Վիքիպեդիա

Մասնակից:Garunik Eksuzyan/Ավազարկղ

< Մասնակից:Garunik Eksuzyan

Վիքիպեդիայից՝ ազատհանրագիտարանից

Այս հոդվածը չի վերաբերում մանկական արթրիտի առավել ընդհանուր թեմային:

Յուվենիլ իդիոպաթիկ արթրիտ (ՅԻԱ), երեխաների և դեռահասների շրջանում հոդաբորբի առավել հաճախ հանդիպող տեսակն է։ Համատեքստում «Յուվենիլ» տերմինը վերաբերում է հիվանդության սկզբին՝ մինչև է֏ տարեկան հասակը, մինչդեռ «իդիոպաթիկ» տերմինը վերաբերում է հիվանդության անհայտ պատճառագիտությանը, իսկ «արթրիտ»–ը՝ հոդի սինովիումի բորբոքմանը։

ՅԻԱ–ն հոդերի՝ 6 շաբաթից ավել տևողությամբ աուտոիմուն, ոչ ինֆեկցիոն, բորբոքային հիվանդություն է 16 տարեկանից փոքր հասակի երեխաների մոտ[1]։ Այս հիվանդությունը առավել հաճախ ի հայտ է գալիս 1–ից 6 տարեկան երեխաների շրջանում, սակայն կարող է զարգանալ նաև մինչև 15 տարեկան հասակը[2]։ Այն մանկական հասակում հանդիպող հոդաբորբի ենթատեսակ է, որը կարող է լինել անցողիկ և ինքնասահմանափակվող կամ քրոնիկ։ Այն նշանակալիորեն տարբերվում է մեծահասակների մոտ հանդիպող հոդաբորբերից (օստեոարթրիտ, ռևմատոիդ արթրիտ), ինչպես նաև մանկական հասակում հանդիպող հոդաբորբերի այլ տեսակներից, որոնք ունեն քրոնիկ ընթացք (օրինակ՝ փսորիատիկ արթրիտ և անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտ)։ Էթիոպաթոգենեզով նման է ռևմատոիդ արթրիտին, սակայն աճառային էրոզիան և հոդի անկայունությունը ավելի քիչ են արտահայտված, ռևմատոիդ գործոնը բացակայում է։

ՅԻԱ–ն ամեն տարի ախտահարում է 1,000 երեխաներից մեկին, ընդ որում 10,000–ից մեկի մոտ ընթանում է առավել սուր ձևով[3]։

Նշաններ և ախտանիշներ խմբագրել

ՅԻԱ–ի ախտանիշները սկզբում հաճախ ոչ սպեցիֆիկ են և ներառում են լեթարգիան, նվազած ֆիզիկական ակտիվությունը, վատ ախորժակը[4]։ Առաջին արտահայտությունը, հատկապես փոքր երեխաների շրջանում, կարող է լինել կաղությունը։ Երեխաների մոտ հիվանդությունը կարող է արտահայտվել նաև կարող են գրիպանման ախտանիշներով, որոնք պահպանվում են։ Առանցքային կլինիկական առանձնահաըկությունը ախտահարված հոդ(եր)ի պահպանվող այտուցվածությունն է, որը հաճախ ընդգրկում է ծունկը, արմունկը, դաստակը, ինչպես նաև ձեռքերի և ոտքերի մանր հոդերը։ Այտուցվածությունը կլինիկորեն հայտնաբերելը կարող է լինել դժվար, հատկապես այնպիսի հոդերի դեպքում, ինչպիսիք են ողնաշարի, սակրոիլեալ հոդերը, ուսերը, ազդրերը, ծնոտը, որոնց դեպքում առավել կիրառելի այնպիսի հետազոտման մեթոդներ, ինչպիսիք են Ուլտրաձայնային հետազոտությունը կամ ՄՌՇ–ն։

Կարևոր ախտանիշ է ցավը։ Առավոտյան կարկամությունը, որը բարելավվում է օրվա ընթացքում, հաճախակի հանդիպող առանձնահատկություն է (սա ենթադրում է բորբոյին տիպի հոդային ցավ, ի տարբերություն մեխանիկական տիպի հոդային ցավի)։ Արթիրտի ուշ արտահայտությունները ներառում են հոդերի կորնտակտուրաները (կարկամած, ծալված հոդ՝ ֆիբրոզի պատճառով) և հոդերի վնասումները։ ՅԻԱ–ով երեխաները տարբերվում են մասնավորապես իրենց ունեցած ախտանիշների աստիճանով։ Ախտանիշները կարող են նաև տարբերվել սեռերի միջև՝ տարբեր աշխարհագրագան վայրերում աղջիներին և տղաներին ախտահարելով տարբեր ձևով։ Ենթադրվում է, որ սա կապված է աշխարհագրական շրջանների կենսաբանական տարբերությունների հետ[5]։ Երեխաները կարող են ունենալ նաև այտուցված հոդեր (բորբոքային այտուց կամ սինովիալ թաղանթի պրոլիֆերացիա և հաստացում քրոնիկ արթրիտի դեպքում, շուրջհոդային փափուկ հյուսվածքների այտուց)։

Արտահոդային խմբագրել

Աչքի ախտահարում․ ՅԻԱ ասոցացվում է աչքի առաջային հատվածների բորբոքման հետ (մասնավորապես իրիդոցիկլիտ՝ քրոնիկ առաջային ուվեիտի տեսակ), որն ախտահարում է ՅԻԱ ունեցող երեխաներից հինգից մեկին, առավելապես աղջիկներին[6]։ Այս բարդությունը սովորաբար ասիմպտոմատիկ է և կարող է հայտնաբերվել փորձառու ակնաբույժի կողմից ճեղքային լամպի կիրառմամբ։ Ավելի ուշ ճողքային լամպի առանձնահատկությունները ներառում են սինեխիաները։ ՅԻԱ–ով երեխաների մեծամասնությունը ներառվում է ճեղքային լապմով սկրինինգային ծրագրում, քանի որ վատ վերահսկվող քրոնիկ առաջային ուվեիտը կաարող է հանգեցնել աչքի անդարձելի վնասվածքի, նորառյալ կուրությունը։

Աճի խանգարում․ ՅԻԱ ունեցող երեխաները կարող են ունենալ աճի նվազած տեմպ, հատյապես երբ հիվանդությունը ներառում է շատ հոդեր կամ այլ օրգան–համակարգեր։ Պարադոքսորեն, առանձնապես ախտահարված խոշոր հոդերը (ինչպիսիք են ծնկները) կարող են աճել ավելի արագ, ինչը պայմանավորված է հոդեր շուրջ տեղակայված աժոսկրային աճման գոտիների՝ բորբոքում–ինդուկցված բարձրացած արյունամատակարարմամբ։ Սա կարող է հանգեցնել ոտքերի երկարությունների անհամապատասխանության, ինչպես նաև ծնկների վալգուսային դեֆորմացիայի։ Անահամաչափ աճ կարող է դիտվել նաև այլ հոդերում, օրինակ՝ մատների երկարությունների անհամապատասխանություն։ Կարող են դիտվել ոսկրային տարիքի (կմախքային հասունացում) արտահայտված տարբերություններ։

Բարդություններ խմբագրել

ՅԻԱ քրոնիկական հիվանդություն է, որը անտեեսելու դեպքում կարող է հանգեցնել լուրջ բարդությունների։ Պատշաճ հսկողությունը առողջապահության մասնագետների կողմից կարող է նշանակալիորեն նվազեցնել բարդությունների զարգացման հավնականութունը[7]։

