Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի նախագիծ
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի նախագիծ, 1947 թվականի սկզբից մինչև 1948 թվականի վերջն ընկած ժամանակահատվածում ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների հանձնաժողովի կողմից ստեղծված ծրագիր։ Ենթարկվել է հետագա ուղղումների ու բարելավման Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի, ՄԱԿ-ի տնտեսական ու սոցիալական խորհրդի ու Միավորված ազգերի կազմակերպության գլխավոր ասամբլեայի կողմից։
Հռչակագրի ստեղծման գործում նշանակալի ներդրում ունեցած հանձնաժողովի անդամների թվում էին, ի թիվս այլոց, կանադացի Ջոն Փիթերս Համֆրին ՄԱԿ-ի քարտուղարությունից, Էլեոնոր Ռուզվելտը ԱՄՆ-ից, որը նախագահում էր նախագծային հանձնաժողովը, Ռենե Կասսենը Ֆրանսիայից, Շառլ Մալիկը Լիբանանից, Չժան Պենչունը Թայվանից[Նշում 1] և Հանսա Ջիվրաջ Մեհթան Հնդկաստանից[1]։ Չլինելով նախագծի հանձնաժողովի անդամ՝ ֆրանսիացի փիլիսոփա Ժակ Մարինետը մեծ ազդեցություն է գործել համընդհանուր հռչակագրի ձևավորման, 1947–1948 թվականների ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում դրա պաշտպանության ու հռչակագրի հետագա առաջխաղացման վրա։
Նախագծային հանձնաժողովի անդամներ խմբագրել
Նախագծային հանձնաժողովի[2] կազմում էին՝
- Էլեոնոր Ռուզվելտ, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ (նախագահ)
- Չժան Պենչուն, Չինաստանի Հանրապետություն
- Շառլ Մալիկ, Լիբանան
- Ուիլյամ Ռոյ Հոդգսոն, Ավստրալիա
- Էռնան Սանտա Կրուս, Չիլի
- Ռենե Կասսեն, Ֆրանսիա
- Ալեքսանդր Բոգոմոլով, Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն
- Չառլզ Դյուքս, Դյուքստոնի 1-ին բարոն, Միացյալ Թագավորություն
- Ջոն Փիթերս Համֆրի, Կանադա
Նախագծման ընթացք խմբագրել
Ջոն Փիթերս Համֆրին նշանակվել էր ՄԱԿ-ի քարտուղարությունում մարդու իրավունքների բաժնի տնօրեն[3] և ի պաշտոնե ներկայացրել իրավունքների ցուցակի առաջին նախագիծը, որը հիմք է հանդիսացել հռչակագրի համար։
.png)
Համընդհանուր հռչակագրի հիմնական կառուցվածքը ներկայացվել է երկրորդ նախագծում, որը նախապատրաստել էր Ռենե Կասսենը՝ աշխատելով Համֆրիի նախագծի վրա։ Կառուցվածքի վրա իր ազդեցությունն է ունեցել Նապոլեոնի օրենսգիրքը, այդ թվում՝ առաջաբանի ու ներածական ընդհանուր դրույթների[4]։
Կասսենը հռչակագիրը համեմատում էր հունական տաճարի սյունասրահի հետ, որը կազմված էր հիմքից, աստիճաններից, չորս սյուներից ու ճակտոնից։ 1-ին և 2-րդ հոդվածները հիմնաքարերն են՝ արժանապատվության, ազատության, հավասարության ու եղբայրության սկզբունքներով։ Առաջաբանի յոթ պարագրաֆները, որոնք պարզաբանում են հռչակագիր ստեղծելու պատճառները, ներկայացված են որպես սյունասրահի աստիճաններ։ Հռչկագիր կառուցվածքը ներկայացնում է սյունասրահի չորս սյուները։ Առաջին սյունը (հոդվածներ 3-11) սահմանում է անհատի իրավունքները, ինչպիսիք են՝ կյանքի իրավունքն ու ստրկության արգելումը։ Երկրորդ սյունը (հոդվածներ 12-17) սահմանում է անհատի իրավունքները քաղաքացիական և քաղաքական հասարակության մեջ։ Երրորդ սյունը (հոդվածներ 18-21) վերաբերում է հոգևոր, հասարակական և քաղաքական ազատություններին, ինչպիսիք են կրոնի ազատությունն ու հաղորդակցման ազատությունը։ Չորրորդ սյունը (հոդվածներ 22-27) մատնանշում է սոցիալական, տնտեսական և մշակութային իրավունքները։
Կասսենի մոդելում հռչակագրի վերջին երեք հոդվածները կազմում են կառույցի վերնաճակատը, որն ամբողջացնում է կառույցը։ Այս հոդվածները վերաբերում են հասարակության հանդեպ անհատի պարտավորվածություններին և ՄԱԿ-ի նպատակներին հակառակ իրավունքների օգտագործման արգելքին[5]։
