Ռասիզմն ԱՄՆ-ում
Ռասիզմն ԱՄՆ-ում գոյություն է ունեցել պետության ստեղծման օրվանից։ Հասարակությունը, որը հիմնված է սպիտակ մարդկանց կողմից, տարբերվում են իրենց ազգային և կրոնական հատկանիշներով, այլ խմբերի նկատմամբ իրենց վերաբերմունքով։ Ռասիզմի հիմնական զոհերն են դարձել ոչ սպիտակ բնիկ հնդկացիները և ստրուկները, այսինքն՝ աֆրոամերիկացիները։ Իրավաբանորեն քաղաքացիական իրավունքները տարածվում էին միայն սպիտակ բնակչության վրա։ Սակայն, չնայած դրան, ոչ բողոքական սպիտակ բնակչությունը՝ իտալացիները, իսպանացիները, ֆրանսիացիները, հույները, գերմանացիների մի մասը, հոլանդացիները, իռլանդացիները, լեհերը, հրեաները, կենցաղային մակարդակով բողոքականների կողմից այլատյացության զոհ են դարձել։ Նրանց բողոքական մեծամասնությունը համարում էր «օտար սպիտակներ»։
15-19-րդ դարեր խմբագրել
Նախքան գաղութային Ամերիկայում ստրկությունը սկսել է ամբողջովին հիմնված լինել մաշկի գույնի վրա, հազարավոր աֆրիկյան ստրուկներ սպասարկել են եվրոպացի գաղութարարներին սպիտակ և հնդկական ստրուկների հետ միասին։ Երբեմն նեգրերը ստրկության ժամկետի մշակումից հետո ազատություն և հող էին ստանում, այսինքն՝ դառնում էին հողատերեր։
1676 թվականին սկսվել է ապստամբությունը Վիրջինիայի նահանգապետի և հարուստ հողատերերի կողմից աղքատ գաղութարարների շահագործման համակարգի դեմ, որը գլխավորել է Նաթանիել Բեկոնը։ Հիվանդությունից նրա մահից հետո հեղափոխությունը կորցրել է ղեկավարին, բայց Բեկոնը լայն աջակցություն է ստացել ստրուկների միջավայրում, և արդյունքում նրանք, այնուամենայնիվ, հասել են այն բանին, որ այժմ միայն նեգրերը կարող էին օգտագործվել որպես ստրուկներ, իսկ սպիտակները խոստացել էին տարբեր օգուտներ։
Այդ որոշումները սկիզբ են դրել «Սև ստրկության» երկարատև ժամանակահատվածին, երբ նեգրերը օգտագործվում էին գյուղատնտեսական աշխատանքների համար, հատկապես բամբակի և ծխախոտի արտադրության մեջ։
Հյուսիսում ստրկությունն ավելի քիչ էր տարածված՝ սովորաբար տնային ծառաների տեսքով։
Չնայած ԱՄՆ Կոնգրեսը 1808 թվականին արգելել է Աֆրիկայից նոր ստրուկների ներկրումը, այդ պրակտիկան գոյություն է ունեցել առնվազն ևս կես դար։ 1844 թվականին, պատասխանելով ստրուկների առուծախի դեմ եվրոպական պետությունների բողոքներին, ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Քելհունը պատասխանել է, որ գիտության տվյալներն իբր վկայում են սպիտակներից սևամորթների արմատական տարբերությունների մասին, և այդ պատճառով «գոյություն ունեցող հարաբերությունները ցեղերի միջև» առավել բարենպաստ են[1]։ Ստրկությունը անվանապես չեղյալ է հայտարարվել 1865 թվականին Աբրահամ Լինքոլնի կողմից, իսկ փաստացի՝ ԱՄՆ սահմանադրության 13-րդ փոփոխությամբ, որն ընդունվել է 1865 թվականին։ Բայց ստրկության վերացումից հետո ռասիզմը երկար ժամանակ գոյություն է ունեցել առանձին ուսուցման տեսքով։
19-րդ դարի երկրորդ կեսին ԱՄՆ-ում (ինչպես Եվրոպայում) տարածում են ստացել սոցիալական դարվինիզմի և եվգենիկայի գաղափարները։ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի առաջին կեսին որոշ ցեղերի և ազգերի մշակութային զարգացման և մյուսների «ընտրվածության» անկարողության մասին պնդումները քիչ չեն եղել ամերիկյան գիտական գրականության մեջ։ Հրատարակվել են մի շարք ակտեր, որոնք խրախուսում են գերմանացի ժողովուրդների ներկայացուցիչների ներգաղթը։ Մի շարք նահանգներում արգելվել են ազգամիջյան ամուսնությունները[1]։ Վառ արտահայտված ռասիստական բնույթ է կրել 20-րդ դարի առաջին կեսին ԱՄՆ քաղաքացիության տրամադրման քաղաքականությունը։ Ի սկզբանե, 19-րդ դարում պարզվել է, որ ներգաղթյալների շրջանում ամերիկյան քաղաքացիություն կարող էին ստանալ միայն «սպիտակ» ռասայի ազատ ներկայացուցիչները։ 1870 թվականին քաղաքացիություն ստանալու իրավունքը նույնպես տրվել է աֆրիկացիներին[2]։ Սակայն մոնղոլոիդ ռասային, ինչպես նաև հնդիկներին պատկանող անձանց երկար ժամանակ օրենսդրորեն արգելված էր (այդ թվում՝ 1870 թվականի օրենքով) ամերիկյան քաղաքացիություն տրամադրել։ 1922-1923 թվականներին ԱՄՆ Գերագույն դատարանն արգելել է ԱՄՆ-ում հպատակագրումը սկզբում ճապոնացիներին (որպես ոչ սպիտակ), իսկ հետո հնդկացիներին՝ ճշտելով, որ սպիտակը «Սպիտակ մարդն է համընդհանուր ընդունված, այլ ոչ գիտական իմաստով»[3]։ 1917 թվականին լիովին արգելվել է ներգաղթը «սահմանափակ ասիական գոտուց» (արևելյան երկայնության 60°, արևմտյան երկայնության 165°, հարավային լայնության 26°)[4]։
20-րդ դար խմբագրել
ԱՄՆ-ում ռասիզմի հաղթահարման գործում էական առաջընթաց է գրանցվել 1960-ական թվականներին, երբ քաղաքացիական իրավունքների համար պայքարի շարժման հաջողությունների արդյունքում զգալի քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական միջոցներ են ձեռնարկվել, որոնք ապահովում են իրավահավասարությունն ու դարավոր անդունդի հաղթահարումը, որն առանձնացրել են աֆրոամերիկացիներին, ամերիկացիներին և այլ փոքրամասնություններին ամերիկյան կյանքի հիմնական հոսքից։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 М. Левин, Я. Рогинский, Н. Чебоксаров. Англо-американский расизм. // Советская этнография, 1949, № 1. — С. 18-47.
- ↑ Филиппенко А. А. Проблемы иммиграционной политики США в период 1990—2015 гг. Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. — М., 2015. — С. 25.
- ↑ Филиппенко А. А. Проблемы иммиграционной политики США в период 1990—2015 гг. Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. — М., 2015. — С. 39.
- ↑ Филиппенко А. А. Проблемы иммиграционной политики США в период 1990—2015 гг. Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. — М., 2015. — С. 37.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռասիզմն ԱՄՆ-ում» հոդվածին։ |