Վիքիպեդիա

Նիկոլայ Պրոկոպովիչ (գրող)

ռուս գրող

Նիկոլայ Յակովլևիչ Պրոկոպովիչ (ռուս.՝ Николай Яковлевич Прокопо́вич, նոյեմբերի 27 (դեկտեմբերի 9), 1810[1], Օրենբուրգ, Ռուսական կայսրություն[1] - հունիսի 1 (13), 1857[1], Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն), բանաստեղծ, Նիկոլայ Գոգոլի «Ստեղծագործությունների ժողովածու»-ի առաջին 4-հատորյակի խմբագիր, նրա երկարամյա թղթակից և մտերիմ ընկեր՝ իշխան Բեզբորոդկոյի Նեժինի բարձրագույն գիտությունների գիմնազիայում սովորելու տարիներին։

Նիկոլայ Պրոկոպովիչ
Ծնվել էնոյեմբերի 27 (դեկտեմբերի 9), 1810[1]
ԾննդավայրՕրենբուրգ, Ռուսական կայսրություն[1]
Վախճանվել էհունիսի 1 (13), 1857[1] (46 տարեկան)
Վախճանի վայրՍանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն
ԳերեզմանՍմոլենսկի ուղղափառ գերեզմանատուն[1]
Մասնագիտությունգրող, բանաստեղծ, գրականագետ և խմբագիր
Լեզուռուսերեն
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն
ԿրթությունՆեժինի իրավաբանական լիցեյ

Կենսագրություն խմբագրել

Նիկոլայ Պրոկոպովիչը ծնվել է Արևմտյան Սիբիրում, Օրենբուրգում, սահմանային մաքսատան պետ Յակով Սեմյոնովիչ Պրոկոպովիչի ընտանիքում։ Որդու ծնվելուց անմիջապես հետո նրա հայրը թոշակի է անցել և տեղափոխվել Ուկրաինա՝ Նեժին քաղաք, որտեղ հետագայում ընտրվել է «գավառական մարշալ», այսինքն՝ ազնվականության առաջնորդ։ Մինչև տասը տարեկանը տղան դաստիարակվել է ընտանիքում, իսկ 1821 թվականին սկսել է սովորել Նեժինում նոր բացված Բարձրագույն գիտությունների գիմնազիայում[2]։ Նրա հետ միասին, բայց մեկ տարով բարձր խմբում սովորել է նաև Նիկոլայ Վասիլևիչ Գոգոլ-Յանովսկին։

Պրոկոպովիչն ու Գոգոլը բնակվել են միասին, և տղաներն ընկերացել են։ Ամենից շատ նրանց համախմբել է այն խանդավառությունը, որը մի ժամանակ պատել էր ողջ գիմնազիային՝ բուռն սերը թատրոնի հանդեպ։ Այստեղ նրանք քննարկում էին իրենց ստեղծագործությունների բեմականացումները, փորձեր էին անում և ներկայացումներ տալիս, պիեսներ ուսումնասիրում։ Պրոկոպովիչը, թեև դերասանական տաղանդով զիջում էր Գոգոլին կամ Կուկոլնիկին, բայց «հաջողություն» ուներ ողբերգական դերերում, մինչդեռ Գոգոլը իրեն ավելի լավ էր դրսևորում կոմիկական դերերում[3]։

Գոգոլն ավելի վաղ է ավարտել գիմնազիան և մեկնել Սանկտ Պետերբուրգ «բախտը փորձելու» իր դասընկեր Դանիլևսկու մոտ, իսկ Պրոկոպովիչը նրանց է միացել գիմնազիան ավարտելուց հետո՝ 1829 թվականին։ Որոշ ժամանակ երիտասարդները ակումբում բնակարաններ են վարձել և փորձել դասավորել իրենց կյանքը։ Նրանք իրենց ոտանավորները ներկայացրել են հրատարակչություններին (Պրոկոպովիչի առաջին հրատարակված բանաստեղծությունը կոչվում է «Իմ երազանքները»[3])։ Նույն ժամանակահատվածում և՛ Գոգոլը, և՛ Պրոկոպովիչը փորձել են թատերական կարիերա սկսել, Պրոկոպովիչը նույնիսկ ընդունվել է Թատերական ուսումնարան և խաղացել մի քանի համր դերեր, բայց արագ թողել է ամեն ինչ և հաջորդ ամռանը՝ 1832 թվականին, վերադարձել տուն՝ Նեժին։

