Յանգոն (Ռանգուն)

(Վերահղված է Ռանգունից)

Յանգոն (նախկինում Ռանգուն, «յանգոուն» jàɴɡòʊɴ), խոշորագույն քաղաք և Մյանմայի նախկին մայրաքաղաք[1] (2005 թվականի նոյեմբերի 6-ից կառավարության նստավայրը տեղափոխվել է Նայպիդո) մոտ 6 միլիոն մարդ բնակչությամբ։ Պետության տնտեսական, մշակութային և կրթական կարևոր կենտրոն է։ Խոշոր տրանսպորտային հանգույց։

Քաղաք
Յանգոն / Ռանգուն
ရန်ကုန်
ԵրկիրՄյանմա Մյանմա
ԵնթարկումՆախկին մայրաքաղաք
ՀամայնքՅանգոն
Հիմնադրված էմոտ 1035 թ.
Մակերես576 կմ²
ԲԾՄ15 մ
Բնակչություն5․998․000 մարդ (2013)
Խտություն7774 մարդ/կմ²
Ագլոմերացիա5,209,541
Ժամային գոտիUTC+6:30
Հեռախոսային կոդ1, 80, 99
Պաշտոնական կայքyangoncity.com.mm
Յանգոն (Ռանգուն) (Մյանմա)##
Յանգոն (Ռանգուն) (Մյանմա)

Հարավ-Արևելյան Ասիայի այլ քաղաքների հետ համեմատ Յանգոնում պահպանվել են գաղութային ժամանակաշրջանի մեծաթիվ կառույցներ[2]։

Անվան ծագումնաբանություն

խմբագրել

Յանգոն անվանումը բիրմաներեն «յան» և «կոուն» բառերի համադրություն է, որոնք համապատասխանաբար նշանակում են «թշնամիներ» և «վերջանալ»։ Այսպիսով, քաղաքի անվանումը կարելի է թարգմանել որպես «Թշնամանքի վերջը»։

Քաղաքի պատմություն

խմբագրել
 
զանգը Շվեդագոն պագոդայի

Վաղ ժամանակաշրջան

խմբագրել

Յանգոնը ունի հարուստ և հնադարյան պատմություն։ Ինչպես պնդում են հնպետները, դեռևս մ.թ.ա. V դարում այստեղ, Յանգոն գետի ափին, գոյություն է ունեցել Օկկալա անունով բնակավայրը։ Օկկալայի բնակիչները հիմնականում զբաղվել են ձկնորսությամբ[3]։ XI դարի սկզբին (1028-1043 թթ.) Օկկալայի վայրում ստեղծվել է մոների բնակավայրը, որը հայտնի է դարձել Դագոն անունով[4]։ Դագոնը ոչ մեծ ձկնորսական գյուղ էր, որն ի հայտ էր եկել Շվեդագոն պագոդայի շուրջը։ 1755 թվականին Ալաունպայա թագավորը գրավել է Դագոնը և վերանվանել «Յանգոն»։ Բրիտանացիները գրավել են Յանգոնը Առաջին Անգլա-Բիրմանական պատերազմի (1824-1826) ժամանակ, սակայն քաղաքը վերադարձվել է բիրմանացիներին պատերազմի ավարտից հետո։ 1841 թվականին քաղաքն ավերվել է հրդեհի արդյունքում[5]։

Գաղութային ժամանակաշրջան

խմբագրել

Բրիտանացիները 1852 թվականին վերահսկողություն են սահմանել Յանգոնի և ամբողջ Ստորին Բիրմայի վրա Երկրորդ Անգլա-Բիրմանական պատերազմի արդյունքում։ Բրիտանական վարչակազմը Յանգոնը վերածեց Բրիտանական Բիրմայի առևտրային և քաղաքական կենտրոնի։ Յանգոնը դարձել է ամբողջ Բրիտանական Բիրմայի մայրաքաղաքը 1885 թվականին տեղի ունեցած Երրորդ Անգլա-Բիրմանական պատերազմի արդյունքում Վերին Բիրմայի կապիտուլյացիայից հետո[6]։ Բրիտանացիների օրոք հիմնադրվել է Ռանգունի կենտրոնական հոսպիտալը և Ռանգունի համալսարանը։

Ժամանակակից Յանգոն

խմբագրել
 
Յանգոնի արվարձանների տեսարանը տիեզերքից

1948 թվականին Բիրմայի անկախացումից հետո բազմաթիվ գաղութային անվանումներով փողոցները և զբոսայգիները անվանափոխվեցին բիրմանականի։ 1989 թվականին քաղաքին վերադարձվել է Յանգոն անվանումը՝ փոխարինելով անգլիական Ռանգուն անվանումը [rɔ̀ɴɡʊ́ɴ]: Հետգաղութային ժամանակաշրջանում Յանգոնը ակտիվորեն կառուցապատվում էր։ Այսօր Մեծ Յանգոնի տարածքը կազմում է մոտ 600 կմ²։

Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր

խմբագրել

Յանգոնը գտնվում է Ստորին Մյանմայում Յանգոն և Բագո գետերի միախառնման տեղում, Մարտաբան ծոցից մոտ 30 կմ հեռավորության վրա։

