Ռիեհեն
Ռիեհեն (գերմ.՝ Riehen), քաղաք Շվեյցարիայում, Բազել-Շտադ կանտոնի 3 համայնքներից մեկը։
| շվեյց. գերմ.՝ Riehen | |||||
| |||||
 | |||||
| Երկիր |  Շվեյցարիա | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Մակերես | 10,87 կմ² | ||||
| ԲԾՄ | 278 մետր, 295 մետր | ||||
| Պաշտոնական լեզու | գերմաներեն | ||||
| Բնակչություն | ▲21 879 մարդ (սեպտեմբերի 30, 2021)[1] | ||||
| Հեռախոսային կոդ | 061 | ||||
| Փոստային դասիչ | 4125 | ||||
| Ավտոմոբիլային կոդ | BS | ||||
| Պաշտոնական կայք | riehen.ch(գերմ.) | ||||
| |||||
Բնակչությունը՝ 21,755 (դեկտեմբերի 31, 2021)[2]։
Աշխարհագրություն խմբագրել
Ռիեհեն կոմունան գտնվում է Բազել-Շտադի հյուսիս-արևելքում, ունի 10,87 կմ² տարածք, որը կազմում է կանտոնի տարածքի գրեթե 30%-ը և սահմանակից է կանտոնի մնացած կոմունաներին՝ Բազելին (հարավ-արևմուտքում) և Բեթինգենին (հարավ-արևելքում)[3]։
Ռիեհենի տարածքով հոսում է Հռենոսի վտակ Վիեզ գետը։ Վիզեն սկիզբ է առնում Բազելից, սակայն Ռիենը նաև ելք ունի դեպի Հռենոսի աջ ափ՝ Բիրսֆելդեն կոմունայի դիմաց[4]։
Ռիենից հյուսիս-արևելքում գտնվում է Երկաթե ձեռքը` մոտ 40 հեկտար տարածքով, գրեթե 1,7 կիլոմետր երկարությամբ և առավելագույնը 300 մ լայնությամբ հողատարածքի նեղ շերտ, որը դուրս է գալիս Գերմանիայի տարածքում, Լյորախ և Ինցլինգեն կոմունաների միջև՝ Բադեն-Վյուրտեմբերգ նահանգում և շրջապատված է անտառապատ լեռնաշղթայով։ Շվեյցարա-գերմանական սահմանի այս հատվածը, որը նշված է պատմական սահմանաքարերով, անփոփոխ է մնացել գրեթե 500 տարի և համարվում է Կենտրոնական Եվրոպայում հնագույններից մեկը։
Ռիեհենը սահմանակից է նաև Բադեն-Վյուրտեմբերգի մյուս կոմունաներին՝ հյուսիսում Վեյլ-ամ Ռեյնին և հարավում՝ Գրենցախ-Վիլենին[5][6]։
Պատմություն խմբագրել
Այդ տարածքում նեանդերթալցիներն ապրել են դեռ 50000 տարի առաջ։ Ենթադրվում է, որ այն մշտապես բնակեցված է եղել մ.թ.ա. 3000 թվականից, իսկ 751 թվականին առաջին անգամ հիշատակվել է «Վահինհոֆեն» (գերմ.՝ Wahinhofen) տարածքը, որն այժմ կոչվում է Վենկենհոֆ[7]։ «Ռիեհեն» անվանումն առաջին անգամ կիրառվել է 1113 թվականին։
1270 թվականին Ռիեհենը պատկանում էր Բազելի եպիսկոպոսությանը։ Ռիեհենը կողոպտվել և այրվել է 1444-1446 թվականներին՝ Բիրսում Սուրբ Հակոբի ճակատամարտի ժամանակ, իսկ 1490-1493 թվականներին՝ Կապելեր Ֆեհդեի ժամանակ։ 1522 թվականին Ռիեհենը տիրել է Բազել քաղաքին և 1528 թվականին միացել վերակառուցմանը։ Երեսնամյա պատերազմի ժամանակ Ռիեհենը օկուպացված էր և ընդունել է բազմաթիվ փախստականների։
1833 թվականին Բազելի կանտոնը բաժանվել է Բազել-Շտադտի և Բազել-Լանդլի։ Ռիեհենը հարևան Բեթինգեն փոքր համայնքի հետ միասին մնացել է Բազել-Շտադտի մաս[8]։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Ռիեհենով անցնում էր փախստականների ճանապարհը։
Երբ Բազել-Շտադ կանտոնը 1957 թվականին թույլ է տվել համայնքներին ներդնել կանանց ընտրական իրավունքը, Ռիեհենն առաջինն էր Շվեյցարիայում, որ 1958 թվականի հունիսի 26-ին ներկայացրել է կանանց ընտրական իրավունքը։ Նույն թվականին Գերտրուդ Սպատ-Շվեյցերը ընտրվել է քաղաքային խորհրդի անդամ և դարձել առաջին շվեյցարացի կինը, որն ընտրվել է քաղաքական մարմնի անդամ։
