Ռուշան
Ռուշան (Ռուշանաշեն, ադրբ.՝ Ruşan), նախկին հայկական բնակավայր, ներկայիս ադրբեջանաբնակ գյուղ Ադրբեջանի Հանրապետության Իսմայիլիի շրջանում[1]։
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Ռուշան | ||
| Երկիր |  Ադրբեջան | |
| Շրջան | Իսմայիլիի շրջան | |
| Համայնք | Ismayilli District? | |
| ԲԾՄ | 702 մետր | |
| Բնակչություն | 988 մարդ | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Աշխարհագրություն
խմբագրելՇրջանի վարչական կենտրոն Իսմայիլի քաղաքից հեռու է 13 կմ դեպի արևմուտք։ Տեղակայված է գոգավոր սարահարթի վրա[1]։
Պատմություն
խմբագրելՌուշանը տարածաշրջանի հին բնակավայրերից է և ունի բազմադարյա պատմություն[1]։
Հայտնի է, որ Ռուշանի հայ ազգաբնակչությունը մեծ կորուստներ է կրել 1918 թվականի ամռանը։ Գյուղի բնակչությունը հայ-թաթարական ընդհարումների հետևանքով կորուստներ կրելով ստիպված է եղել լքել բնակավայրը։ Տարածաշրջանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո Ռուշանը լքած բնակչության փոքր մասը վերադառնում է գյուղ։ 1950-1960-ական թվականներին Ռուշանում բնակություն են հաստատում մեծ թվով ադրբեջանցիներ և լեզգիներ, որի հետևանքով հայ ազգաբնակչության թվաքանակը կտրուկ նվազում է։ Մինչև 1988 թվականի բռնագաղթը գյուղի հայ ազգաբնակչությունը կազմում էր շուրջ 25 տուն[1]։
Պատմամշակութային հուշարձաններ
խմբագրելՌուշան գյուղը, ունենալով բազմադարյա պատմություն, հարուստ է պատմամշակութային հուշարձաններով՝ եկեղեցիներ, գերեզմաններ, բնակելի հին տներ և ալն[1]։
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի
խմբագրել1984 թվականի դրությամբ Ռուշան գյուղի կենտրոնում էր գտնվում հայկական առաքելական Սուրբ Աստվածածին անունը կրող եկեղեցին։ Ուներ երկու մուտք, որոնք գտնվում էին արևմտյան և հարավային կողմերում։ Հարավային մուտքի ճակատային քարի վրա առկա էր շինարարական արձանագրություն և նշված էր 1872 թվական[1]։
Մինչև նոր եկեղեցու հիմնադրումը, ըստ արխիվային վավերագրերի, Ռուշանում եղել է մեկ այլ Սուրբ Աստվածածին անունը կրող եկեղեցի[1][2]։
Հարավ-արևմտյան գերեզմանոց
խմբագրելՌուշան գյուղի հարավ-արևմտյան կողմում՝ բլրի վրա գտնվում էր ընդարձակ հայկական գերեզմանոց։ Ըստ ուսումնասիրությունների՝ մինչև 20-րդ դարի սկզբները գերեզմանոցի տապանաքարերի թիվն անցնում էր 150-ը։ Արձանագիր տապանաքարերը թվագրվում էին 19-րդ դարի սկզբներով, իսկ անարձանագիրները՝ ավելի հին ժամանակներով[1]։
Ճղպորի գյուղատեղի
խմբագրել1984 թվականի դրությամբ Ռուշան բնակավայրից դեպի հյուսիս-արևմուտք պահպանվում էր Ճղպորի անունը կրող գյուղատեղիի վերածված նախկին բնակավայրը։ Այն հայտնի է նաև Ընկուզենյաց անունով։ Գյուղատեղիում է գտնվում հին հայկական գերեզմանոցը։ 1984 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների ժամանակ գերեզմանոցում հայտնաբերվել են խաչքարեր և առանձին բեկորներ։ Խաչքարերից մի քանիսը թվագրվում էին 1095, 1499 թվականներով[1][3]։
Մուրատ խան գյուղատեղի
խմբագրել1984 թվականի դրությամբ Ռուշան բնակավայրից դեպի հյուսիս-արևմուտք պահպանվում էր Մուրատ խան անունը կրող գյուղատեղիի վերածված նախկին բնակավայրը։ Գյուղատեղիում է գտնվում հին հայկական գերեզմանոցը։ 1984 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների ժամանակ գերեզմանոցում հայտնաբերվել են բազմաթիվ տապանաքարեր։ Դրանցից մի քանիսը թվագրվում էին 1051, 1151, 1251, 1352, 1474, 1481 թվականներով[1][3]։