1832 թվականի ձմռանը Պրոկոպովիչը նորից Պետերբուրգում է անցկացրել և մինչև 1836 թվականը, չունենալով մշտական եկամուտ, գումար է վաստակել դասուսուցմամբ։ 1836 թվականին աշխատանքի է անցել Առաջին կադետական կորպուսում որպես ռուսական բանահյուսության ուսուցիչ և մոտավորապես նույն թվականին ամուսնացել է, քանի որ աղբյուրներում նշվում է «ընտանեկան հոգսերի անողոք և անընդհատ աճող ճնշումը, անապահով վիճակը և հանգստի լիակատար բացակայությունը[3]»։ (Կինը - Տրոխնևա (՞) Մարիա Նիկիֆորովնան (1812-1879), դուստրերը՝ Օլգան (ծն.՝ 26.02.1836), Ալեքսանդրան (ծն.՝ 23.02.1837), Եկատերինան (ծն.՝ 27.08.1842))։

Պրոկոպովիչը գրել սկսել է վաղ տարիքից, դեռևս գիմնազիայում սովորելիս, իրեն փորձելով պոեզիայի տարբեր տեսակներում, բայց իրեն բնորոշ անորոշության պատճառով նա դժկամությամբ է հրապարակել իր ստեղծագործությունները. նրա բանաստեղծությունները «սահուն էին, իսկ պոեզիայի ընդհանուր ուղղությունը շատ գեղեցիկ էր[4]»։ Պրոկոպովիչը գրել է չափածո մեկ վիպակ, մի քանի բալլադներ և հեքիաթներ, որոնք իր կենսագիր Վ. Ի. Շենկի կողմից համարվել են «սրամիտ» ստեղծագործություններ և մի շարք փոքրիկ բանաստեղծություններ, որոնցից նույն Շենկը հատկապես հաջողված է համարել «Քաղաք» բանաստեղծությունը («Սովրեմեննիկ» - Սանկտ Պետերբուրգ, 1838)։

Պրոկոպովիչի ստեղծագործությունները չեն հասունացել մինչև ինքնուրույնության աստիճանի, դրանք մնացե են Պուշկինի, Ժուկովսկու և իր ժամանակակից այլ ռուս բանաստեղծների ամենաուժեղ ազդեցության ներքո։ Նրա բանաստեղծությունների ժողովածուն հրատարակել է Նիկոլայ Գերբելը 1858 թվականին։ Նույն թվականին հայտնի է դարձել նրա և Գոգոլի նամակագրության մասին։

Իվան Պանաևն իր «Հուշերում» գրել է, որ Պրոկոպովիչը «շատ տարօրինակ և բարի անձնավորություն էր», Գոգոլի հանդեպ նա շատ բարեհաճ վերաբերմունք ուներ և մեծ ակնածանքով էր զբաղվում նրա ստեղծագործությունների հրատարակմամբ։

Նիկոլայ Յակովլևիչ Պրոկոպովիչը մահացել է 1857 թվականի հունիսի 1-ին (13), «թոքախտից»։ Թաղված է Սանկտ Պետերբուրգի Սմոլենսկի գերեզմանատանը[3]։

