Մահամորմ

Մահամորմ

Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ինֆրաթագավորություն	Streptophyta
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophytes)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Մորմածաղկավորներ (Solanales)
Ընտանիք	Մորմազգիներ (Solanaceae)
Ցեղ	Մահամորմ (Atropa) L., 1753

Շիկատակ, մահամորմ, լուսնի ծաղիկ, սնգույրատակ (լատին․՝ Atropa belladonna), մորմազգիների ընտանիքին պատկանող ծածկասերմ բազմամյա թունավոր խոտաբույս, որը գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում։

Արմատները բազմաթիվ են և խոշոր։ 0,6-2 մ բարձրությամբ ցողունը կանգուն է և ճյուղավորվող։ Տերևները մուգ կանաչ են, հերթադիր, խոշոր, ամբողջաեզր։ Ծաղիկները մեկական են, տերևանութային, դարչնամանուշակագույն կամ կարմրագորշ։ Ծաղկում է ամռանը։ Պտուղը սև և փայլուն հատապտուղ է^[1]։

Տարածված է Լոռու, Տավուշի, Սյունիքի մարզերի ստորին և միջին լեռնային գոտիներում։ Աճում է բացատներում, անտառների հատված ու հրդեհված հատվածներում, անտառեզրերին, խոնավ վայրերում^[1]։

Հայտնի է մահամորմի 14 տեսակ, որից երկուսը՝ մահամորմ (A. belladonna) և մահամորմ կովկասյան (A. caucasica), հանդիպում են Հայաստանում^[1]։

Արժեքավոր դեղաբույս է, բոլոր մասերը պարունակում են ալկալոիդներ, ատրոպին, հիոսցիամին, սաթաթթու և այլն։ Տերևների ու արմատների մզվածքը և թուրմն օգտագործվում են ստամոքսի խոցի, բրոնխային հեղձուկի, պարկինսոնյան և այլ հիվանդությունների բուժման համար։ Շիկատակի սխալ օգտագործումը կարող է թունավորումների, նույնիսկ մահվան պատճառ դառնալ։ Ծաղիկները գորշամանուշակագույն են, ցողունները՝ մերկ, թխակապույտ։ Ունի երկար վեգետացիայի շրջան^[1]։

Նկարագրություն

Մինչև 2 մ բարձրությամբ, թունավոր բազմամյա կոճղարմատավոր խոտաբույս է։ Ցողունները թխակապույտ են և մերկ։ Մինչև 20 սմ երկարությամբ և մինչև 12 սմ լայնությամբ տերևները ձվաձև խոշոր են, իսկ ծաղիկները՝ մանուշակագույն գորշավուն։ Բազմաթիվ սերմերով պտուղը սև է և փայլուն^[2]։

Տարածվածություն

Հայտնի է Իջևանի, Լոռու և Զանգեզուրի ֆլորիստիկական շրջաններում։ Տեսակն աճում է նաև Նախակովկասում, Արևելյան Կովկասում, Հարավային Կովկասում, միջերկրածովյան ավազանի երկրներում, Ղրիմում, Անատոլիայում և Հյուսիսային Իրանում^[2]։

Էկոլոգիա

Աճում է ստորին և միջին լեռնային գոտիներում՝ ծովի մակարդակից 800-1700 մ բարձրությունների վրա, անտառներում, բացատներում և գետերի ափերին։ Ծաղկում է հունիս-օգոստոս ամիսներին, պտղաբերում՝ օգոստոս-սեպտեմբերին^[2]։

Պահպանություն

Խոցելի տեսակ է։ Տարածման շրջանի մակերեսը 20000 կմ²-ից պակաս է, բնակության շրջանի մակերեսը՝ 2000 կմ²-ից պակաս։ Հայաստանի Կարմիր գրքի առաջին հրատարակության մեջ ընդգրկված էր որպես կրճատվող տեսակ։ CITES-ի և Բեռնի կոնվենցիաների հավելվածներում ընդգրկված չէ։

Պոպուլյացիայի մի մասը պահպանվում է «Շիկահող» պետական արգելոցի տարածքում և «Դիլիջան» ազգային պարկում^[2]։

Տեսակներ

Atropa acuminata Royle ex Lindl.
Atropa baetica Willk.
Atropa belladonna L.
Atropa caucasica Kreyer
Atropa komarovii Blin. et Shal. (1945) (=Atropa lutescens Blin. et Shal. (1944))

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Armando T. Hunziker։ The Genera of Solanaceae. A.R.G. Gantner Verlag K.G., Ruggell, Liechtenstein 2001, ISBN 978-3-904144-77-3.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.

Արտաքին հղումներ

Красавка на сайте USDA NRCS

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մահամորմ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մահամորմ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 7, էջ 183)։

[:2-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Armando T. Hunziker։ The Genera of Solanaceae. A.R.G. Gantner Verlag K.G., Ruggell, Liechtenstein 2001, ISBN 978-3-904144-77-3.

[:0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.

[1]

[2]