Պրոմեթևսի քարանձավ

Պրոմեթևսի քարանձավ
	Կատեգորիա ԲՊՀՄ — III (Բնության հուշարձան)
Տեղագրություն	Վրաստան, Իմերեթի մարզ
Ամենամոտիկ քաղաք	Քութաիսի
Կոորդինատներ	42°22′36″ հս․. լ. 42°36′02″ ավ. ե.HGЯO
Հիմնադրված է	2007
Կայք	Prometheus Cave Natural Monument
	Kumistavi cave Վիքիպահեստում

Պրոմեթևսի քարանձավ (վրաց.՝ პრომეთეს მღვიმე, հայտնի է նաև որպես Կումիստավի քարանձավ ( վրաց.՝ ყუმისთავის მღვიმე) և Ծղալտուբո քարանձավ ( վրաց.՝ ღლიანის მღვიმე), բնության հուշարձան,կարստային քարանձավ Վրաստանի Իմերեթի շրջանի Ծղալտուբո մունիցիպալիտետում^[1]։

Ըստ Բնության պահպանության միջազգային միության դասակարգման III կատեգորիայի քարանձավ։ Գտնվում է Սոլկոտաս Մգվիմե բնության հուշարձանից 15 կմ հարավ-արևմուտք։ Քարանձավի ընդհանուր երկարությունը մոտ 11 կմ է^[2], որից 1060 մետրը բաց է այցելուների համար^[3]^[4]։

Մորֆոլոգիա

Պրոմեթևսի քարանձավը ձևավորվել է Սատաֆլիա-Ծղալտուբո կարստային զանգվածում^[5]։ Քարանձավի ընդհանուր երկարությունը մոտ 11 կմ է, որից այցելուների համար բաց է 1060 մետրը։ 46,6 հեկտար տարածք զբաղեցնող քարանձավն ընդհանուր առմամբ ունի 22 սրահ, որոնցից վեցը ներկայումս բաց են զբոսաշրջիկների համար^[6]։ Այցելուները ներկայումս կարող են տեսնել այս քարանձավները գետնի մակարդակից մոտ 80 մ խորության վրա։

Հուշարձանի զբոսաշրջային այցելությունների համար մշակված հատվածը ներառում է երկու անցուղիներ՝ նավակներով նավարկող կամ քարանձավներով զբոսնող այցելուների համար^[6]։

Քարանձավում ջերմաստիճանը հաստատուն է` 15-17 °С:

Կազմություն

Քարանձավը կազմված է մի քանի ձևաբանական տարբեր բաժիններից՝ չոր, ցիկլային, շարունակական և սիֆոնային։ Չոր հատվածները կազմում են մեկ, հիպսոմետրիկորեն ամենաբարձր հատակը։ Հարուստ է ստալակտիտներով, ստալագմիտներով, հելիկտիտներով, պատերի ծածկույթներով, կասկադային սիֆոններով, «օրգանական խողովակներով» և այլն։ Կան 2 մ երկարությամբ ստալակտիտներ և 8–10 մ բարձրությամբ ստալագմիտներ։

Ցիկլային հատվածները հիմնականում առկա են քարանձավի վերջին 300 մետրում և պարունակում են լայն, ընդարձակ սրահներ, որոնց հատակով հոսում է մշտական գետակ։ Ակտիվ հատվածի ողջ երկարությամբ հոսում է ստորգետնյա գետը, որը սիֆոնիկ լճերի շղթայով անցնելուց հետո դուրս է գալիս մակերես՝ որպես Կումի գետի աղմկոտ աղբյուր[2]։

Պատմություն

Քարանձավը հայտնաբերել և ուսումնասիրել են վրացի քարանձավաբանները (առաջնորդ Ջումբեր Ջիշկարիանին և անդամներ՝ Թամազ Քոբուլաշվիլի, Ամիրան Ջամրիշվիլի, Վախթանգ Կապանաձե, Կոտե Նիժարաձե) 1980-ականների սկզբին։ Այն մեծ քարանձավային համակարգի մի մասն է՝ միավորված մեկ ստորգետնյա գետով։ Ներկայումս հետազոտվել է գետի մոտ 30 կմ-ը, ինչը կազմում է քարանձավային ամբողջ համակարգի երկարության մոտ կեսը։

Պրոմեթևսի քարանձավի զբոսաշրջային կենտրոն

1985 թվականին սկսվեց քարանձավի վերածումը տեսարժան վայրերի զբոսաշրջային վայրի։ Մինչև 1989 թվականը քարանձավում մոտ 1 կմ երկարությամբ հետիոտնային երթուղի է անցկացվել, կառուցվել են աստիճաններ և արահետներ, իսկ ելքի մոտ փորվել է 150 մետրանոց թունել և սկսվել է առաջին հարկի շենքերի շինարարությունը։ Քարանձավը համալրվել է ժամանակավոր լուսավորությամբ, սկսել են այցելել զբոսաշրջիկների փոքր խմբեր։