Համաձայն Կյոպենի կլիմայի դասակարգման, Յանգոնի կլիման արևադարձային մուսոնային է[7]։ Մայիսից մինչև հոկտեմբեր տևում է անձրևային սեզոնը, որի ընթացքում թափվում է տարեկան տեղումների մեծ մասը։ Չոր սեզոնին (նոյեմբերից ապրիլ) տեղումների քանակը նվազագույնն է։ Չոր սեզոնին եղանակը շոգ է՝ միջին առավելագույնը ապրիլին կազմում է +37 °C, միջին նվազագույնը՝ +24,3 °C:

Յանգոն (1961—1990)ի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F) 37.8
(100)
38.3
(100.9)
39.4
(102.9)
41.1
(106)
40.6
(105.1)
36.7
(98.1)
33.9
(93)
33.9
(93)
34.4
(93.9)
35.0
(95)
35.0
(95)
35.6
(96.1)
41.1
(106)
Միջին բարձր °C (°F) 32.2
(90)
34.5
(94.1)
36.0
(96.8)
37.0
(98.6)
33.4
(92.1)
30.2
(86.4)
29.7
(85.5)
29.6
(85.3)
30.4
(86.7)
31.5
(88.7)
32.0
(89.6)
31.5
(88.7)
32.3
(90.1)
Միջին օրական °C (°F) 25.1
(77.2)
26.9
(80.4)
28.8
(83.8)
30.7
(87.3)
29.2
(84.6)
27.4
(81.3)
26.9
(80.4)
26.9
(80.4)
27.3
(81.1)
27.9
(82.2)
27.2
(81)
25.3
(77.5)
27.5
(81.5)
Միջին ցածր °C (°F) 17.9
(64.2)
19.3
(66.7)
21.6
(70.9)
24.3
(75.7)
25.0
(77)
24.5
(76.1)
24.1
(75.4)
24.1
(75.4)
24.2
(75.6)
24.2
(75.6)
22.4
(72.3)
19.0
(66.2)
22.6
(72.7)
Ռեկորդային ցածր °C (°F) 12.8
(55)
13.3
(55.9)
16.1
(61)
20.0
(68)
20.6
(69.1)
21.7
(71.1)
21.1
(70)
20.0
(68)
22.2
(72)
21.7
(71.1)
16.1
(61)
12.8
(55)
12.8
(55)
Անձրևի տեղումներ մմ (դյույմ) 5
(0.2)
2
(0.08)
7
(0.28)
15
(0.59)
303
(11.93)
547
(21.54)
559
(22.01)
602
(23.7)
368
(14.49)
206
(8.11)
60
(2.36)
7
(0.28)
2681
(105,55)
Միջ. անձրևոտ օրեր 0.2 0.2 0.4 1.6 12.6 25.3 26.2 26.1 19.5 12.2 4.8 0.2 129.3
% խոնավություն 62 66 69 66 73 85 86 87 85 78 71 65 74
Միջին ամսական արևային ժամ 300 272 290 292 181 80 77 92 97 203 280 288 2452
Աղբյուր #1: World Meteorological Organization[8], Sistema de Clasificación Bioclimática Mundial (extremes)[9]
Աղբյուր #2: Danish Meteorological Institute (sun and relative humidity)[10]

Քույր քաղաքներ

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. «Burma's new capital stages parade» (անգլերեն). BBC News. 2006 թ․ մարտի 27. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  2. Martin, Steven (2004 թ․ մարտի 30). «Burma maintains bygone buildings». BBC News. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 22-ին.
  3. «Янгон — Рангун». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  4. Founded during the reign of King Pontarika, per Charles James Forbes Smith-Forbes (1882). Legendary History of Burma and Arakan. The Government Press. էջ 20.; the king’s reign was 1028 to 1043 per Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. London: Frank Cass & Co. Ltd. էջ 368.
  5. Kyaw Kyaw (2006). Frauke Krass, Hartmut Gaese, Mi Mi Kyi (ed.). Megacity yangon: transformation processes and modern developments. Berlin: Lit Verlag. էջեր 333–334. ISBN 3-8258-0042-3.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
  6. «Yangon Summary Review and Analysis». Bookrags.com. 2005 թ․ հոկտեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 17-ին.
  7. Peel, M. C. and Finlayson, B. L. and McMahon, T. A. (2007). «Updated world map of the Köppen–Geiger climate classification» (PDF). Hydrol. Earth Syst. Sci. 11: 1633–1644. doi:10.5194/hess-11-1633-2007. ISSN 1027-5606.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  8. «World Weather Information Service – Yangon». World Meteorological Organization. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 8-ին.
  9. «Burma (Myanmar) - Rangun» (Spanish). Centro de Investigaciones Fitosociológicas. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  10. Cappelen, John; Jensen, Jens. «Myanmar - Rangoon» (PDF). Climate Data for Selected Stations (1931-1960) (Danish). Danish Meteorological Institute. էջ 189. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  11. https://wb.km.gov.cn/c/2008-02-21/3839238.shtml
  12. https://wb.km.gov.cn/upload/resources/file/2022/05/11/3666839.pdf
  13. http://enfaohn.hainan.gov.cn/wsbSR/wsbSC/index_m.html
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յանգոն (Ռանգուն)» հոդվածին։