Ուվեիտ կոչվող աչքի բորբոքման տեսակը հաչախ է հանդիտում ՅԻԱ որոշ ձևերի դեպքում[8]։ Բորբոքված աչքերը չբուժված թողնելու դեպքում կարող են զարգանալ գլաուկոմա, սպիներ, կատարակտ, ընդհուպ մինչև կուրություն։ Հաճախ աչքերի բորբոքումը ի հայտ է գալիս առանց ախտանշանների կամ ՅԻԱ ռեմիսիայի շրջանում․ այսպիսով շատ կարևոր են բոլոր երեխաների կանոնավոր զննումները ակնաբույժի կողմից։ ANA գործոնի առկայությունը կանխագուշակող նշանակություն ունի աչքերի ընդգրկման մեջ (հաճախ՝ ՅԻԱ օլիգոարթրիտիկ ձև)։

Աճի հապաղումը բնորոշ է ՅԻԱ երեխաներին։ Ավելին, ՅԻԱ բուժման համար կիրառվող դեղորայքը (կորտիկոստերոիդներ) ունի արտհայտված կողմնակի էֆեկտեր, որոնք կարող են հանգեցնել սահմանափակել աճը։ Այլ մկանաոսկրային պաթոլոգիաները կարող են ընդգրկել հոդային կոնտրակտուրաները, մկանային թուլությունը կամ մկանային կորուստը և օստեոպորոզը[9]։

Երեխաները, ովքեր ուշացնում են բուժումը, կամ չեն մասնակցում ֆիզիոթերապիայի, կամ սուր հիվանդութամ երեխաները հաճախ զարգացնում են ձեռքերի և մատների հոդերի ձևախախտումներ։ Ժամանակի ընթացքում դիտվում է ձեռքի ֆունկցիայի կորուստ, որը գրեթե անհնար է վերականգնել։

Պատճառներ խմբագրել

ՅԻԱ առաջացման պատճառներն անհայտ են։ Այնուամենայնիվ, հիվանդութոյւնն աուտոիմուն է[10], ինչը նշանակում է, որ սեփական իմուն համակարգը, առանց որևէ ակնհայտ պատճառի, սկսում է գրոհել և կազմալուծել բջիջներն ու հյուսվածքները (մսանավորապես հոդերում)։ Ենթդրվում է, որ իմուն համակարգը պրովոկացիայի է ենթարկվում շրջակա միջավայրի գործոնների ազդեցությամբ՝ զուգակցվելով բազմաթիվ համակցված գեներում մուտացիաների[11] և/կամ գեների տարբերակիչ էքսպրեսիայի այլ պատճառների հետ։ Փորձնական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ որոշակի մուտացված վիրուսներ կարող են տրիգեր հանդիսանալ ՅԻԱ համար։ Հիվանդությունն ավելի հաճախ հանիպում է աղջիկների շրջանում և ավելի բնորոշ է կովկսացիներին[12]։

Համակցված գործոններ, որոնք կարող են վատթարացնել կամ կապված լինել ռևմատոիդ արթրիտի հետ․

  • Գենետիկական նախատրամադրվածություն․ երբ ընտանիքի անդամներից մեկի մոտ ախտորոշվել է ռևմատոիդ արթրիտ կամ այլ աուտոիմուն հիվանդություն, ապա մեծ է հավանականությունը, որ ընտանիքի այլ անդամները կամ քույրերն ու եղբայրները նույնպես կզարգացնեն արթրիտ։
  • Բոլոր տարիքային խմբերում կանայք ավելի հակված են զարգացնել ռևմատոիդ արթրիտ։
  • Կա համոզմունք, որ հոգեբանական սթրեսը կարող է վատթարացնել ռևմատոիդ արթրիտի սիմպտոմները։ Ինչևէ, երբ էմոցիոնալ սթրեսը կառավարվում է, արթրիտի սիմպտոմները ոչ միշտ են անհետանում՝ ենթադրելով, որ կապն այնքան էլ հասարակ չէ։
  • Չնայած որպես արթրիտի առաջացման պատճառ չկա առանձնացված որևէ իմուն գործոն, սակայն որոշ մասնագետների կարծիքով որպես թողարկիչ կարող է լինել վրուսի նման ինչ–որ գործոն, որն անհետանում է օրգանիզմից հիմնական վնասը հսացնելուց հետո։
  • Քանի որ ռևմատոիդ արթրիտն առավել հաճախակի է հանդիպում կանանց շրջանում, հնարավոր է, որ սեռական հորմոնները կարող են դեր խազալ արթրիտի առաջացման կամ ձևավորման մեջ[13]։

ՅԻԱ–ի պատճառն, ինչպես հուշում է «իդիոպաթիկ» տերմինը, անհայտ է և ակտիվ հետազոտությունների դաշտ է[14]։ ՅԻԱ մասին ներկա պատկերացումները ենթադրում են, որ այն ծագում է գենետիկորեն նախատրամադրված անհատի մոտ՝ շնորհիվ արտաքին միջավայրի գործոնների[15]։

Ախտորոշում խմբագրել

ՅԻԱ ախտորոշումը բարդ է, քանի որ երեխաների մոտ հոդային ցավը կարող է լինել տարբեր պատճառներից։ Ախտորոշումը հաստատելու համար չկա որևէ թեստ, և բժիշկների մեծամասնությունը ՅԻԱ նախնական ախտորոշման համար օգտագործում է արյան հետազոտությունների, ռենտգենաբանական քննության, ինչպես նաև կլինիկական դրսևորումների համակցումը։ Արյան քննության ծավալի մեջ են ներառվում հակամարմինները և ռևմատոիդ գործոնը։ Ցավոք, ռևմատոիդ գործոնն առկա է ՅԻԱ ունեցող ոչ բոլոր երեխաների մոտ։ Ավելին, որոշ դեպքերում արյան քննությունը որոշակի աստիճանով լինում է նորմալ։ Ռենտգենաբանական քննություններն իրականացվում են՝ համոզվելու համար, որ հոդային ցավերը կորտվածքների, քաղցկեղի կամ բնածին անոմալիայի հետևանք չէ։

Դեպքերի մեծամասնությունում իրականացվում է հոդերից հեղուկի ասպիրացիա և հետագա հետազոտություն։ Այս թեստը հաճախ օգնում է ՅԻԱ ախտորոշմանը՝ ժխտելով հոդացավերի այլ պատճառները[16]։

Տարբերակիչ ախտորոշում խմբագրել

ՅԻԱ համար հնարավոր տարբերակիչ ախտորոշումներից մեկը Ֆարբերի հիվանդությունն է, որը հազվադեպ, մահաբեր, գենետիկական լիզոսոմալ հիվանդություն է, որն իրենից ներկայացնում է ացիդ ցերամիդազա ֆերմենտի անբավարարություն։ Այն ախտանիշներով նման է ՅԻԱ–ին՝ ներառելով այտուցը, կարկամությունը և հոդացավերը։ Այս հոդային անոմալիաները Ֆարբերի հիվանդության դեպքում պրոգրեսիվում և զարգանում են վաղ նորածնային հասակում։ Ֆարբերի հիվանդությամբ պացիենտները ունենում են տիպիկ ենթամաշկային հանգույցներ և խռպոտ կամ թույլ ձայն՝ կոկորդում հանգույցների աճի պատճառով։ Ֆարբերի հիվանդությունը կարելի է հաստատել գենային սեկվենսինգի միջոցով[17]։