1994 թվականից ի վեր օգտագործվել է մոտ 1500 մետր խորության վրա գտնվող երկրաջերմային էներգիայի ջրամբարը, որը ջերմություն է մատակարարում ավելի քան 8000 բնակչ։
Երեք անգամ՝ 1885 թվականին, 1898 թվականին և 1910 թվականին, Ռիեհենը Բազելի հետ միավորելու առաջարկներ են արվել, սակայն դրանք չեն իրականացվել։
Բնակչություն խմբագրել
2021 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ բնակչությունը կազմել է 21,755 մարդ, այդ թվում՝ 10,338 տղամարդ (47,5%) և 11,417 կին (52,5%)։ 5975 բնակիչ (27,5%) օտարերկրացիներ են։
| 1670 | 1774 | 1850 | 1900 | 1930 | 1941 | 1950 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 | 2010 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 727 | 1078 | 1575 | 2576 | 6393 | 7415 | 12402 | 21026 | 20611 | 19914 | 20370 | 20602 | 21705 |
Կրթություն խմբագրել
Բազել-Շտադում պարտադիր կրթության առաջին փուլը ներառում է երկամյա մանկապարտեզ և վեցամյա տարրական դպրոց։ Ռիեհենի և Բեթինգենում գործում է 6 տարրական դպրոց և 27 մանկապարտեզ, որոնք առաջարկում են նաև ցերեկային խնամքի խմբեր։ Այնտեղ սովորում է մոտ 1900 երեխա։ Ռիեհենում գործում է 5 դպրոց և 25 մանկապարտեզ։
Ռիեհենի դպրոցականները պարտադիր եռամյա միջնակարգ կրթություն են ստանում Բազելում գտնվող կանտոնային դպրոցներում։ Հետագա կրթությունը հնարավոր է նաև Բազելում, այդ թվում՝ գիմնազիաներում և արհեստագործական դպրոցներում[11]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Statistisches Amt Basel-Stadt: Wohnbevölkerung nach Bezirk
- ↑ Susanne Asche, Ernst Otto Bräunche (Hrsg.): Die Straße der Demokratie. Info Verlag, Karlsruhe 2007, ISBN 978-3-88190-483-4, S. 172
- ↑ Կաղապար:Швейцария:Regionalportrats 2021
- ↑ Կաղապար:HLS
- ↑ «Gedenkstätte Riehen». Վերցված է 2013-12-04-ին. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 8. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ «Geothermieprojekt in Riehen (BS) erhält Erkundungsbeitrag». bfe.admin.ch. 2020-01-10. Վերցված է 2020-01-13-ին. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 18. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ L. Emil Iselin: Geschichte des Dorfes Riehen. Basel 1922.
- ↑ «Gemeinsam im Alleingang: das Verhältnis der Stadt zu ihren Vororten» (շվեյցարական վերին գերմաներեն). 2018-02-11. Վերցված է 2020-07-08-ին. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 18. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ «Riehen». Historisches Lexikon der Schweiz (գերմաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 14-ին.
- ↑ «Statistik der Schweizer Städte 2022». BFS[de] (գերմաներեն). 2022 թ․ ապրիլի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 28-ին.
- ↑ «Porträt der Gemeindeschulen von Bettingen und Riehen» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 30-ին.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Официальная страница(գերմ.)