Կասսենի նածագիծը ներկայացվել է մարդու իրավունքների հանձնաժողովին ու դրա կողմից ենթարկվել խմբագրման, այնուհետև այդ տարբերակը քննարկվել է ՄԱԿ-ի երրորդ հանձնաժողովում, որից հետո՝ ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեայում, որն էլ ի վերջո ընդունել է այն 1948 թվականի դեկտեմբերի 10-ին։ Քվեարկության արդյունքում հռչակագիրն ստացել է ձայների 48 կողմ, 0 դեմ, 8 ձեռնպահ՝ Բելառուսական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, Չեխոսլովակիա, Լեհաստանի Ժողովրդական հանրապետություն, Սաուդյան Արաբիայի Թագավորություն, Ուկրաինական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, Հարավաֆրիկյան Միություն, Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն և Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն[6]։
Հակասություններ խմբագրել
Առաջին հակասությունը վերաբերում էր մարդու իրավունքների հենց ծագմանը, և քննարկումն ընթանում էր բնական իրավունքների (որոնցով մարդկանց օժտել է Աստված կամ բնությունը) կողմնակիցների ու դրական իրավունքների (որոնք մարդիկ ձեռք են բերում բանական համաձայնության արդյունքում) կողմնակիցների միջև[7]։
Երկրորդ հակասությունը հիմնականում Սոցիալիստական ճամբարի մարքսիստական տեսության ու Արևմտյան աշխարհի ազատականության տեսակետների միջև էր։ Փիլիսոփայական առումով սոցիալիստական ճամբարը քննադատում էր ինդիվիդուալիզմը՝ հանդես գալով կոլեկտիվիզմի օգտին, որտեղ կոլեկտիվի իրավունքները վեր են դասվում անհատի իրավունքներից։ Քաղաքական առումով Խորհրդային Միությունն ու իր գործընկերները պնդում էին, թե հռչակագիրը ձևական բնույթ է կրելու, եթե այն չի երաշխավորելու տնտեսական և սոցիալական իրավունքներ։ Սակայն այս առարկությունները զարմանալիորեն փոքր հետևանք ունեցան, քանի որ սոցիալիստական ճամբարը հանձնաժողովի նիստերին շատ ակտիվ չէր, որն էլ ակնարկում էր հռչկագիրը չստորագրելու կանխորոշված որոշման մասին[7]։
Մեկ այլ հարց էր հռչակագրի իրավական կարգավիճակը։ Մեծամասնությունն այս փաստաթղթին վերագրում էր գլխավորապես բարոյական բնույթ։ Միևնույն ժամանակ որոշ մասնակիցներ արտահայտվում էին միջազգային իրավունքի առումով որոշակի իրավական ասպեկտներ ավելացնելու օգտին[7]։
Բրիտանացի ներկայացուցիչները, մասնավորապես, ծայրաստիճան հիասթափված էին, որ առաջարկն ուներ բարոյական, բայց ոչ իրավական կիրառություն։ 1976 թվականին է քաղաքացիական ու քաղաքական իրավունքների միջազգային համաձայնագիրը մտել ուժի մեջ՝ օրինական կարգավիճակ տալով հռչակագրի մեծ մասին[8]։
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի ժամանակացույց խմբագրել
Աղբյուր՝ ՄԱԿ-ի տարեգիրք 1948-1949, էջ 524 և հաջորդներ
1945 խմբագրել
- ՄԱԿ-ի միջազգային կազմակերպության կոնֆերանս, Սան Ֆրանցիսկո
1946 խմբագրել
- Փետրվարի 15, Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի «Միջուկային հանձնաժողովի» ստեղծում։
- Ապրիլի 29 - մայիսի 20 - «Միջուկային հանձնաժողովի» առաջին ժողով։
- Հունիսի 21 - ՄԱԿ-ի տնտեսական և սոցիալական խորհուրդն ընդունում է մարդու իրավունքների մշտական հանձնաժողովի հանձնարարականի սահմանները։
1947 խմբագրել
- Հունվարի 27 - փետրվարի 10 - մարդու իրավունքների հանձնաժողովի առաջին ժողովը Նյու Յորքի նահանգի Լեյք Սքսես գյուղում։ Կազմավորվել է նախագծման հանձնաժողովը։
- Հունիսի 9 - հունիսի 25 - նախագծման հանձնաժողովի առաջին ժողովը Նյու Յորքի նահանգի Լեյք Սքսես գյուղում։ Պատրաստվել է Մարդու իրավունքների միջազգային օրինագծի նախագիծը ՄԱԿ-ի քարտուղարության կողմից (Համֆրիի նախագիծ)։ Նախագծման հանձնաժողովն աշխատում է երկու փաստաթղթի վրա․ մարդու իրավունքների հռչակագրի պատրաստում և աշխատանքային փաստաթուղթ՝ մարդու իրավունքների մասին միջազգային կոնվենցիայի նախագծի վերաբերյալ։
- Դեկտեմբերի 2 - դեկտեմբերի 17 - մարդու իրավունքների հանձնաժողովի երկրորդ նստաշրջան Ժնևում։ Հանձնաժողովն սկսում է աշխատել երեք նախագծի վրա․ մարդու իրավունքների հռչակագիր, մարդու իրավունքների միջազգային կոնվենցիա և իրագործման ու հարկադիր կատարման միջոցառումներ։
1948 խմբագրել
- Մայիսի 3 - մայիսի 21, նախագծման հանձնաժողովի երկրորդ նստաշրջան Նյու Յորքի նահանգի Լեյք Սքսես գյուղում։