Գոյություն ունեն մի քանի այլ ախտաբանություններ և հիվանդություններ, որոնք ներկայացված են ՅԻԱ համանման ախտանիշներով։ Մեկ հնարավոր տարբերակը կարող է լինել Սուր մանկական լիմֆոբլաստային լեյկեմիան, որի դեպքում ոսկրային մետաստազներում լիմֆոբլաստների տարածման ժամանակ երեխաները կարող են ունենալ հոդացավեր և արթրիտ։ Թրոմբոցիտոպենիան և լիմֆոցիտոզը երեխաների մոտ հազվադեպ են և դրանք պետք է հաշվի առնել ոսկային ցավերի պատճառների որոնման ժամանակ, քանի որ երկուսն էլ դիտվում են լեյկեմիայով երեխաների մոտ։ Բեխչետի համախտանիշը բազմահամակարգային հիվանդություն է՝ նույնպես ՅԻԱ համանման ախտանիշներով։ Պատճառագիտությունը հայտնի չէ, և այն բերում է բաThe etiology is unkզմահամակարգային բորբոքման։ Այն կարող է պրոգրեսիվել աֆթոզ խոցերի, սեռական խոցոտումների, ինչպես նաև ուվեիտից կարող է բերել կուրացման։ Հավելյալ սիմպտոմներն ու մեկնարկի տարիքը, քանի որ Բեխչետի համախտանիշը հազվադեպ է ախտորոշվում մինչև դպրոցական տարիքը, կարող են օգնել տարբերակման հարցում։ Լայմի հիվանդությունը նույնպես կարելի է շփոթել ՅԻԱ հետ արթիրիտի պատճառով, որը զարգանում է այն չբուժելու կամ չախտորոշելու դեպքում։ Զարգացող համակարգային արթրիտն ախտահարում է բազմաթիվ հոդեր և կարող է ընդօրինակել ՅԻԱ արթրիտ։ Լայմի հիվանդությունը բացառելու համար կարելի է իրականացել արյան ELISA թեստ՝ Լայմի հիվանդությունն առաջացնող բակտերիաների նկատմամբ հակամարմինների հայտնաբերման նպատակով[18]։

Դասակարգում խմբագրել

ՅԻԱ երեք մեծ տեսակներն են օլիգոարտիկուլյար, պոլիարտիկուլյար և համակարգային ձևերը[19][20]․

JIA
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Օլիգոարտիկուլյար/Pauciarticular ՅԻԱ (60%)Համակարգային ՅԻԱ/Սթիլի հիվանդություն (15%)Պոլիարտիկուլյար ՅԻԱ/Յուվենիլ ՌԱ (10%)Շճաբացասական սպոնդիլոարթիտ/Յուվենիլ ԱՍ (5%)

Օլիգոարտիկուլյար խմբագրել

Օլիգոարտիկուլյար (oligoarticular or pauciarticular) ՅԻԱ ախտահարում է չորս կամ պակաս հոդեր հիվանդության առաջին վեց ամիսների ընթացքում։ «Օligo» and «pauci» նախածանցները նշանակում են «քիչ»։ Առաջինն օգտագործվում է ՅԻԱ–ի տեմինաբանության մեջ, իսկ երկրորդը՝ ՅՌԱ–ի[21]։

Օլգիոարտիկուլյար ՅԻԱ հիվանդներն, այլ տեսակի ՅԻԱ համեմանտությամբ, առավել հաճախ ANA դրական են[22]։

Այս ձևը կազմում է ՅԻԱ դեպքերի մոտ 50%–ը, և սովորաբար ընդգրկում է մեծ հոդերն, ինչպիսիք են ծնկները, սրունք–թաթերը և արմունկները, սակայն փոքր հոդերը (ինչպիսիք են մատները և ոտնաթաթերը) նույնպես կարող են ախտահարվել։ Ի տարբերություն պոլիարտիկուլյար ՅԻԱ–ի, այս դեպքում կոնք–ազդրային հոդը չի ախտահարվում։ Սա սովորաբար ոչ սիմետրիկ է, այսինքն ախտահարված հոդերը գտնվում են մարմնի մի կողմում, այլ ոչ միաժամանակ երկու կողմում։ Հաճախակի են հանդիպում երկարության անհամապատասխանություն և մկանային ատրոֆիա, որոնք բերում են ասիմետրիկ աճի և ֆլեքսիոն կոնտրակտուրայի ռիսկի։ Վաղ մանկական հասակի մեկնարկով երեխաները գտնվում են քրոնիկ իրիդոցիկլիտի կամ առաջային ուվեիտի զարգացման ռիսկի տակ, որոնք իրենցից ներկայացնում են աչքի բորբոքում։ Այս վիճակը հաճախակի աննկատ է մնում․ այսպիսով, այս երեխաները պետք է գտնվեն ակնաբույժի խիստ հսկողության տակ։ Եթե ANA+, ապա հիվանդըկարիք ունի երեք ամիսը մեկ ռուտին կարգով հետազոտել աչքերը։ Եթե ANA- և տարիքը 7–ից բարձր է, ապա կարելի է աչքերի հետազոտությունն իրականացնել 6 ամիսը մեկ[23]։ Ուշ մեկնարկով օլիգոարտիկուլյար ՅԻԱ–ով երեխաները գտնվում են սակրոիլեիտի և սպոնդիլոարթրոպաթիայի ռիսկի խմբում․ ասյ ձևն առավել հաճախ ախտահարում է տղաներին և ասոցացված է HLA-B27 հետ։

Պոլիարտիկուլյար խմբագրել

Պոլիարտիկուլյար ՅԻԱ ախտահարում է հինգ և ավելի հոդեր՝ հիվանդության առաջին 6 ամսվա ընթացքում։ Այս ենթատիպը կարող է ընդգրկել պարանոցը և ծնոտը, ինչպես նաև սովորաբար ախտահարվում են նաև փոքր հոդերը։ This type of JIA is more common in girls than in boys. It accounts for about 40% of JIA cases.

Սովորաբար պոլիարտիկուլյար ՅԻԱ–ի դեպքում ախտահարվում են ավելի փոքր հոդերը, ինչպիսիք են մատների և ձեռքերի հոդերը, չնայած, որ քաշ կրող հոդերը, ինչպիսիք են ծնկներինը, կոնք–ազդրայինները և սրունք–թաթայիննները, նույնպես կարող են ախտահարվել։ Ախտահարված հոդերը սովորաբար սիմետրիկ են, ինչը նշանակում է, որ մարմնի երկու կողմերում երկու հոդերը (ինչպես օրինակ՝ երկու դաստակները)։ ՅԻԱ պոլիարտիկուլյար ձևով հիվանդ երեխաները նույնպես գտնվում են քրոնիկ իրիդացիլիտ կամ ուվեիտ զարգացնելու ռիսկի խմբում և նույնպես պետք է գտնվեն ակնաբույժի հսկողության տակ[24]։ Ռևմատոիդ գործոնը կարող է լինել դրական, այսինքն՝ սերոդրական, ՅԻԱ պոլիարտիկուլյար ձևով այն երեխաների մոտ, ովքեր 9–ից 16 տարեկան են և ասոցացված է HLA DR4–ի և HLA DW4–ի հետ։ Այս խումբն ունի ավելի վատ կանխատեսում․ մոտ 50%–ի մոտ հիվանդությունը պրոգրեսիվում է մինչև հաշմանդամության բերող ծանր արթրիըի, որը պահպանվում է մեծ տարիքում։ Որպե կանոն, մինչև 10 տարեկան հասակը զարգացող ՅԻԱ սերոնեգատիվ է, առավել թեթև ընթացք ունի և հեշտությամբ է ենթարկվում բուժման։ Համակարգային ՅԻԱ երեխաների դեպքում հազվադեպ է սերոդրական լինում։ ՅԻԱ պոլիարտիկուլյար ձևի դեպքում, կապված ախտահարված հոդերի մեծ քանակի, ինչպես նաև ժամանակի ընթացքում վատթարացման տենդենցիայի հետ, այն անհրաժեշտ է բուժել ագրեսիվ կերպով[25]։

