով[9]։

Սուրբ Հովհաննես տաճարն իր գերադաս կարգավիճակը պահպանել է մինչև 1798 թվականը, երբ Մալթային տիրացած ֆրանսիացիները արտաքսել են ասպետական ուխտի անդամներին[9]։ Ժամանակի ընթացքում այս սրբավայրն իր նշանակությամբ հավասարվել է արքեպիսկոպոսական աթոռանիստին՝ Մդինայի Սուրբ Պողոս տաճարին։ 1820-ական թվականներին Մալթայի եպիսկոպոսը թույլատրել է, որ Սուրբ Հովհաննեսն օգտագործվի որպես այլընտրանքային մայր տաճար՝ Co-cathedral[10]:

1831 թվականին նշանավոր վիպասան Վալտեր Սքոթը, Սուրբ Հովհաննես իր այցելությամբ խորապես տպավորված, գրել է, որ դա մի դյութիչ տաճար է, այնպիսի տպավորիչ պատկերազարդմամբ, որպիսին ինքը երբևէ և ոչ մի տեղ չի տեսել[10]։

Երկրորդ համաշխարհային ատերազմի ժամանակ տաճարը թեթևակի վնասվել է 1941 թվականին տեղի ունեցած ռմբակոծության հետևանքով, սակայն, բարեբախտաբար, արվեստի ոչ մի գործ չի կորսվել[5][9]։

 
Տաճարի ճակտոնը 2014 թ. վերանորոգումից հետո

1980-ական թվականների վերջերից սկսվել են տաճարի վերականգնման աշխատանքները։ 2001 թվականին ստեղծվել է Սուրբ Հովհաննես տաճարի հիմնադրամ՝ սրբավայրի ու նրա թանգարանի պահպանությունն ու կառավարումն իրականացնելու նպատակով։ 2008-ից 2010 թվականներին վերականգնողական որոշակի աշխատանքներ են իրագործվել, իսկ 2014-ի հուլիսից սկիզբ է դրվել տաճարի ամբողջական վերականգնմանը՝ ճարտարապետ Ժան Ֆրեդոյի և ութ վերականգնող վարպետների ղեկավարությամբ ու վերահսկողությամբ։ 2015-ի սեպտեմբերին արդեն ավարտվել էին ճակտոնի կենտրոնական մասի վերականգնման աշխատանքները[11], իսկ նախագիծն ամբողջությամբ կյանքի է կոչվել 2017 թվականին[12]։

Ներկայումս տաճարը զբոսաշրջիկների համար առավել գրավիչ այցելավայրերից է Մալթայում[9] և ներառված է Մալթայի կղզիների մշակութային սեփականության ազգային գույքացանկում[13]։

Արտաքինը խմբագրել

Տաճարի արտաքինում վառ կերպով արտահայտված է մանիերիստական ոճը, որր բնորոշ էր ճարտարապետ Ջիրոլամո Կասարին։ Ճակտոնը բավականին պարզ է, երկու կողմերից սահմանափակված մեծ զանգակատներով[4]։ Դռան հատվածը շրջանակված է դորիական սյուներով, որոնք պահում են բաց պատշգամբը, որտեղից մեծ մագիստր հարկը պահանջած դեպքերում դիմել է հավաքված ժողովրդին։ Կողային մասերում կան երկու դատարկ նիշաներ[14][15], որոնք, սյուների հետ, փաստորեն շեղումներ են մանիերիստական ճարտարապետության կանոններից[15][16]։

Ամբողջության մեջ տաճարի տեսքը բավական խստաշունչ է և ամրոց է հիշեցնում[17]՝ արտահայտելով թե՛ ճարտարապետ ու ռազմական ինժեներ Կասարի ոճը և թե՛ ասպետական ուխտի տրամադրություններն ու տրամադրվածությունը Մալթայի թուրքական մեծ պաշարմանը (1555-1556 թթ.) հաջորդած տարիներին[5][9]։