Շոր աղբյուր գյուղատեղի
խմբագրել1984 թվականի դրությամբ Ռուշան բնակավայրից դեպի հյուսիս-արևմուտք պահպանվում էր Շոր աղբյուր անունը կրող գյուղատեղիի վերածված նախկին բնակավայրը։ Գյուղատեղիում է գտնվում հին հայկական գերեզմանոցը։ 1984 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների ժամանակ գերեզմանոցում հայտնաբերվել են խաչքարեր։ Դրանցից մի քանիսը թվագրվում էին 1369, 1452, 1498, 1499 թվականներով[1][3]։
Բեշ քյանդ գյուղատեղի
խմբագրել1984 թվականի դրությամբ Ռուշան բնակավայրից դեպի հյուսիս-արևմուտք պահպանվում էր Բեշ քյանդ անունով հայտնի գյուղատեղիի վերածված նախկին բնակավայրը։ Գյուղատեղիում է գտնվում հին հայկական գերեզմանոցը։ 1984 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների ժամանակ գերեզմանոցում հայտնաբերվել են տապանաքարեր և դրանց բեկորներ։ Դրանք թվագրվում էին 1434, 1495 թվականներով[1][3]։
Բնակելի տներ
խմբագրելԳյուղում կային բնակելի մի քանի հին տներ, որոնց մի մասն ունեին շինարարական արձանագրություններ։ Դրանցից մեկը կառուցվել է 1896 թվականին և պատկանում էր Գենադի Մակյանին։ Այն գտնվում էր եկեղեցու հյուսիս-արևմտյան կողմում։ Տան հարավային ճակատին՝ պատշգամբի ներսում հայերեն լեզվով փորագրված էր շինության թվականը՝ «ԿԱՌՈՒՑԱՒ ՏՈՒ|ՆՍ Ի ՎԱԵԼՈՒՄՆ | ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԻ ՊՈ|ՂՈՍԵԱՆՑ, 1896 ԱՄԻ։»[1][3]։ Մեկ այլ երկհարկանի բնակելի տուն, որը նույնպես կառուցվել է 1896 թվականին, առաջին հարկի մուտքերից մեկի բարավորին հայերեն փորագրված էր կառուցման թվականը՝ 1886 ԹԻՎ | ԸՍՏԵՓԱՆ[1][3]։
Բնակչություն
խմբագրելՄինչև 19-րդ դարը Ռուշանը եղել է հայաբնակ գյուղ։ Հայտնի է, որ 1918 թվականին գյուղի հայ ազգաբնակչությունը թվային մեծ կորուստներ է կրել և հեռացել բնակավայրից։ Հետագայում քիչ թվով հայեր վերադարձել են Ռուշան։ 20-րդ դարի կեսերից Խորհրդային Ադրբեջանի կազմում գտնվող Ռուշանում բնակություն են հաստատել մեծ թվով ադրբեջանցիներ և լեզգիներ[1]։
Ռուշան գյուղի հայ ազգաբնակչության վերաբերյալ վիճակագրական տեղեկություններ հայտնի են 1861 թվականից։ Այդ թվականի դրությամբ գյուղում կար 105 հայկական տուն[1][4]։ 1890 թվականին գյուղում բնակվում էր 420 հայ, ընդհանուր առմամբ 62 տուն[1][4]։ 1914 թվականի դրությամբ Ռուշանում բնակվում էր 601 հայ[1][5]։ Գյուղի հայ ազգաբնակչությունը բնակավայրը ստիպողաբար լքել է 1988 թվականին[1]։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 «Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը», Սամվել Կարապետյան, Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ, Երևան, 1997 թվական։
- ↑ Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 4581, 3684, 5340
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Բարխուտարեանց Մ., Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1863, թ․։
- ↑ 4,0 4,1 Սմբատեանց Մ., Նկարագիր Սուրբ Ստեփանոսի վանաց Սաղիանի եւ միւս վանօրէից եւ ուխտատեղեաց եւս եւ քաղաքացն եւ գիւղօրէից որք ի Շամախիոյ թեմի, Տփխիս, 1896, էջ 139։
- ↑ “Кавказский Календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 176.(ռուս.)