Համակարգային խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Յուվենիլ իդիոպաթիկ արթրիտի համակարգային սկիզբ

Համակարգային ՅԻԱ բնորոշվում է արթրիտով, տենդով, որն այս դեպքում ավելի բարձր է, քան պոլիարտիկուլյար ձևի հետ ասոցացվող ցածր աստիճանի տենդը, սաղմոնանման վարդագույն ցանով։ Այն կազմում է ՅԻԱ 10-20%–ը և տղամարդկանց և կանանց ախտահարում է հավասարապես, ի տարբերություն ՅԻԱ մյուս երկու ենթատիպերի, և ախտահարում է դեռահասներին։ Այն ընդհանուր առմամբ ներգրավում է և՛ մեծ, և՛ փոքր հոդերը։ Համակարգային ՅԻԱ ախտորոշումը կարող է լինել ոչ միանշանակ ցանի և տենդի ի հայտ գալու և անցնելու պատճառով։ Տենդը կարող է ի հայտ գալ ամեն օր նույն ժամին կամ օրական երկու անգամ (հաճախ ուշ առավոտյան կամ երեկոյան)՝ արագ սպոնտան վերադարձով բազալ գծին (ի տարբերություն սեպտիկ արթրիտի շարունակական տենդի)։ Ցանն ունի ընդհատ, սաղմոնանման վարդագույն մակուլաների տեսք՝ տարբեր չափերի։ Այն տեղափոխվում է մաշկի տարբեր հատվածներ՝ հազվադեպ մնալով մի տեղակայման մեկ ժամից ավել։ Ցանն առավելապես հայտնաբերվում է իրանին և պրոսիմալ վերջույթներին կամ ճնշման ենթարկվող հատվածներում։

Համակարգային ՅԻԱ–ի դեպքում կարող են ներգրավվել ներքին օրգանները․ հեպատոսպլենոմեգալիա, լիմֆադենոպաթիա, սերոզիտ, հեպատիտ, տենոսինովիտ և այլն։

Սա հայտնի է նաև որպե «յուվենիլ իդիոպաթիկ արթրիտի համակարգային սկիզբ»[26]։

Մակրոֆագերի միգրացիայի ինհիբիտոր գործոնի պոլիմորֆիզմն ասոցացվում է այս հիվանդության հետ[27]։

Այն հաճախ անվանվում է նաև «Սթիլի հիվանդության դեռահասային սկիզբ՝ տարբերակելու համար Սթիլի հիվանդության հասուն–տարիքային սկզբից[28]։

Ռևմատոիդ գործոնը և ANA–ը հիմնականում բացասական են համակարգային ՅԻԱ–ի դեպքում։

Այլ ձևեր խմբագրել

Որոշ բժիշկներ ներառում են երկու այլ, վաելի հազվադեպ ձևեր․ էնտեզիտ–կապակցված և փսորիատիկ ՅԻԱ։ Էնտեզիտը ջլերի ներդրվող հատվածների բորբոքումն է։ Այս ձևը առավել հաճախ հանդիպում է 8 տարեկանից մեծ տղաների մոտ, հաճախակի ախտահարվում են ստորին վերջույթների մեծ հոդերը․ բնորոշմամբ, այն առաջացնում է մեջքի ցավեր և կապված է անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտի և աղիների բորբոքային հիվանդության հետ։ Փսորիատիկ ՅԻԱ առաջանում է առավելապես աղջիկների մոտ՝ զուգակցվելով փսորիասի կամ նշված ախտանիշներից ցանկացած երկուսի հետ․ դակտիլիտ և եղունգների ծակոտկենություն, չնայած հոդերի խնդիրները կարող են տարիներով նախորդել մաշկային դրսևորումներին[29]։

Բուժում խմբագրել

ՅԻԱ–ի առավել հաջողված բուժումն իրականացվում է բազմապրոֆիլ թիմի կողմից։ ՅԻԱ բուժման մեծագույն շեշտը դրվում է՝ օգնելու վերականգնել երեխայի ֆիզիկական և սոցիալական ակտիվության մակարդակը։ Սա իրականացվում է Ֆիզիկալ թերապիայի օգտագործման, ցավի դեմ պայքարի ռազմավարության և սոցալական օգնության հետ[30]։ Բուժման մյուս շեշտը բորբոքման և արտահոդային ախտանիշների արագորեն վերահսկումն է։ Այսպիսի գործելակերպը կարող է օգնել նվազեցնել հոդերի վնասումը և այն ախտանիշները, որոնք կարող են իջեցնելհաշմանդամության բերող մշտական վնասման մակարդակը[31]։

Շոշափելի ձեռքբերումը դեղորայքային բուժումն է, որը ստեղծվել է վերջին մոտ 20 տարվա ընթացքում։ Երեխաների մեծամասնությունը բուժվում է ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղամիջոցներով և կորտիկոստերոիդների ներհոդային ներարկումներով։ Մետորտեքսատը, հիվանդություն–փոխող հակառևմատիկ դեղորայքը (DMARD), հզոր դեղորայք է, որն օգնում է պոլիարթրիտով ՅԻԱ հիվանդների մեծամասնության շրջանում ճնշել հոդերի բորբոքումը[32][33] (այն պակաս օգտագործելի է համակարգային արթրիտի դեպքում)[34]։ Վերջերս սինթեզվել են նորագույն դեղորայքները, ինճպիսիք են TNF ալֆա ինհիբիտորները, էթաներցեպտը[35]։ Ոչ մի վերահսկվող հետզոտոթյուն չի աջակցում ալտերնատիվ միջոցների օգտագործումը, ինչպիսիք են սպեցիֆիկ դիետաները, հոմեոպաթիկ բուժումը կամ ասեղնաբուժությունը։ Ինչևէ, ըստ երկու փոքր հետազոտույթունների, օմեգա-3 հագեցած ճարպաթթուների օգտագործումը կարող է բարենպաստ լինել[36][37]։

Ցելեկօքսիբը էֆֆեկտիվ է համարվել մեկ հետազոտության մեջ[38]։

ՅԻԱ վերահսկամն այլ ասպեկտներն ընդգրկում են ֆիզիկալ և մասնագիտական բուժումը։ Թերապիստները կարող են խորհուրդ տալ լավագուն վարժություններ, ինչպես նաև պատրաստել հատուկ պաշտպանեղական հարմարամքներ։ Ավելին, երեխաները նորմալ ֆոկցիա կատարելու համար կարող են հատուկ հենարանների, ամբուլատոր հարմարանքների կարիք ունենալ։

Վիրաբուժությունն օգտագործվում է միայն ՅԻԱ ծանր դեքերի բուժման համար։ Բոլոր դեպքերում վիրաբուժությունն օգտագործվում է սպիները հեռացնելու, հոդերի ֆունկցիան վերականգնելու նպատակով։

Տնական միջոցները, որոնք կարող են օգնել ՅԻԱ դեպքում, նեչառում են վարժությունները՝ մկանային ուժը և հոդերի ճկունույթունը բարձրացնելու համար։ Լողը ՅԻԱ ունեցող երեխաներ համար լավագույն ֆիզիկակն ակտիվությունն է ապահովում։ Ինչևէ, Կոխրեյնի հետազոտությունը ցույց է տվել, որ ֆիզիկալ թերապիան չի կարող բերել ցանկացած կարճաժամկետ լավացման ֆուկցիայի բարլավման, ցավի կամ կյանքի որակի համար[39]։ Կարկամությունը և այտուցը կարող են բարելավվել սառը թրջոցներ կիրառման դեպքում, սակայն տաք լոգանքը կամ ցնցողը նույնպես կարող են բարելավել հոդերի շարժունությունը[40]։

Հնարավոր է՝ ապագայում հասանելի կլինի գենետիկական թեստավորում, որը հանրավոր կդարձնի ՅԻԱ–ի հայտնաբերումը ավելի վաղ ժամկետներում։ Վաղ հայտնաբերումը կօգնի հստակեցնել հիվանդության ծանրությունը յուրաքանչյուր երեխայի դեպքում և որոշելու բուժման առավել բարենպաստ տարբերակները, և թե ինչպիսի բուժումն ավելի էֆեկտիվ կլինի։

Թերապիա խմբագրել

ՅԻԱ բուժման բուժման ընդհանուր մոտեցումը սովորաբար ներառում է բուժաշխատողների խումբ՝ ներառյալ ռևմատոլոգ, էրգոթերապևտ, ֆիզիոթերապևտ, բուժքույր և սոցաշխատող[փա՞ստ]։

Էրգոթերապևտի/ֆիզիոթերապևտի դերը երեխաներին, որքան հնարավոր է, ամենօրյա գործունեությանը և «զբաղմունքներին» լիարժեք և անկախ մասնակցելուն օգնելն է ՝ կանխարգելելով հոգեբանական և ֆիզիկական կախվածությունը[41]։ Նպատակը կյանքի որակի մաքսիմալացումն է և երեխայի ու նրա ընտանիքի կյանքի որակի վատացման մինիմալացումը։ Էրգոթերապևտն աշխատում է երեխաների, նրանց ընտանիքների, դպրոցների հետ, կազմում անհատական ծրագիր, որը հիմնված է երեխայի վիճակի, սահմանափակումների, ուժեղ կոմերի և նպատակների վրա։ Սա իրականացվում է երեխայի ունակությունների և սոցիալական գործունեության շարունակական գնահատմամբ։ Ծրագիրը կարող է ներառել տարբեր օժանդակ սարքերի կիրառում, ինչպիսիք են բեկակալները, որոնք օգնում են անձին տարբեր առաջադրանքներ կատարել։ Ծրագիրը կարող է նաև ներառել տան փոփոխություններ՝ խրախուսելով չներգրավված հոդերի օգտագործումը, ինչպես նաև ցուցաբերելով երեխային և նրա ընտանիքին աջակցություն, հիվանդության և դրա վարման վերաբերյալ գիտելիքներ տալով[41]։ Էրգոթերապևտի միջամտությունները կարող են փոփոխվել՝ կախված ՅԻԱ պրոգրեսիայից կամ ռեմիսիայից, տարիքին համապատասխան ինքնասպասարկման զարգացման համար։ Չափազանց կարևոր է Էրգոթերապևտի վաղ ներգրավվածությունը։ Էրգոթերապևտի կողմից ուսուցանված միջամտությունները կարող են օգնել երեխային ամբողջ կյանքի ընթացքում ադապտացվել և հարմարվել ՅԻԱ-ի մարտահրավերներին:

Խնամք խմբագրել

OT can provide many strategies to assist children in their dressing routine. Clothes with easy openings and Velcro, as well as devices, such as buttonhooks and zipper pulls can be used. For children who have difficulty bending, a long handled reacher and sock aid is recommended. OTs may also show children how to sit during dressing so less strain is put on their joints.[42]

OT can help children maintain cleanliness through recommending assistive devices. For children who have trouble reaching all areas of their body, a long handled sponge with a soft grip can be provided. If children find it difficult to sit in a bath or stand in a shower, an OT can prescribe a bath bench or bath seat to be installed to help the child remain in a pain free position. If tooth brushing is challenging, a toothbrush with a larger, soft grip or an electric toothbrush may be recommended. For flossing, a flosser with an adapted handle may be provided.[42] Long handled hairbrushes may be used by children who have difficulty reaching the back of their head. Razors handles can be adapted for easier grip, or an electric razor may be used for shaving. The OT can also show girls wishing to use make-up, ways of increasing the sizes of the handles of make-up application tools for easier grip.[42]

For children with pain in their hands and wrists, utensils and devices that are lightweight with large handles as well as other devices (such as angled knives, strap-on utensils, jar and bottle openers, turning handles, door knob extensions, etc.) can be provided to make the task easier, less painful and more enjoyable.[42] Tilted glasses can be used for children who have neck stiffness. Education can be provided about good eating habits that help control bone loss caused by inactivity and drug side effects. Occupational therapists provide a myriad of strategies to assist children with JIA in performing self-care tasks.

Հանգիստ խմբագրել

One of the best ways occupational or physical therapists (OTs or PTs) can help children with JIA participate in activities with their friends is by helping them make their home exercise programs into play. Exercises are prescribed by both PTs and OTs to increase the range a child can move a joint and strengthen the joint to decrease pain and stiffness and prevent further limitations in their joint movements. OTs can provide children with age-appropriate games and activities to allow the children to practice their exercises while playing and socializing with friends. Examples are crafts, swimming, and noncompetitive sports.[43]

OTs often prescribe custom-made orthotics to support and correct body position and function. Orthotics maintain alignment reduce discomfort in the legs and back when children participate in physical activities such as sports. Splints can be used to support the joints during activity, to reduce the children's pain and increase participation in their preferred leisure activities. Resting splints may be prescribed for children to wear during the night to reduce swelling and stiffness in joints, allowing them to have less pain and stiffness while participating in play activities.[44] Furthermore, working splints are used to support the joint and relieve pain while working with the hands such as during crafts. A series of casts might be used to gradually extend shortened muscles, allowing for increased participation in leisure activities.

OTs can help children learn how to interact with their classmates and friends by collaboratively brainstorming strategies, role playing, and modeling. OTs also help children see what activities they are good at and which ones give them difficulty. Furthermore, OTs can help children learn to communicate their pain to others. Benefits of OT treatment include: improved social interaction, improved self-confidence, and a positive self-image. OTs can help children build friendships with other children suffering from similar diseases to help them feel less alone or less different from others. Many OTs run summer camps for children with similar diseases so children can get to know others with their disease.[45] Education sessions on JIA and leisure, and activities such as swimming, canoeing and nature trails are common.

For children who find that cool or damp weather makes it hard to play with friends outside, OTs can give ideas for clothing that keep the child warm and dry without limiting movement. An example of this is biking gloves, which allow children to move their fingers while still keeping their hands warm, as opposed to large winter gloves which limit hand function.[45] Warm pajamas and electric blankets can reduce pain and improve sleep.