1990 թվականին Խորհրդային Միության փլուզման և միջոցների սղության պատճառով նախագիծը փակվել է^[7]։ Մի քանի տարի շարունակ տեղի մի քաղաքացի պաշտպանել է քարանձավը վանդալներից, ինչի մասին որպես հիշատակ քարանձավի մուտքի մոտ տեղադրվել է նրա և իր շան արձանը։

Քանդակները Պրոմեթևսի քարանձավի ելքի մոտ

2007 թվականին՝ նախագծի փակումից 17 տարի անց, վրացական իշխանությունները կրկին վերադարձել են քարանձավը զբոսաշրջային վայրի վերածելու գաղափարին։ Վրաստանի նախագահ Միխայիլ Սահակաշվիլին, ով 2010 թվականին այցելել էր քարանձավ, խթան է հաղորդել քարանձավը զբոսաշրջային օբյեկտի վերածելուն^[8] և առաջարկել նոր անվանում՝ Պրոմեթևսի քարանձավ, քանի որ լեգենդար հնագույն հերոս Պրոմեթևսը շղթայված էր մոտավորապես այս տարածքում գտնվող լեռներին (Տեղական լեգենդը ստիպում է Պրոմեթևսին կապվել Խվամլիի զառիթափերին՝ մշտապես խոշտանգվելով ագռավի կողմից)^[9]։

Մեկ տարում քարանձավը վերանորոգվել և վերաբացվել է այցելուների համար 2011 թվականի մայիսի 26-ին^[10]։

Բացման նախօրեին կրկին այցելելով քարանձավ՝ Սաակաշվիլին վստահություն է հայտնել, որ նոր գրավչությունը կծառայի Վրաստանում զբոսաշրջության բիզնեսի զարգացմանը՝ նշելով, որ մինչ այդ Վրաստանում կար միայն երկու պատշաճ սարքավորված քարանձավ՝ «Սատապլիան, որը մենք ավարտեցինք. բոլորովին վերջերս, և Նորաֆոնյանը, որը գտնվում է Աբխազիայում»^[11]։

Մուտքեր

Քարանձավը ենթահորիզոնական, միջանցքային տիպի խոռոչ է։ Այն ունի երեք մուտք՝ մեկը գտնվում է չոր հովտի հատակին, ծովի մակարդակից 147 մ բարձրության վրա, 2-րդը բացվում է 160 մ բարձրության վրա, իսկ 3-րդը բացվում է Կումիս Վակլուզից՝ սիֆոնիկ լճերի շղթայով 125 մ բարձրության վրա։ Քարանձավ կարելի է մտնել նաև Ղլիանա քարանձավից՝ 200 մետր ջրային ուղով։

Ֆլորա և ֆաունա

Քարանձավում ջերմաստիճանը հաստատուն է` 15-17 °С: Միկրոկլիմայի պատճառով քարանձավում բնակվում են մթությանը հեշտությամբ հարմարվող օրգանիզմներ` չղջիկներ, փափկամարմիններ, սարդեր, բզեզներ^[12]։

Պրոմեթևսի քարանձավի տարածքի կրաքարային զանգվածը, խոնավ մերձարևադարձային կլիման և դրա հետ կապված ավելորդ խոնավությամբ հողերը բարենպաստ պայմաններ են ստեղծում բուսականության արագ աճի և զարգացման համար։ Նախկինում քարանձավի մակերեսը ծածկված է եղել կոլխի տիպի լայնատերև անտառով, սակայն մարդածին ազդեցության հետևանքով անտառը դեգեներացվել է և տարածված է հիմնականում թփուտային բուսականությունը։ Աճում է կովկասյան բոխի, վրացական կաղնի, արևելյան հաճարենի, շագանակենի, թփերից՝ կոլխիդյան տոսախ, գիհի և այլն^[13]։

Պրոմեթևսի քարանձավի շրջակայքի կենդանական աշխարհը կազմված է շնագայլ, գորշուկ, անտառային կզաքիս, կովկասյան սկյուռ, ինչպես նաև սողունների և երկկենցաղների մի քանի տեսակներից։ Թռչուններից ուշագրավ են ծիծեռնակը, ամուրիկը, կեռնեխն ու անտառային կաչաղակը^[13]։

Քարանձավի բնակիչներից են` Trachysphaera, Folsomides, Pseudachorutes, Inotrechus, Laemostenus, Bergrothia, Ceratophysella, Hypogastrura, Pseudacherontides, Sphaeridia, Folsomia, Plutomurus, Proisotoma, Campodea, Cochlicopa, Vitrinoxychilus, Physella, Codiella, Graptoppia, Oribella, Macrocheles և Xiphocaridinella^[14]: