Մոհամմեդ բեկ (պարս.՝ محمد بیگ; 17-րդ դար - 1672), հայկական ծագմամբ մուսուլման, ով 1654- 1661 թվականներին եղել է պարսից Աբբաս II Սեֆի շահի մեծ վեզիրը։

Մոհամմեդ բեկ
 
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ
Դավանանք իսլամ
Ծննդյան օր 17-րդ դար
Վախճանի օր 1672
Քաղաքացիություն  Սեֆյան Պարսկաստան

Ծագում խմբագրել

Մոհամմեդ բեկը ծնվել է Թավրիզում բնակվող հայ գաղթականների ընտանիքում։ Նրա ծնողները եղել են «ղուլամներ» (ռազմագերիներ)։ Հետագայում զբաղվել են դերձակությամբ[1]։ Մոհամմեդ բեկի հայրը եղել է Հուսեյն բեկը։ Վերջինս եղել է պարսից շահ Սաֆիի (1629–1642 թթ.) արքունիքի գլխավոր դերձակը[1][2]։

Կենսագրություն խմբագրել

Մոհամմեդ բեկի մասին առաջին հիշատակությունը թվագրվում է 1643 թվականին, երբ նա նշանակվել է Նոր Ջուղա բնակավայրի քաղաքապետ։ Այդ ժամանակ Նոր Ջուղան եղել է Սեֆյանների մայրաքաղաք Սպահանի թաղամասերից մեկը և ամբողջապես բնակեցված է եղել հայերով։ Այս ընթացքում, Մոհամմեդ բեկի օգնել է հայազգի մեկ այլ պետական գործիչ Ալլահվերդի խանը։ Վերջինս չպետք է շփոթել վրացական ծագումնաբանություն ունեցող պարսից զորավար Ալահվերդի Խանի հետ[3]։

1646 թվականին Մոհամմեդ բեկը նշանակվել է Բանդեր Աբբասի նավահանգստի կառավարիչ[1]։ Երկու տարի անց, նշանակվել է գլխավոր հարկահավաք[4][1]։ 1651 թվականին Ալլահվերդի խանի օգնությամն Մոհամմեդ բեկը նշանակվել է պալատական կառավարչի օգնական՝ այդ պաշտոնում փոխարինելով Մոհամմեդ Ալի բեկին։ Մեկ տարի անց, Մոհամմեդ բեկը նշանակվել է Կոխգիլույե նահանգի նահանգապետ։ Այդուհանդերձ, միևնույն տարում, Մոհամմեդ բեկի և Ալլահվերդի խանի հարաբերությունները վատացել են և նրանք դարձել են թշնամիներ[1]։ 1654 թվականին Մոհամմեդ բեկին Աբբաս II շահը նշանակել է երկրի գլխավոր վեզիր։ Իր առաջին քայլերից մեկը եղել է Սպահանի նահանգի վրացի նահանգապետ Փարսադան Գորգիջանիձեին պաշտոնից ազատումը։ Վերջինս չէր վայելում նահանգի բնակչության վստահությունը[5][6]։ Մոհամմեդ բեկը երկրի կառավարումը էլ ավելի է կենտրոնացրել։ Մասնավորապես, շահական ոստանին են միացվել Համադանը 1654 թվականին, Արդեբիլը՝ 1756/1757 թվականներին, Սեմնանը՝ 1656/1657 թվականներին և Կերմանը՝ 1658 թվականին[7][8][9]։

1661 թվականին Մոհամմեդ բեկը, պարտվելով իր թշնամիների դեմ պայքարում, ստիպված վայր է դրել գլխավոր վեզիրի պաշտոնը[10]։ Նրան արտաքսել են Ղոմ։ 1672 թվականին պարսից շահ Սուլեյման I Սեֆին նրան առաջարկել է նորից զբաղեցնել գլխավոր վեզիրի պաշտոնը։ Մոհամմեդը համաձայնվել է, բայց մինչ կհասներ Սպահան, մահացել է։ Համաձայն ֆրանսիացի ճանապարհորդ Ժան Շարդենի, Մոհամմեդ բեկը թունավորվել է Սուլեյմանի գլխավոր վեզիր Շեյխ Ալի Խան Զանգանայի կողմից[11]։

Ընտանիք խմբագրել

Մոհամմեդ բեկը ունեցել է Ամին բեկ անունով որդի, ով հետագայում եղել է Սպահանի գլխավոր հարկահավաք։ Մոհամմեդի երկու եղբայրները Ուղան բեկը և Հուսեյն բեկը երկուսն էլ եղել են Բանդեր Աբբասի նավահանգստի կառավարիչ։ Նրանց հորեղբայր Շամշիր բեկը նույնպես եղել է պետական պաշտոնյա։ Հորեղբոր զբաղեցրած պաշտոնը հետագայում ստանձնել է Մոհամմեդի արմիկ Իսա Խան բեկը[12]։ Երբ Մոհամմեդը Բեկը նշանակվել է պալատական կառավարչի օգնական, հարկահավաք է նշանակվել նրա եղբայր Հուսեյն բեկը[12]։ Ավելին, երբ Մուհամմեդը նշանակվել է գլխավոր վեզիր, նա իր Հուսեյն եղբորը նշանակել է պալատի գլխավոր դերձակ[12]։

Մոհամմեդ բեկի զարմիկներից մեկը եղել է Գիլանի կառավարչի խորհրդական։ Աբբաս II-ի կառավարման ժամանակ Պարսկաստանում արծաթի և մետաքսի առևտուրը եղել է Մոհամեդ բեկի ընտանիքի ձեռքում[10]։

Աղբյուրներ խմբագրել

  • Blow, David (2009). Shah Abbas: The Ruthless King Who became an Iranian Legend. London, UK: I. B. Tauris & Co. Ltd. ISBN 978-1-84511-989-8. LCCN 2009464064.
  • Matthee, Rudi (2011). Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B.Tauris. էջեր 1–371. ISBN 0857731815.
  • Babaie, Sussan (2004). Slaves of the Shah: New Elites of Safavid Iran. I.B.Tauris. էջեր 1–218. ISBN 9781860647215.
  • Matthee, Rudi (2010). «ḴALIFA SOLṬĀN». Encyclopaedia Iranica, Vol. XV, Fasc. 4. էջեր 382–384. {{cite encyclopedia}}: External link in |article= (օգնություն)
  • Matthee, Rudi (1991), The Career of Mohammad Beg, Grand Vizier of Shah 'Abbas II (r. 1642-1666), Cambridge: Taylor & Francis, Ltd, էջեր 17–36, ISBN 978-0-521-20093-6, JSTOR 4310753 {{citation}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
  • Newman, Andrew J. (2008). Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. I.B.Tauris. էջեր 1–281. ISBN 9780857716613.
  • Savory, Roger (2007). Iran under the Safavids. Cambridge University Press. էջեր 1–288. ISBN 0521042518.
  • Roemer, H.R. (1986). «The Safavid period». The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Timurid and Safavid periods. Cambridge: Cambridge University Press. էջեր 189–351. ISBN 9780521200943.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Matthee, 2011, էջ 46
  2. Matthee, 1991, էջ 20
  3. Matthee, 2011, էջ 51
  4. Newman, 2008, էջ 71
  5. Newman, 2008, էջ 85
  6. Matthee, 2011, էջ 50
  7. Babaie, 2004, էջ 71
  8. Matthee, 2011, էջ 47
  9. Newman, 2008, էջ 213
  10. 10,0 10,1 Babaie, 2004, էջ 72
  11. Matthee, 2011, էջ 52
  12. 12,0 12,1 12,2 Matthee, 2011, էջեր 48–49