Արդյունավետություն խմբագրել

ՅԻԱ ունեցող երեխաները հաճախ պահանջում են դպրոցական ակտիվության փոփոխություններ` համապատասխան հիվանդության ախտանիշներն[46]։ OTs can work with families and schools to improve attendance at school.[47] Therapists help children to succeed by providing ways for full participation at school by working with staff, taking part in activity planning and assessing the need for accommodations and adaptations.

OTs work with children, families and schools to develop strategies for helping children manage pain, stiffness and tiredness, which may sometimes limit their ability to participate in school related activities. A balanced plan will allow children to get enough activity that they do not stiffen up, but also enough rest that they do not tire. For example, a plan might be worked out with a teacher so a child will be allowed to stand and stretch during prolonged sitting, perform modified gym activities or take rest breaks during gym classes.[48] Other common management strategies taught by OTs include waking up early before school and taking a hot bath and then doing exercises to reduce stiffness and pain throughout the day. Using proper body movements when performing activities helps reduce strain on joints and thereby decrease pain and stiffness.[46] OTs can also teach children how to relax their muscles.

OTs may prescribe special equipment for children at school to make them more comfortable. Desks and chairs of a proper height for children are very important. The desk may have the ability to tilt into a comfortable position for writing. Pencils and pens with larger, softer grips can be used to make writing easier and less painful. Special keyboards may be prescribed to keep a child's arms in a position that will reduce strain on joints when using a computer.[41] OTs can work with teachers to educate them about a child's condition, limitations and ways they can help make school a positive experience for the child. Recommendations might include two sets of textbooks, one for home one for school, to prevent carrying a heavy load of books. Additional recommendations may involve a reduced amount of writing and typing, sitting on a chair instead of the floor, extra time to move between classes, an elevator key for schools that have elevators but restrict them to students with health problems, providing a student note-taker, and extra time to complete assignments.

As teenagers become adults, OTs can start working with them regarding their future education and employment plans. OTs can assist teenagers in finding ways to tell their employers about their disease in a positive way. OTs can also help teenagers understand their rights as an employee with a disability. Assistance with obtaining funding for post-secondary education might be provided. OTs may help teenagers set up volunteering in the community, to gain experience and self-confidence in their abilities. It is important that teenagers with JIA understand how to take care of themselves and manage their disease when working full-time or attending university. OTs can help teenagers develop strategies that will allow them to function at their greatest ability by taking care of their health.[49]

Կանխագուշակում խմբագրել

Համաձայն 1999 թվականի տվյալների՝ որոշ երեխաներ վաղ սկսված և ագրեսիվ բուժման շնորհիվ ժամանակի ընթացքում ունենում են լավացում և նորմալ կյանք[50]։ Ինչևէ, ՅԻԱ որոշակի դեպքեր, որոնք չեն բուժվել, կարող են արագորեն բերել աճի դանդաղման և հոդերի ֆունկցիայի վատթարացման։ Մոտավորոպես 1980 թվականից սկսած, ՅԻԱ–ի բուժման մեջ նշանակալի բարելավվումներ են իրականացվել, և երեխաների մեծամասնությունը կարող են հասնել կյանքի բավարար որակի[50]։ Նոր հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ ՅԻԱ–ի տեսակը որոշելը կարող է օգնել թիրախային բուժմանն ու բերել ավելի դրական արդյունքների։ ՅԻԱ տեսակներից ուրաքանչյուրի յուրահատուկ բիոմարկերների որոշումը կարող է օգնել ձևավորել ավելի անհատականացված բուժման պլան և իջեցնել ռեմիսիաների հաճախականությունը[51]։

ՅԻԱ–ով երեխաներն առավել ընկալունակ են սիրտ–անոթային հիվանդությունների, դեպրեսիայի, քնի խանգարումների, տագնապայնության և հոգնածության նկատմամբ, քան առողջները։ Գոյություն ունի նաև սահմանափակ տեղեկատվություն, որ ՅԻԱ ունեցող և TNF բլոկերներով բուժվող երեխաներն ունեն չարորակ նորագոյացությունների զարգացման բարձր ռիսկ[50]։ Կանխագուշակումն ավլի դրական է, երբ գենետիկական թեստավորումն իրականացվում է՝ որոշելու ՅԻԱ ենթատպիը։ Բուժման ստանդարտ ուղեցույցները յուրահատուկ են ՅԻԱ ամեն ենթատիպի համար։ Բուժումն ավելի հաջողված է, երբ թիրախային է ՅԻԱ յուրաքանչյուր ենթատիպի համար[52]։

Համաճարակաբանություն խմբագրել

Սկիզբ խմբագրել

ՅԻա–ն հանդիպում է երկու սեռերի մոտ, սակայն, ինչպես այլ ռևմատոլոգիական հիվանդությունները, առավել հաճախակի՝ իգական սեռի ներկայացուցիչների շրջանում։ Ախտանիշների սկիզբը հիմնականում կախված է ՅԻԱ–ի ենթատիպից և սկսվում է նախադպրոցական տարիքից մինչև վաղ դեռահասություն։

Տարածվածություն խմբագրել

Յուվենիլ իդիոպաթիկ արթրիտն ախտահարում է 100,000 երեխաներից 8–150–ին՝ կախված հետազոտությունից[53]։ Այս երեխաների 50%–ն ունեն օլիգոաիտիկուլյար, 40%–ը՝ պոլիարտիկուլյար, իսկ 10%–ը՝ համակարգային ՅԻԱ։ Նախընտրված խմբում (օրթոպեդիկ բուժման կարիք ունեցող 16 տարեկանից ցածր երեխաներ), տարածվածությունն աճում է մինչև 100–ից 1–ը(1024 երեխաների 0.88%–ը)[54]։

Տերմիանաբանություն խմբագրել

Օգտագործվող տերմինաբանությունը զարգանում է, և ամեն տերմին ունի որոշակի սահմանափակում։

Համաձայն որոշ աղբյուրների՝ ՅԻԱ փոխարինում է յուվենիլ ռևմատոիդ արթրիտ տերմինը (ՅՌԱ)[55]։ Այլ աղբյուրներ օգտագործում են վերջին տերմինը[56]։

ՅԻԱ հաճախ հիշատակվում է որպես յուվենիլ քրոնիկ արթրիտ (ՅՔԱ)[57]՝ մի տերմին, որը ճշգրիտ չէ, քանի որ ՅԻԱ չի ընդգրկում մանկական քրոնիկ արթրիտի բոլոր ձևերը։

Դեպքերի մեծամասնությունը ռևմատոիդ գործոն–բացասական են, որը թույլ է տալիս որոշների համար կիրառել «քրոնիկ» կամ «իդիոպաթիկ» տերմինները[58]։ Ինչևէ, եթե դեպքը գրանցվել է, ապա «իդիոպաթիկ»–ը կարող լինել անհամապատասխան (դարձնելով ՅԻԱ–ն բացառման ախտորոշում), և եթե այն ինքնասահմանափակ է եղել, ապա «քրոնիկ»–ը այլևս համապատասխան չէ։

