Յան Չեչոտ
Յան Չեչոտ (լեհ.՝ Jan Czeczot, բելառուս․՝ Ян Чачот, լիտ.՝ Jonas Čečiotas, 24 հունիսի, 1796, Մալյուշիցի, Նովոգրուդոկի կոմսություն, Սլոնիմի նահանգ, Ռուսական կայսրություն (ներկայում՝ գյուղ Մալյուշիչի (Մալյուշիցա), Կորելիչի շրջան, Գրոդնենի մարզ, Բելառուս) — 11 (23) օգոստոսի, 1847, Ռոտնիցա, Տրոկսի կոմսություն, Վիլենի նահանգ, Ռուսական կայսրություն (ներկայում՝ Դրոսկինինկայ, Լիտվա)), լեհ, բելառուս[2][3], լիտվացի բանահյուսագետ, էթնոգրաֆ, Ֆիլոմատների կազմակերպության անդամ։
Յան Չեչոտ բելառուս․՝ Ян Чачот | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հունիսի 24, 1796[1] |
| Ծննդավայր | Malušyčy, Kareličy District, Գրոդնոյի մարզ, Բելառուս |
| Վախճանվել է | օգոստոսի 23, 1847 (51 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Դրոսկինինկայ, Գրորդնենսկի գավառ, Գրոդնոյի նահանգ, Վիլնայի գլխավոր նահանգապետարան, Ռուսական կայսրություն |
| Գերեզման | Ratnyčia |
| Մասնագիտություն | դրամատուրգ, թարգմանիչ, բանաստեղծ, բանահավաք, գրող և ազգագրագետ |
| Լեզու | բելառուսերեն և լեհերեն |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն |
| Կրթություն | Վիլնյուսի համալսարան |
| Գրական ուղղություններ | ռոմանտիզմ |
| Աշխատավայր | Svislač gymnasium? |
 | |
 Jan Czeczot Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Յան Չեչոտը ծնվել է 1796 թվականի հունիսի 24-ին Ռուսական կայսրության Սլոնիմի նահանգի Նովոգրուդի կոմսության Մալյուշիցի (ներկայում՝ գյուղ Մալյուշիչի (Մալյուշիցա), Կորելիչի շրջան, Գրոդնենի մարզ, Բելառուս) գյուղում։
1809—1815 թվականներին սովորել է Նովոգրուդոկի դոմինիկյան դպրոցում, որտեղ սովորում էր նաև Ադամ Միցկևիչը։ 1815 թվականին մեկնել է սովորելու Վիլենի համալսարանում, որտեղ ընդունվել է 1816 թվականին, բայց ֆինանսական խնդիրների պատճառով այնտեղ սովորել է միայն մեկ տարի։ Ծառայել է Ռաձիվիլովյան կոմիսիայում, որ կազմակերպվել էր Ալեքսանդր I ցարի հրամանով 1814 թվականի փետրվարին, որպեսզի տնօրինի Դոմինիկ Ռաձիվիլի (1786-1813) ժառանգությունը։ Վերջինս Վարշավայի հերցոգության զորքերի գնդապետ էր, ով իր հեծելախմբի հետ մասնակցել է Նապոլեոն Բոնապարտի արշավանքին դեպի Ռուսաստան։
1818 թվականի հունիսին ընդունվել է Ֆիլոմատների գաղտնի ընկերության շարքերը։ 1823 թվականին կազմակերպել է «Կաստալիա» պոետական խմբակը, որի կազմում ընդգրկված էին լիտվական երգերի ապագա հավաքող ու թարգմանիչ Էմերիկ Ստանևիչը, բանաստեղծ ու Դանթեի ստեղծագործությունների թարգմանիչ Յուլիան Կորսակը և այլք։ Միաժամանակ ղեկավարել է ֆիլարետների ակումբի կազմի մեջ մտնող Կապույտների խմբակը, որ համախմբում էր գրական գործիչներին ու մասնակցում էր։
1823 թվականի հոկտեմբերի 10-ին (հոկտեմբերի 22) ձերբակալվել է ֆիլարետների գործով։ 1824 թվականի հոկտեմբերի 10-ի (հոկտեմբերի 22) դատավճռով Յան Չեչոտը, Տոմաշ Զանն ու Ադամ Սուզինը ուղարկվում են Օրենբուրգ։ Կազիլի բերդում Չեչոտը կրում է իր վեցամսյա բանտարկութունը, որ ավարտվեց 1825 թվականի մայիսին։ Կիզիլում արտաքսման տարիներին թարգմանել է Վաշինգտոն Իրվինգի ստեղծագործությունները (թարգմանությունը հրատարակվել է Վիլնում 1830 թվականին), գրել է բանաստեղծություններ։ 1826—1830 թվականներին ապրել է Ուֆայում։ Մայիսին ազատվել է ոստիկանական վերահսկողությունից ու իրավունք ստացել բնակություն հաստատելու Ռուսաստանի կենտրոնական նահանգներում։ 1831 թվականից ապրել է Տվերում, որտեղ ժանտախտի համաճարակի ժամանակ նահանգապետ Կիրիլ Յակովլևիչ Տյուֆյաևի հրամանով լեհ ուրիշ աքսորականների հետ կես տարի պահվել է կալանքի տակ։ Ավելի ուշ որպես ինժեներական ղեկավարության քարտուղար մասնակցել է Լեպելում Բերեզինի ջրանցքի շինարարությանաշխատանքներին (1833—1841)։
