Շոշ (քաղաք)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Շոշ (այլ կիրառումներ)
Շոշ (պարս.՝ شوش, Շուշ, եբրայերեն՝ שושן, Շուշան, հուն․՝ Σοῦσα, Սոուսա), հնագույն քաղաք ժամանակակից Իրանի տարածքում։ Գտնվել է ներկայիս Խուզեսթան օսթանի հյուսիսային մասում, Քարխե և Դեզ գետերի միջև։ Ավերակները գտնվում են ժամանակակից Շուշ քաղաքի տարածքում։ Անցյալում հանդիսացել է հնագույն Էլամ պետության մայրաքաղաքը և Աքեմենյան Պարսկաստանի մայրաքաղաքներից մեկը, շարունակել է կարևոր դեր խաղալ պարթևական և Սասանյան ժամանակաշրջաններում։
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
| Շոշ | ||
 | ||
| Երկիր | Կաղապար:Դրոշավորում/Էլամ, Աքեմենյան պետություն | |
| Հիմնադրված է | մ. թ. ա. 4000 և մոտ մ. թ. ա. 4395 թ. | |
| Մակերես | 600 հեկտար, 346,5 հեկտար | |
| ||
Հնագիտական պեղումների պատմություն խմբագրել
Եվրոպացիներից առաջինը քաղաքի ավերակներն ուսումնասիրել են անգլիացիներ Հենրի Ռոուլինսոնը 1836 թվականին և Օստին Լայարդը 1840-1842 թվականներին[1]։
Առաջին պեղումները կատարել են անգլիացիները 1851-1852 թվականներին երկաբան և հնեաբան Ուիլյամ Լոֆթուսի և գնդապետ Ֆենուիք Ուիլյամսի ղեկավարության տակ։ Աշխատանքները համակարգվել են Հենրի Ռոուլինսոնի կողմից Այս ժամանակ է տարածքը նույնականացվել որպես պատմական Շոշ քաղաք։ Քաղաքատեղին կազմող չորս կավե բլուրները տարբերակվել են որպես «Šušān the Palace» (Շոշի պալատ, որը հետագայում հայտնի է դարձել որպես Ապադանա), «Citadel» (Միջնաբերդ, հետագայում` Ակրոպոլիս), «Great Platform» (Մեծ հարթակ, հետագայում` Թագավորական քաղաք) և «Ruins of City» (Քաղաքի ավերակներ, հետագայում` Արհեստավորների քաղաք)։ Այս պեղումների ընթացքում գտնված ամենահին գտածոները վերաբերվում են մ.թ.ա. երկրորդ հազարամյակի կեսերին։ Չնայած նշանակալից արդյունքներին` Ռոուլինսոնը և Բրիտանական թանգարանը դադարեցրել են պեղումների ֆինանսավորումը, և դրանք ընդհատվել են[1]։
1885-1886 թվականներին քաղաքում պեղումներ կատարեցին ֆրանսիական հետազոտողներ Մարսել-Օգյուստ և Ժաննա Դյելաֆուաները։ Հիմնական պեղումները կատարվել են Ապադանայում, որտեղ հայտնաբերվել են Դարեհ I-ի պալատի մաս կազմող այսպես կոչված առյուծների և նետաձիգների զարդաքանդակներ (ֆրիզները), և Թագավորական քաղաքում[1]։
Հետագա ուսումնասիրությունները մինչև 1979 թվականի Իրանի իսլամական հեղափոխությունը կատարվել են ֆրանսիական հետազոտողների կողմից. 1894 և 1899 թվականի համաձայնագրով ֆրանսիացիները ստացել են Իրանի տարածքում հնագիտական պեղումներ կատարելու բացառիկ իրավունք[1][2]։
Պեղել են ֆրանսիացի հնագետները (1884-1886 թթ. Մ․ Դյոլաֆուան, 1889-1913 թթ.՝ Ժակ դը Մորգանը, 1946 թվականից՝ Ռ․ Գիրշմանը)։ Քաղաքատեղին հիմնականում ընդգրկում է չորս զանգվածեղ կավե բլուր՝ տարբեր ժամանակաշրջանների մշակութային շերտերով։ Ամենավաղ՝ էնեոլիթյան շերտում (մեր թվարկությունից առաջ 4-րդ հազարամյակի 1-ին կես) հայտնաբերվել են պարսպապատ երկրագործական բնակավայրի մնացորդներ, զարդանկարներով (թևավոր առյուծ, գառնանգղ, գիշատիչ թռչուն, քարայծ և այլն) խեցեղեն, քարե և պղնձե առարկաներ, կնիքներ։ Հաջորդ շերտերի ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս բնակավայրի անընդմեջ աճը, մետաղամշակության առաջընթացը, նախաելամական պատկերային գրության և մոնումենտալ ճարտարապետության առաջացումը։ Թագավորների դամբարանները, աշխատանքի բազմաթիվ գործիքները, ոսկե առարկաները վկայում են, որ մեր թվարկությունից առաջ հազարամյակում Շոշը եղել է առևտրական և քաղաքական նշանավոր կենտրոն՝ կազմավորված վաղ դասակարգային հասարակությամբ։ Մեր թվարկությունից առաջ 3-րդ հազարամյակի 2-րդ կեսից մինչև մեր թվարկությունից առաջ 7-րդ դարի վերջը Շոշը եղել է Էլամի մայրաքաղաքը։ Այդ շրջանին են վերաբերում էլամական արվեստի նշանավոր ստեղծագործություններ և Միջագետք կատարած արշավանքի ընթացքում ավարառված մի շարք հուշարձաններ (Համմուրաբիի օրենքները և Նարամսինի կոթողները)։ Գլուխգործոց է Ունտուշ-Նապիրիշ թագավորի (մ.թ.ա. 13-րդ դարում) կնոջ՝ Նապիր-Ասուի բրոնզե անդրին (1800 կիլոգրամ)։ Մ.թ.ա. 645 թ. Շոշը կողոպտել և տաճարներն ավերել են ասորեստանցիները։ Էլամի նվաճումից (մ.թ.ա. 538 թ.) հետո Շոշը դարձել է Աքեմենյանների ձմեռային նստավայրը։ Ալեքսանդր Մակեդոնացու նվաճումներից հետո (մ.թ.ա.4-րդ դարում) Շոշն ստացել է հունական պոլիսի կառուցվածք։
| Ուշադրություն, այս հոդվածը կամ հոդվածի բաժինը փաստերի և տեղեկությունների ճշտման կարիք ունի։ Քննարկման էջում պետք է լրացուցիչ բացատրություններ լինեն |
Շոշում հետագա հայտնագործությունները վերաբերում են 9-10-րդ դարերին։ Գիտական կարևոր արժեք ունեն Շոշում հայտնաբերված սեպագիր արձանագրությունները (աքքադական Նարամսին թագավորի հետ կնքված պայմանագիրը, էլամական թագավորների արձանագրությունները, տնտեսական և իրավական բնույթի փաստաթղթեր)։
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շոշ (քաղաք)» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 541)։ 
|
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «SUSA i. EXCAVATIONS». Encyclopædia Iranica (անգլ.).
- ↑ Mousavi, Ali (2013 թ․ հունիսի 21). The History of Archaeological Research in Iran. Oxford University Press. doi:10.1093/oxfordhb/9780199733309.013.0003.