Ի հավլումն խառնաշփոթին՝ ռևմատոիդ տերմինը չունի հստակ և միանշանակ ձևակերպում։

MeSH–ը «Յուվենիլ իդիոպաթիկ արթրիտ»–ն օգտագործում է որպես նախնական ախտորոշում, իսկ «քրոնիկ»–ը և «իդիոպաթիկ»–ը՝ որպես ալտերնատիվ[59]։

Հասարակություն խմբագրել

Տվյալ հիվանդությամբ հայտնի մարդիկ․

Ծանոթագրություն խմբագրել

  1. ↑ Alpigiani, MG; Baldi, F; Calcagno, A; Salvati, P; Servetto, R; Lorini, R (2008-09). «Juvenile idiopathic arthritis (JIA) and early diagnosis of temporo-mandibular joint (TMJ) disorders». Pediatric Rheumatology. 6 (S1). doi:10.1186/1546-0096-6-s1-p73. ISSN 1546-0096.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  2. ↑ Nancy Garrick, Deputy Director (2017-04-07). «Juvenile Arthritis». National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases (անգլերեն). Վերցված է 2019-12-05-ին.
  3. ↑ «Juvenile Rheumatoid Arthritis Symptoms, Treatment & JRA Prognosis». MedicineNet (անգլերեն). Վերցված է 2019-12-05-ին.
  4. ↑ Hoffart C, Sherry DD (February 2010). «Early identification of juvenile idiopathic arthritis: a better understanding helps physicians formulate treatment decisions». Journal of Musculoskeletal Medicine. 27 (2): 51. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-10-05-ին. Վերցված է 2018-10-05-ին.
  5. ↑ Petty, Ross E. (2016). Pediatric Rheumatology. Philadelphia, PA: Elsevier. էջ 191. ISBN 978-0-323-24145-8. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  6. ↑ Weiss JE, Ilowite NT (August 2007). «Juvenile idiopathic arthritis». Rheumatic Diseases Clinics of North America. 33 (3): 441–70, vi. doi:10.1016/j.rdc.2007.07.006. PMID 17936173.
  7. ↑ «Juvenile Arthritis Symptoms». Վերցված է 2010-04-19-ին.
  8. ↑ «Eye Problems and Juvenile Idiopathic Arthritis». AboutKidsHealth.ca. The Hospital for Sick Children. Վերցված է 1 February 2012-ին.
  9. ↑ «Complications of Juvenile Idiopathic Arthritis». AboutKidsHealth.ca. Վերցված է 1 February 2012-ին.
  10. ↑ Prahalad, Sampath; Glass, David N (2002). «Is juvenile rheumatoid arthritis/juvenile idiopathic arthritis different from rheumatoid arthritis?». Arthritis Research. 4 (Suppl 3): 303–310. doi:10.1186/ar594. PMC 3273047. {{cite journal}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  11. ↑ Hinks A, Cobb J, Marion MC, Prahalad S, Sudman M, Bowes J, և այլք: (June 2013). «Dense genotyping of immune-related disease regions identifies 14 new susceptibility loci for juvenile idiopathic arthritis». Nature Genetics. 45 (6): 664–9. doi:10.1038/ng.2614. PMC 3673707. PMID 23603761.
  12. ↑ «Juvenile Arthritis». Վերցված է 2010-04-19-ին.(չաշխատող հղում)
  13. ↑ «Arthritis, Rheumatoid». Վերցված է 2010-04-19-ին.
  14. ↑ Phelan JD, Thompson SD (September 2006). «Genomic progress in pediatric arthritis: recent work and future goals». Current Opinion in Rheumatology. 18 (5): 482–9. doi:10.1097/01.bor.0000240359.30303.e4. PMID 16896287.
  15. ↑ Førre O, Smerdel A (2002). «Genetic epidemiology of juvenile idiopathic arthritis». Scandinavian Journal of Rheumatology. 31 (3): 123–8. doi:10.1080/713798345. PMID 12195624.
  16. ↑ «Juvenile Arthritis: Arthritis Is A Children's Disease Too». Վերցված է 2010-04-19-ին.
  17. ↑ «Farber Disease». Վերցված է 2014-01-21-ին.
  18. ↑ Sherry, David; Bhaskar, Atul R S; Poduval, Murali. «Juvenile Idiopathic Arthritis Differential Diagnoses». emedicine.medscape.com. Վերցված է 11 November 2017-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  19. ↑ Burnham JM, Shults J, Dubner SE, Sembhi H, Zemel BS, Leonard MB (August 2008). «Bone density, structure, and strength in juvenile idiopathic arthritis: importance of disease severity and muscle deficits». Arthritis and Rheumatism. 58 (8): 2518–27. doi:10.1002/art.23683. PMC 2705769. PMID 18668565.
  20. ↑ Chen CY, Tsao CH, Ou LS, Yang MH, Kuo ML, Huang JL (February 2002). «Comparison of soluble adhesion molecules in juvenile idiopathic arthritis between the active and remission stages». Annals of the Rheumatic Diseases. 61 (2): 167–70. doi:10.1136/ard.61.2.167. PMC 1753987. PMID 11796405.
  21. ↑ «www.ped.med.utah.edu». Արխիվացված է օրիգինալից 2001-04-22-ին. Վերցված է 2008-12-15-ին.
  22. ↑ Kasapçopur O, Yologlu N, Ozyazgan Y, Ercan G, Caliskan S, Sever L, Ozdogan H, Arisoy N (October 2004). «Uveitis and anti nuclear antibody positivity in children with juvenile idiopathic arthritis». Indian Pediatrics. 41 (10): 1035–9. PMID 15523130.
  23. ↑ «Disease Center: Juvenile Rheumatoid Arthritis». Arthritis Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2008-07-27-ին. Վերցված է 27 October 2009-ին.
  24. ↑ «Disease Center: Juvenile Rheumatoid Arthritis». Arthritis Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2008-07-27-ին. Վերցված է 27 October 2009-ին.
  25. ↑ Shiel, William C. «Juvenile Arthritis». էջ 3. {{cite web}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն) medicinenet.com - When?
  26. ↑ «systemic onset juvenile rheumatoid arthritis» Դորլանդի բժշկական բառարանում
  27. ↑ De Benedetti F, Meazza C, Vivarelli M, Rossi F, Pistorio A, Lamb R, Lunt M, Thomson W, Ravelli A, Donn R, Martini A (May 2003). «Functional and prognostic relevance of the -173 polymorphism of the macrophage migration inhibitory factor gene in systemic-onset juvenile idiopathic arthritis». Arthritis and Rheumatism. 48 (5): 1398–407. doi:10.1002/art.10882. PMID 12746913.
  28. ↑ Luthi F, Zufferey P, Hofer MF, So AK (2002). «"Adolescent-onset Still's disease": characteristics and outcome in comparison with adult-onset Still's disease». Clinical and Experimental Rheumatology. 20 (3): 427–30. PMID 12102485.
  29. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Hoffart2» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  30. ↑ «What is the outlook (prognosis) for children with arthritis?». Վերցված է 2010-04-19-ին.
  31. ↑ Shiel, William C. «Juvenile Rheumatoid Arthritis». Վերցված է 21 December 2012-ին. «From a doctor's point of view, the most important thing is to bring inflammatory arthritis under control as quickly as possible....This may also require use of some fairly strong medications, but it's important to recognize that they are necessary to reduce symptoms and prevent permanent damage.» {{cite web}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  32. ↑ Shiel, William C. «Juvenile Rheumatoid Arthritis». Վերցված է 21 December 2012-ին. «...more severe cases may require more aggressive "second-line" medications, such as gold shots, sulfasalazine, or methotrexate.» {{cite web}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  33. ↑ «Questions and Answers about Juvenile Arthritis (Juvenile Idiopathic Arthritis, Juvenile Rheumatoid Arthritis, and Other Forms of Arthritis Affecting Children)». NIAMS. Վերցված է 21 December 2012-ին. «DMARDs slow the progression of JA, but because they may take weeks or months to relieve symptoms, they often are taken with an NSAID. Although many different types of DMARDs are available, doctors are most likely to use one particular DMARD, methotrexate, for children with JA. Researchers have learned that methotrexate is safe and effective for some children with JA whose symptoms are not relieved by other medications.»