Շորսիում կոմս Ադամ Խրեպտովիչի գրադարանում ստացել է գրադարանավարի պաշտոն և 1841 թվականին վերադարձել է հայրենիք։ Մինչ 1844 թվականն ապրել է Շորսիում, ավելի ուշ հյուրընկալվել է իր ծանոթին Նովգրուդոկի նահանգում։ Աքսորի ժամանակ վատթարացած առողջությունը վերականգնելու նպատակով 1847 թվականին մեկնել է Դրուսկինինկայ։ Մահացել է 1847 թվականի օգոստոսի 11-ին (23) օգոստոսի Դրուսկենիկի մոտ գտնվող Ռոտնիցա վայրում, որտեղ էլ թաղվել է։
Գրական գործունեությունը խմբագրել
Լեպելում ապրելու տարիներին հրատարակության է նախապատրաստել ժողովրդական երգերի ժողովածուներ, որոնք լույս են տեսել Վիլնում հայտնի հրատարակիչ ու գրքավաճառ Յուզաֆ Զավեդսկու կողմից (1837, 1839, 1840 թվականներին և ավելի ուշ)։ Ընկերների ու ծանոթների օգնությամբ հավաքել ու հրատարակել է 957 երգ։ Այդ տեքստերն օգտագործել է Ստանիսլավ Մոնյուշկոն («Śpiewnik domowy», 1843—1859) «Տնային երգարան» ժողովածուում։
Մահվանից մեկ տարի առաջ հրատարակվել է Յան Չեչոտայի սեփական ստեղծագործությունների միակ ժողովածուն՝ «Գյուղացու երգեր», բայց հեղինակի անունը չի նշվել։ Անտիպ է մնացել Լիտվական մեծ իշխանության չափածո պատմությունը՝ «Երգեր հին լիտվացիների մասին մինչ 1434 թվականը»։
Հրատարակություններ խմբագրել
- Piosnki wieśniacze znad Niemna. We dwóch częściach. Wilno, 1837.
- Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny. Wilno, 1839.
- Piosnki wieśniacze znad Dźwiny. Wilno, 1840.
- Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny, z dołączeniem pierwotwornych w mowie sławiano-krewickiej. Wilno, 1844.
- Piosnki wieśniacze znad Niemna, Dniepra i Dniestra. Wilno, 1845.
- Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny, niektóre przysłowia i idiotyzmy w mowie sławiano-krewickiej, z postrzeżeniami nad nią uczonymi. Wilno, 1846.
- Pieśni ziemianina przez tłumacza Piosnek wieśniaczych znad Niemna i Dźwiny. Wilno. Wilno, 1846.
- Jan Czeczot. Spiewki o dawnych litwinach do roku 1434. Vilnius: Sudaryt., vert. R. Koženiauskienė, str. «Jonas Čečiotas» R. Griškaitė. Lietuvos rašytojų sąjungos leidykla, 1994 (զուգահեռ լիտվերեն տեքստով) Արխիվացված 2013-10-30 Wayback Machine.
Գրականություն խմբագրել
- Мархель, У. І. Ян Чачот / У. І. Мархель // Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў у двух тамах. Том 2. Новая літаратура։ другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — Мінск։ Беларуская навука, 2007. — С. 177—197.
- R. Griškaitė. Jonas Čečiotas // Jan Czeczot. Spiewki o dawnych litwinach do roku 1434. Vilnius։ Lietuvos rašytojų sąjungos leidykla, 1994. P. 206—281.
Ծանոթագրություններ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յան Չեչոտ» հոդվածին։ |