Գրականություն խմբագրել

  • The genesis of St. John's, Valletta and a new interpretation of Bramante's design for St. Peter's, Rome
  • La chiesa conventuale di S. Giovanni
  • List and details of burials
  • Piazza, opposite buildings and arcades
  • de Giorgio, Cynthia (2007). St John's Co-Cathedral – Valletta. Santa Venera: Heritage Books (subsidiary of Midsea Books Ltd). ISBN 9789993271710.
  • Sante Guido, Giuseppe Mantella, "Mattia Preti e la volta della Chiesa Conventuale di San Giovanni Battista a La Valletta: documenti e testimonianze 1661-2011 per il 350º anniversario dell'inizio lavori" in I BENI CULTURALI, v. XIX - 3, n. 3 maggio-giugno 2011 (2011), p. 7-28.
  • Sante Guido, Giuseppe Mantella, STORIE DI RESTAURI NELLA CHIESA CONVENTUALE DI SAN GIOVANNI A LA VALLETTA. La cappella di santa Caterina della Lingua d'Italia e le committenze del gran maestro Gregorio Carafa, Malta, MidseaBooks, 2008, 494 p. - 978-99932-7-202-1.
  • Sante Guido, Giuseppe Mantella, "Restauri e riscoperte di scultura del barocco romana a Malta. Capolavori per l'Ordine dei cavalieri di san Giovanni.", Malta, Midsea Books LTD, 2005, 144 p. - 99932-7-046-6.
  • Sante Guido, Giuseppe Mantella, "Il restauro del Reliquiario del Braccio di San Giovanni Battista nella Co-Cattedrale di La Valletta" in BOLLETTINO ICR, n.s., v. 2003 - 6-7, n. 6-7 gennaio-dicembre 2003 (2003), p. 33-49.

Պատկերասրահ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/01130.pdf
  2. ↑ 2,0 2,1 archINFORM (գերմ.) — 1994.
  3. ↑ https://www.stjohnscocathedral.com/the-co-cathedral/
  4. ↑ 4,0 4,1 Degiorgio, Stephen (2010). «Palaces and Lodgings of the Knights of St John at Malta». I Cavalieri di Malta e Caravaggio : la storia, gli artisti, i committenti. Rome: Logart Press. էջեր 220–228. ISBN 978-88-87666-15-1. OCLC 887115351.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 «Restoration work on central part of façade of St John's Co-Cathedral in Valletta complete». The Malta Independent. 2015 թ․ սեպտեմբերի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 14-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Micallef, Mark (2004). «St Lawrence Collegiate Church». Maltese Association of the SMOM. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին.
  7. ↑ Malta illustrata ovvero Descrizione di Malta. p. 342.
  8. ↑ Cassar Pullicino, Joseph (October–December 1949). «The Order of St. John in Maltese folk-memory» (PDF). Scientia. 15 (4): 155. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ ապրիլի 17-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 «History of St John's – A Legacy of the Knights of Malta». St. John's Co-Cathedral. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 «St John's Cathedral». Valletta International Piano Festival. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
  11. ↑ «Restoration work on central part of façade of St John's Co-Cathedral in Valletta complete». The Malta Independent. 2015 թ․ սեպտեմբերի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  12. ↑ Chetcuti, Kristina (2014 թ․ հուլիսի 24). «Co-cathedral's restoration will start in September». Times of Malta. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 27-ին.
  13. ↑ «St.John's Co-Cathedral» (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 2012 թ․ դեկտեմբերի 28. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 3-ին.
  14. ↑ Zerafa, Thomas (2016 թ․ հունվարի 24). «Empty Niches». Times of Malta. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 25-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 Camilleri-Brennan, John (2014 թ․ ապրիլի 11). «Statues for empty niches on St John's façade». Times of Malta. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  16. ↑ Hughes, J. Quentin (1953). The Influence of Italian Mannerism Upon Maltese Architecture Արխիվացված 2017-03-14 Wayback Machine. Melitensiawath. Retrieved 8 July 2016. p. 107-108.
  17. ↑ Partel, Francis J. (2011). The Chess Players, a Novel of the Cold War at Sea. Navy Log LLC. էջ 287. ISBN 9780615414515.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրբ Հովհաննես տաճար (Վալետա)» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սուրբ_Հովհաննես_տաճար_(Վալետա)&oldid=9767941» էջից