  34. ↑ Hashkes PJ, Laxer RM (October 2005). «Medical treatment of juvenile idiopathic arthritis». JAMA. 294 (13): 1671–84. doi:10.1001/jama.294.13.1671. PMID 16204667.
  35. ↑ Lovell DJ, Reiff A, Ilowite NT, Wallace CA, Chon Y, Lin SL, Baumgartner SW, Giannini EH (May 2008). «Safety and efficacy of up to eight years of continuous etanercept therapy in patients with juvenile rheumatoid arthritis». Arthritis and Rheumatism. 58 (5): 1496–504. doi:10.1002/art.23427. PMID 18438876.
  36. ↑ Alpigiani MG, Ravera G, Buzzanca C, Devescovi R, Fiore P, Iester A (1996). «[The use of n-3 fatty acids in chronic juvenile arthritis]». La Pediatria Medica e Chirurgica : Medical and Surgical Pediatrics (Italian). 18 (4): 387–90. PMID 9064671.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)(Abstract in English, article in Italian)
  37. ↑ Vargová V, Veselý R, Sasinka M, Török C (November 1998). «[Will administration of omega-3 unsaturated fatty acids reduce the use of nonsteroidal antirheumatic agents in children with chronic juvenile arthritis?]». Casopis Lekaru Ceskych (Slovak). 137 (21): 651–3. PMID 9929929.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)(abstract in English, article in Slovak)
  38. ↑ Foeldvari I, Szer IS, Zemel LS, Lovell DJ, Giannini EH, Robbins JL, West CR, Steidle G, Krishnaswami S, Bloom BJ (January 2009). «A prospective study comparing celecoxib with naproxen in children with juvenile rheumatoid arthritis». The Journal of Rheumatology. 36 (1): 174–82. doi:10.3899/jrheum.080073. PMID 19012356. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-23-ին. Վերցված է 2008-12-16-ին.
  39. ↑ Takken, Tim; Van Brussel, Marco; Engelbert, Raoul H.H.; van der Net, Janjaap J; Kuis, Wietse; Helders, Paul PJM (2008-04-23). «Exercise therapy in juvenile idiopathic arthritis». Cochrane Database of Systematic Reviews. doi:10.1002/14651858.cd005954.pub2. ISSN 1465-1858. PMID 18425929.
  40. ↑ «Health News». Վերցված է 2010-04-19-ին.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 Nugent J. CCAA Kids With Arthritis: Occupational Therapy [Online] 2010 [cited 2010 April 2]; Available from: URL http://www.ccaa.org.uk/index.php?id=10
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 Radomski MV, Trombly Latham CA (2008). Occupational therapy for physical dysfunction (6th ed.). Baltimore: Lippincott Williams & Wilkens.
  43. ↑ De Monte R, Rodger S, Jones F, Broderick S (August 2009). «Living with juvenile idiopathic arthritis: children's experiences of participating in home exercise programmes». British Journal of Occupational Therapy. 72 (8): 357–65. doi:10.1177/030802260907200806.
  44. ↑ Schroder N, Crabtree MJ, Lyall-Watson S (February 2002). «The effectiveness of splinting as perceived by the parents of children with juvenile idiopathic arthritis» (PDF). British Journal of Occupational Therapy. 65 (2): 75–80. doi:10.1177/030802260206500205.
  45. ↑ 45,0 45,1 Hackett J (July 2003). «Perceptions of Play and Leisure in Junior School Aged Children with Juvenile Idiopathic Arthritis: What are the Implications for Occupational Therapy?». British Journal of Occupational Therapy. 66 (7): 303–310. doi:10.1177/030802260306600704.
  46. ↑ 46,0 46,1 Miller-Hoover S (2005). «Juvenile idiopathic arthritis: why do I have to hurt so much?». Journal of Infusion Nursing. 28 (6): 385–91. doi:10.1097/00129804-200511000-00005. PMID 16304496.
  47. ↑ «Occupational Therapy Facts [Online] 2003-2010». Canadian Association of Occupational Therapists. Վերցված է 2 April 2010-ին.
  48. ↑ Atchinson BJ, Dirette DK, eds. (2007). Conditions in occupational therapy. Effect on occupational performance (3rd ed.). Philadelphia: Lippincott, Williams & Wilkins.
  49. ↑ Shaw KL, Hackett JL, Southwood TR, McDonagh JE (November 2006). «The prevocational and early employment needs of adolescents with juvenile idiopathic arthritis: the occupational therapy perspective». British Journal of Occupational Therapy. 69 (11): 497–503. doi:10.1177/030802260606901103.
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 Barut K, Adrovic A, Şahin S, Kasapçopur Ö (April 2017). «Juvenile Idiopathic Arthritis». Balkan Medical Journal. 34 (2): 90–101. doi:10.4274/balkanmedj.2017.0111. PMC 5394305. PMID 28418334.
  51. ↑ Giancane G, Consolaro A, Lanni S, Davì S, Schiappapietra B, Ravelli A (December 2016). «Juvenile Idiopathic Arthritis: Diagnosis and Treatment». Rheumatology and Therapy. 3 (2): 187–207. doi:10.1007/s40744-016-0040-4. PMC 5127964. PMID 27747582.
  52. ↑ Oberle EJ, Harris JG, Verbsky JW (24 October 2014). «Polyarticular juvenile idiopathic arthritis - epidemiology and management approaches». Clinical Epidemiology. 6: 379–93. doi:10.2147/CLEP.S53168. PMC 4216020. PMID 25368531.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  53. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Hoffart3» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  54. ↑ Weber J, Weber D, Tzaribachev N (2011). «High frequency of temporomandibular joint-isolated juvenile idiopathic arthritis in children with orthodontic treatment need». OP46, EOS. Istanbul, Türkei. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-06-28-ին.
  55. ↑ Ringold S, Burke A, Glass RM (October 2005). «JAMA patient page. Juvenile idiopathic arthritis». JAMA. 294 (13): 1722. doi:10.1001/jama.294.13.1722. PMID 16204672.
  56. ↑ «juvenile rheumatoid arthritis» Դորլանդի բժշկական բառարանում
  57. ↑ Dana D, Erstad S. «Juvenile Idiopathic Arthritis». Արխիվացված է օրիգինալից 2008-01-07-ին. Վերցված է 11 March 2007-ին.
  58. ↑ «Case Based Pediatrics Chapter». Վերցված է 2008-12-15-ին.
  59. ↑ Կաղապար:MeshName

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Դասակարգում
Արտաքին աղբյուրներ
  • JIA - NIH Medline Plus.

Կաղապար:Diseases of the musculoskeletal system and connective tissue Կաղապար:Arthritis in children

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Garunik_Eksuzyan/Ավազարկղ&oldid=6828016» էջից