- Մայիսի 24 - հունիսի 18, մարդու իրավունքների հանձնաժողովի երրորդ նստաշրջան Նյու Յորքի նահանգի Լեյք Սքսես գյուղում։ Հանձնաժողովն ընդունում է հռչակագրի նախագիծն ու այն փոխանցում ՄԱԿ-ի տնտեսական և սոցիալական խորհրդին։
- Օգոստոսի 26, ՄԱԿ-ի տնտեսական և սոցիալական խորհուրդը նախագիծը փոխանցում է գլխավոր ասամբլեային։
- Սեպտեմբերի 30 - դեկտեմբերի 7, գլխավոր ասամբլեայի երրորդ հանձնաժողովն անցկացնում է 81 նիստ հռչակագրի վերաբերյալ։ Նախագծի փոփոխության համար առաջարկվում և քննարկվում է 168 բանաձև։
- Դեկտեմբերի 1–4, երրորդ հանձնաժողովի ենթահանձնաժողովը կատարում է 5 պաշտոնական լեզուներով տարբերակների խաչաձև ստուգում։
- Դեկտեմբերի 10, ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեան ընդունում է մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը։
Նշումներ խմբագրել
- ↑ The Declaration was drafted during the Chinese Civil War. P.C. Chang was appointed as a representative by the Republic of China, which was recognised as the government of China at the time.
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ http://www.un.int/india/india%20&%20un/humanrights.pdf Արխիվացված 2014-01-12 Wayback Machine
- ↑ Drafting Committee, Dag Hammarskjöld Library Research Guides
- ↑ Johannes Morsink, The Universal Declaration of Human Rights, University of Pennsylvania Press, p 5
- ↑ Glendon, pp 62-64
- ↑ Mary Ann Glendon, A World Made New: Eleanor Roosevelt and the Universal Declaration of Human Rights, Chapter 10
- ↑ «default». ccnmtl.columbia.edu. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 9-ին.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 "РАЗРАБОТКА ВСЕОБЩЕЙ ДЕКЛАРАЦИИ ПРАВ ЧЕЛОВЕКА (1946–1948 ГГ.)" Արխիվացված 2009-04-15 Wayback Machine, Глен Джонсон (Glen Johnson ), Развитие личности no. 3, 2014
- ↑ Universal Declaration of Human Rights. Final authorized text. The British Library. September 1952. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 16-ին.
Հետագա ընթերցանություն խմբագրել
- Johannes Morsink, "The Universal Declaration of Human Rights: Origins, Drafting & Intent" (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1999).
- Mary Ann Glendon, "A World Made New: Eleanor Roosevelt and the Universal Declaration of Human Rights, Random House New York, 2001
- Universal Declaration of Human Rights pages at Columbia University (Centre for the Study of Human Rights), including article by article commentary, video interviews, discussion of meaning, drafting and history.
- John Nurser, "For All Peoples and All Nations. Christian Churches and Human Rights.". (Geneva: WCC Publications, 2005).
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Text of the UDHR (English)
- Official translations of the UDHR
- UDHR Facebook page
- Librivox: Human-read audio recordings in several Languages
- Resource Guide on the Universal Declaration of Human Rights (UN Library, Geneva)
- Աուդիո-վիզուալ նյութեր
- Video interview with Mary Ann Glendon author of "A World Made New: Eleanor Roosevelt and the Universal Declaration of Human Rights" on the drafting of the Declaration.
- Text, Audio, and Video excerpt of Eleanor Roosevelt's Address to the United Nations on the Universal Declaration of Human Rights
- Animated presentation of the Universal Declaration of Human Rights by Amnesty International, from Youtube (English, 20 minutes and 23 seconds)
- Audio: Statement by Charles Malik as Representative of Lebanon to the Third Committee of the UN General Assembly on the Universal Declaration, 6 November 1948.
- UN Department of Public Information introduction to the drafters of the Declaration.
- UN video archives of speeches on adoption of the Declaration.