Հարաբերությունները Գոգոլի հետ խմբագրել

«Պրոկոպովիչը Գոգոլի հետ միասին դաստիարակվել է Նեժինի լիցեյում, երիտասարդության տարիներին ընկերացել և մինչև կյանքի վերջ մտերմացել է նրա հետ։ Գոգոլը հաճախ էր հանդիպում նրան, երբ ապրում էր Սանկտ Պետերբուրգում, որտեղ Պրոկոպովիչն աշխատում էր լիցեյի դասընթացն ավարտելուց հետո։ Իրարից հեռու լինելու ընթացքում նրանք հաճախ նամակագրություն էին վարում միմյանց հետ, անկեղծ, ընկերական զրույցները միշտ վառ լույս էին սփռում Գոգոլի անձի վրա։ Արտասահմանում՝ Փարիզում, Հռոմում Գոգոլը սիրում էր որոշ ժամանակ մոռանալ իր հոգսերը, հոգեկան խանգարումներն ու ֆիզիկական հիվանդությունները, սիրում էր երևակայությամբ տեղափոխվել նախկին ընկերների կենսուրախ շրջապատ։ Պրոկոպովիչին ուղղված իր անկեղծ, ջերմ զգացումով տոգորված նամակներում նա հաճախ է վերհիշում լիցեյի տարիները և անկեղծ համարանքով հարցնում իր հասակակիցների մասին։ Գոգոլը Պրոկոպովիչի մեջ տեսնում էր ստեղծագործական ուշագրավ տաղանդ և իր հուշերում նա հաճախ համոզում էր նրան գրիչ վերցնել. Պրոկոպովիչի գրական փորձերում իսկական տաղանդի ակնարկները նկատելի էին, բայց այդ տաղանդը երբեք ամբողջությամբ չէր դրսևորվել։ Պրոկոպովիչը բավարարվում էր ուսուցչի համեստ աշխատանքով, քիչ էր տպագրվում և վճռականորեն չէր արդարացնում Գոգոլի հույսերը։ Նրա փորձերը աննկատ մնացին, և Պրոկոպովիչը որպես գրող միանշանակ անհայտ էր ռուս գրականության մեջ։ Բայց նրա անունը կարևոր տեղ է գրավում Գոգոլի կենսագրության մեջ, նա գործով և իր խորհուրդներով օգնում էր բանաստեղծին, նրա բացակայության ընթացքում կազմակերպում նրա ստեղծագործությունների հրատարակման աշխատանքները, նրան հանձնարարվել էր Գոգոլին գումար ուղարկել արտերկիր, նրա հանգիստ կենսուրախությունը ցրում էր Գոգոլի մելամաղձությունը հանդիպումների ժամանակ, Պրոկոպովիչի տանը հավաքվում էին նեժինցի ընկերները և այդ շրջապատում Գոգոլը ավելի ուրախ էր, կատակում էր և զանազան երգեր ու քառատողեր էր գրում ընդհանուր ծանոթների համար։ Իրարից հեռու գտնվելու ժամանակ Պրոկոպովիչի նամակները ապահովում էին Գոգոլի ուրախ տրամադրությունը և ծառայում որպես իսկական բերկրանք օտար շրջապատում։ (…) Նամակները […] ցույց են տալիս, թե որքան մտերիմ էին նրանց հարաբերությունները։ Գոգոլը դրանցում լիակատար անկեղծությամբ է խոսում իր կարիքների, ծրագրերի ու սպասելիքների մասին։ Սակայն այս ընկերական հարաբերություններում լավագույն դերը Գոգոլին չէր պատկանում։ Իր նամակների մեծ մասում, հատկապես այն նամակներում, որոնք թվագրվում են «Մեռած հոգիներ»-ի հրապարակման ժամանակաշրջանից, Գոգոլը Պրոկոպովիչից պահանջում է տարբեր ծառայություններ և բարիքներ. ակնհայտորեն չարաշահելով իր ընկերական քաղաքավարությունը և նույնիսկ երբեմն, Պրոկոպովիչի որևէ ձախողման կամ սխալի դեպքում, ստիպում է նրան զգալ իր դժգոհությունը ինչ-որ անուղղակի ակնարկով։ Գոգոլը «արդյունավետ նամակագրություն» է համարում միայն այն, որտեղ խոսքը վերաբերում է «Մեռած հոգիներին» և նրա ստեղծագործությունների հրապարակմանը։ Բոլոր նամակներում նա խոսում է իր մասին, իր կարիքների մասին և միայն երբեմն, պարկեշտության համար, հովանավորչական տոնով համոզում էր Պրոկոպովիչին գրիչ վերցնել և զարգացնել իր գրական տաղանդը։ Գոգոլն այդ ժամանակ հետաքրքրվում էր զուտ գործնական, արդյունաբերական շահերով, որոնք վերաբերվում էին ստեղծագործությունների հրատարակման ժամկետներին, նամակների ամբողջ էջերը լցված էին տառերի տեսակների, թղթի և դրանց գների մասին քննարկումներով։ Ավելի ուշագրավ էին Գոգոլի այն նամակները, որոնք վերաբերվում էին իր հոգեվիճակին, հուսահատությամբ տոգորված իր կյանքի հետագա տարիներին, ցավալի տխրությանը, սեփական ուժերի նկատմամբ կատարյալ անվստահությանը։ (...) Պրոկոպովիչի կենսագրության վերաբերյալ այլ նյութեր չկան, բացի Գոգոլի հետ նրա նամակագրությունից, բացի այդ, ինքը Պրոկոպովիչը մեզ համար կարևոր էր միայն որպես մեծ բանաստեղծի ընկեր...»[5]։

  • Մի շարք հետազոտողների կարծիքով[6], Գոգոլը դժգոհ է մնացել «Ժողովածուի» հրատարակման հետ կապված Պրոկոպովիչի աշխատանքից։

Վերջին նամակը խմբագրել

  • Ընկերների նամակագրությունը հայտնի է դարձել Նիկոլայ Գերբելի «Սովրեմեննիկում» (1858, հատ. 67, փետրվար) և «Ռուսսկոե սլովո»-ում (1859, № 1) հրապարակումների շնորհիվ։ Պիսարևի կարծիքով Պրոկոպովիչին ուղղված Գոգոլի վերջին նամակը լիովին արտահայտում է Գոգոլի ոգու մռայլ տրամադրությունը՝« Միայն ընկերական նամակով կարելի էր այդքան ամբողջությամբ բացահայտել բանաստեղծի հոգեվիճակը։ Գոգոլի յուրաքանչյուր խոսքում կարելի է տեսնել ցավալի ներքին դատարկություն, դժգոհություն սեփական անձից և ուրիշներից; պարզ է, որ Գոգոլի կյանքում արդեն տխուր հեղափոխություն էր տեղի ունեցել, որի արդյունքում նա ընկել է կեղծ բարեպաշտության մեջ և հրաժարվել իր լավագույն գործերից։ Այստեղից գալիս են նրա երկրպագուների բողոքները, որոնք, իհարկե, չէին կարողանում հասկանալ նրա «Նրա նամակագրությունը ընկերների հետ», որտեղ էլ արտահայտվում էր նրա մոտ տեղի ունեցող հիմնարար համոզմունքների ամբողջական փոփոխությունը»[5]
  մարտի 29, 1850, Մոսկվա։
Ես չպատասխանեցի ձեր նամակին՝ ավելի լավ տրամադրության ակնկալիքով։ Նոր տարուց ի վեր ամեն տեսակ հիվանդություններ են գրոհել ինձ վրա։ Ես շարունակում եմ հիվանդանալ և հիվանդանալ, կլիման հանգիստ չի տալիս, ուր փախչել նրանից, ես դեռ չգիտեմ, մինչև ինչ-որ բան որոշեմ։ Ես ուրախ եմ, որ դու և քո ընտանիքը առողջ եք։ Դու իսկապես պետք է մոռանաս քո մռայլ տրամադրությունը, երբ տեսնես, որ ընկերներդու հարազատներդ դեռ, փառք Աստծո, առողջ են։ Այնուամենայնիվ, նույնիսկ այդ ժամանակ ասելու համար՝ արժանապատվություն պետք է ունենալ։ Փառք Աստծո, ես ու դու քառասուն տարի միասին ենք անցկացրել և այդ ամբողջ ընթացքում լավ բաներից բացի ոչինչ չենք տեսել, իսկ մյուսների համար ամբողջ կյանքը միայն տառապանք է եղել։ Թող մեր շուրթերից միայն երախտագիտության խոսքեր լսվեն։ Հիվանդությունները դադարեցրին իմ աշխատանքը «Մեռած հոգիներ»-ի վրա, որը լավ էր ընթանում։ Միգուցե հիվանդությունն էր պատճառը, կամ գուցե այն, որ տեսնում ես, թե ինչպիսի հիմար գիտակներ և ընթերցողներ են ի հայտ գալիս և ինչպիսի անճաշակություն է տիրում շուրջդ ... ձեռքերդ պարզապես չեն բարձրանում։ Տարօրինակ է, թեև գիտես, որ քո աշխատանքը որոշ անցումային ժամանակակից պահի համար չէ [sic!], այնուամենայնիվ ժամանակակից անբարեկարգությունը խլում է իրեն անհրաժեշտ հանգստությունը։ Տեղեկացրու ինձ քո մասին։ Այնուամենայնիվ, քո կյանքում օրերը, ըստ երևույթին միանման չեն, թող կատարվի մի հաճելի բան, որը ամենօրյա չէ, որ ես երկար շնորհակալություն հայտնեմ դրա համար և իմ երախտագիտությունը հավերժ թարմ մնա։ Նամակներդ նախկինի պես հասցեագրիր՝ Տալիզինի տուն, Նիկիցկի բուլվար։ Գրկիր կնոջդ ու երեխաներիդ։
- Ամբողջովին Ձեր՝ Ն. Գոգոլը[7]։
  

Գրականություն խմբագրել

  • Прокопович, Николай Яковлевич // Русский биографический словарь։ в 25 томах. — СПб.—М., 1896—1918.
  • Прокопович, Николай Яковлевич // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона։ в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Гербель П. В. Николай Яковлевич Прокопович и отношения его к Гоголю // «Современник». — 1858. — № 2. Февраль. Т. 67. — С. 274—275.
  • Писарев Д. И. «Николай Яковлевич Прокопович и отношение его к Гоголю». П. В. Гребеля // Н. В. Гоголь в русской критике. — М.։ Гос. издат. худож. лит. — 1953. — С. 517—520.
  • Гербель П. В. О рукописях Гоголя, принадлежащих лицею князя Безбородко // «Время». — 1861. — № 4.
  • Прокопович Н. Н. Заметка по поводу статьи «О рукописях Гоголя» // «Время». — 1861. — № 11.
  • Гербель П. В. Русские поэты в биографиях и образцах. — СПб., 1888.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Русский биографический словарь (ռուս.) / под ред. А. А. Половцов, Н. П. Чулков, Н. Д. Чечулин, В. В. Мусселиус, М. Г. Курдюмов, Ф. А. Витберг, И. А. Кубасов, С. А. Адрианов, Б. Л. Модзалевский, Е. С. Шумигорский — СПб., М..
  2. ↑ В этой гимназии учился и его брат Василий, окончивший её в 1832 году. Василий Яковлевич Прокопович был учителем во 2-м кадетском корпусе. Умер Կաղապար:СС3 года.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Прокопович, Николай Яковлевич
  4. ↑ «Прокопович, Николай Яковлевич». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  5. ↑ 5,0 5,1 Дмитрий Иванович Писарев «Николай Яковлевич Прокопович и отношение его к Гоголю» Н. В. Гребеля
  6. ↑ См., напр.: Петухов Е. H. В. Гоголь: Заметка о письмах его к H. Я. Прокоповичу, 1832—1851 г. // «Русская старина». — 1892. — № 11.
  7. ↑ Гоголь Н.В. Письмо Прокоповичу Н. Я., 29 марта 1850 г. Москва // Гоголь Н.В. Полное собрание сочинений: [В 14 т.] / АН СССР, Пушкинский дом. [М.; Л.]: АН СССР, 1952. Т. 14: Письма, 1848—1852 / Под ред.А. Н. Михайловой. С. 174.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նիկոլայ_Պրոկոպովիչ_(գրող)&oldid=8370223» էջից