Պանկրեատիտ(լատ pancreas, հունարեն πάγκρεας ենթաստամոքսային գեղձ + -itis բորբոքում), հիվամդությունների խումբ և համախտանիշ, որի դեպքում նկարագրվում է ենթաստամոքսային գեղձի բորբոքում: Բորբոքման դեպքում ֆերմենտները, լեղին չեն արտազատվում տասներկումատյնա աղի, այլ ակտիվանում են հենց գեղձում և սկսում են ախտահարել այն (ինքնալուծում): Ֆերմենտները և տոքսինները, որոնք այս դեպքում արտազատվում են հաճախ անցնում են արյան հուն և կարող են լուրջ վնասումներ հասցնեն այլ օրգան համակարգերին (ուղեղ, թոքեր, սիրտ, լյարդ):
Սուր պանկրեատիտ, ծանր հիվանդություն է, որը պահանջում է անմիջապես բուժում: Առաջին օգնությունը սուր պանկրեատիիտի դեպքում հանդիսանում է սառույցի տեղադրում ենթաստամոքսային գեղձի տարածքում: Սրանով հնարավոր է դանդաղեցնել սուր պանկրեատիտի ընթացքը: Որպես կանոն սուր պանկրեատիտը պահանջում է ստացիոնար բուժում:
Դասակարգում խմբագրել
Գոյություն ունի բազմաթիվ դասակարգումներ: Առաջին դասակարգումը նկարագրվել է 1946թ., որը նկարագրում էր քրոնիկ պանկրեատիտի ընթացքը կապված ալկոհոլի օգտագործման հետ: 1963թ. Մարսելում ստեղծվեց նոր դսակարգում, որը նկարագրում էր մորֆոլոգիան և էթիոլոգիան: Վերջին դասակարգումը ստեղծվեց գերմանական գիտնականների կողմից 2007թ.՝Քրոնիկական պանկրետիտի միջազգային դասակարգում ( M-ANNHEIM )[1]:
Ըստ բնույթի տարբերում են
- Սուր պանկրեատիտ
- Սուր ռեցիդիվող պանկրեատիտ
- Քրոնիկ պանկրեատիտ
- Քրոնիկ պանկրեատիտի սրացում
Հաճախ քրոնիկ պանկրեատիտը հանդիսանում է սուրի բարդություն: Պանկրեատիկ սինդրոմը (ամիլազեմիա, լիպազեմիա, ցավային սինդրոմ) արտահայտվում է մինչև 6 ամիս հանդիսանում է ռեցիդիվ սուր պանկրեատիտի, իսկ 6 ամսից ավել՝ քրոնիկ պանկրեատիտի սրացում:
Ըստ գեղձի ախտահարման (գեղձի ախտահարման ծավալը-գեղձի նեկրոզի զոնան) տարբերում են՝
- Այտուցային ձև (եզակի պանկրեատոցիտների նեկրոզ առանց նեկրոզի օջախի)
- Դեստրուկտիվ ձև (պանկրետոնեկրոզ)՝
· Մանր օջախային պանկրետոնեկրոզ
· Միջին օջախային պանկրետոնեկրոզ
· Խոշոր օջախային պանկրետոնեկրոզ
· Տոտալ-սուբտոտալ պանկրետոնեկրոզ
«Պանկրեատոնեկրոզ» տերմինը հանդիսանում է պաթոլոգոանատոմիական տերմին , քան կլինիկական, այդ իսկ պատճառով նրան օգտագործել ախտորոշման մեջ այդքան էլ ճիշտ չէ: Տոտալ-սուբտոտալ պանկրետոնեկրոզի դեպքում գեղձի ախտահարումը ընթանում է ամբողջ երկայնքով՝ (գլուխ, մարմին, պոչ): Միայն տոտալ պանկրեատիտ չի հանդիպում:
Համաձայն սուր պանկրեատիտի դասակարգման, որը նկարագրվել է Վ.Ի.Ֆիլինի կողմից 1979թ., տարբերուրմ են հետևյալ փուլերը՝
- Ֆերմենտային փուլ (3—5 օր)
- Ռեկտիվ փուլ (6—14 օր)
- Սեկվեստրացիայի փուլ (15օր-ից)
- Ելքի փուլ (հիվանդության սկբից 6 ամիս և ավելին)
Ըստ ելքի տարբերում են՝
- Վաղ մահ (բազմաօրգանային անբավարարության արդյունքում)
- Ուշ մահ (դեստրուկտիվ պանկրեատիտի - նեկրոտիկ պանկրետատի արդյունքում)
Էթիոլոգիա խմբագրել
Համաձյն ժամանակակից վիճակագրական տվյալների՝
•70 % հիվանդներ՝ դեստրուկտիվ պանկրեատոնեկրոզով-ալկոհոլի չարաշահումով
•20 % հիվանդներ՝ որոնց մոտ պանկրեատիտը լեղաքարային հիվանդության բարդություն է
Ինչպես նաև պանկրեատիտ կարող է լինել՝
•ինֆեկցիոն հիվանդություն, ներառելով Helicobacter pylori
•մակաբույծային հիվանդություններ
•Օդդիի սֆինկտերի ֆունկցիայի խանգարում
•հետվիրահատական բարդություն
•բնածին պանկրեատիտ
Կլինիկական դրսևորումները խմբագրել
Սուր և քրոնիկ պանկրեատիտի կլինիկական դրսևորումները տարբեր են: Հաճախ տարած սուր պանկրեատիտից հետո առաջանում են կեղծ կիստաներ (պսևդոկիստա) ենթաստամոքսային գեղձի, որոնք հանդիսանում են քրոնիկի նշան: Սուր պանկրեատիտի տիպիկ նշաններից են՝ ինտենսիվ ցավ եպիգաստրալ հատվածում, ուժեղ, անընդհատ ցավ որովայնի վերին հատվածում, սրտխառնոց Ենթաստամոքսային գեղձի գլխիկի մեծացման դեպքում հնարավոր է մեխանիկական դեղնուկ (լեղու արտահոսքի խանգարում), մեզի մգեցում և կղանքի բաց գույն:
Ախտորոշում խմբագրել
Դիտել նաև ենթաստամոքսային գեղձի հիվանդությունների ախտորոշում
Սուր և քրոնիկ պանկրեատիտի ախտորոշումը զգալիորեն տարբերվում է: Սովորաբար ախտորոշման համար օգտվում են ուլտրաձայնային հետազոտությունից, ֆիբրոգաստրոդուոդենոսկոպիա և լապարասկոպիա, արյան անալիզ՝ ամիլազային որոշում, մեզի անալիզի դիասթեզի որոշում:
Օբյեկտիվ նշաններ խմբագրել
•Տուժիլինի ախտանիշ՝ քրոնիկ պանկրեատիտի դեմքում հետազոտման ժամանակ հնարավոր է տեսնել հիվանդի մաշկի վրա հեմոռագիկ ցան կապտամանուշակագույն կաթիլների տեսքով 1-4 մմ չափերի: Դրանք կետային անգիոմաներ են,որոնք առաջանում են ենթաստամոքսային գեղձի ֆերեմնտների պրոտեոլիզի արդյունքում:
•Դեժարդենի ախտանիշ՝ նկարագրվում է պալպացիայի ժամանակ ցավով Դեժարդենի կետում (ենթաստամոքսային գեղձի գլխիկի պրոեկցիայով), տեղակայված 4-6սմ պորտային գծից:
•Շոֆֆարի ախտանիշ՝ նկարագրվում է ցավով Շոֆֆարի հատվածում (ենթաստամոքսային գեղձի գլխիկի պրոեկցիայով) , տեղակայված 5-6սմ վերև պորտից
•Մեյո-Ռոբսոնի ախտանիշ՝ տվյալ հատվածում ցավի նկարագրություն, ենթաստամոքսային գեղձի պոչի պրոեկցիայով, ձախ կողղեղի պրոեկցիայով, ինչի հետևամքով ցավը տեղակայվում է ձխ կողաղեղի տակ:
•Գուբերգրիցի-Սկուլսկիի ախտանիշ՝ պալպացիայի ժամանակ ցավ գեղձի գլխիկից մինև պոչ ընկած գծի տեղանքով:
•Գրոտտի ախտանիշ՝ պորտից աջ ոնթաստամոքսային գեղձի պրոյեկցիայով ընկած նկարագրվում է ենթամաշկա-ճարպային բջջանքի փոփոխություն:
•Մյուս-Գեոգիևսկիի ախտանիշ՝ դրական ֆրենիկուս ախտանիշ աջից:
•Կաչիի ախտանիշ՝ պանկրետիտի ախտանիշները, որի ժամանակ պալպացիան ցավոտ է աջ Тh IX—Тh XI հատվածում և ձախ Th VIII—Th IX հատվածում:
•Վասկրեսևսկու ախտանիշ՝ ենթաստամոքսային գեղձի պրոեկցիայով չի նկարագրվում աորտայի պուլսացիան:
Բուժում խմբագրել
Եղանակ խմբագրել
Բուժումը կախված է հիվանդության ծանրության աստիճանից: Եթե չեն առաջանում բարդություններ, թոքերում կամ երկամներում, ապա սուր պանկրեատիտը անցնում է: Սուր պանկրեատիտի դեպքում հիմնական բուժուման հիմքում ընկած է գունկցիայի բարելավման մեջ, ընդհանուր սով մի քանի օր:
Եթե ձևավոևվում է կեղծ կիստա ենթաստամոքսային գեղձի, ապա նրանց կկարելի է հեռացնել վիրահատական միջամտության միջոցով:
Եթե ենթաստամոքսային գեղձի ծորանը կամ լեղածորանը խցանվի քարով, ապա սուր պրիստուպը ձգձգվում է մի քանի օր:
Դեղորայքային բուժումը շատ կարևոր է ինչպես նաև դիետան: Օգտվում են Սեղն № 5-ից: Դիետան կարևոր է երկու դեպքում (սրացման կամ ռեմիասիայի):
Պանկրեատիտի բուժման մեջ խորհուրդ է տրվում հանքային ջուր (100—300 г առանց գազի տաքացված մինչև 35—39 °C) •Էսսենտուկ №4
•Էսսենտուկ № 17
•Նարզան
Քրոնիկ պանկրեատիտ խմբագրել
Թեթևացնել ցավը՝ սա առաջին քայլն է քրոնիկ պանկրեատիտի բուժման մեջ: Հաջորդիվ դիետայի պլանավորում ածխաջրերի եւ ճարպերի սահմանափակումներով:
Բժիշկը կարող է նշանակել պանկրեատիկ ֆերմենտներ հացի հետ միասին,որպես փոխարինող թերապիա:
Պանկրեատիտով հիվանդները պետք է դադարեցնեն օգտագործել ալկոհոլային խմիչքներ, պահպպանեն հատուկ դիետա և ռեգուլյար օգտագործեն բժիշկի կողմից նշանակված դեղորայքները:
Թերապևտիկ բուժման բացակայությունը հանգեցնում է բարդությունների ( շաքարային դիաբետ, դեղնախտ, էնցեֆալոպաթիա, պորտալ հիպերտենզիա, աբսցես, պերիտոնիտ)[2]:
Սուր պանկրեատիտ խմբագրել
Հիվանդի ծանրության աստիճանը սուր պանկրեատիտի ժամանակ կախված է ծանր էնդոգեն ինտոկսիակցիայի հետ: Հիմնական դերը դրանում կայանում է ակտիվացած ֆերմենտները ենթաստամոքսային գեղձի, որի դեպքում հիմնական տեղը տրվում է տրիպսինին: Ուսումնասիրելով տրիպսինի ազդեցությունը նմանեցնում են օձերի տարբեր տեսակների թույների հետ ազդեցության նմանություն: Տրիպսինի ռեակցիան հիշեցնում է անաֆիլակտիկ շոկի անտիգենների ազդեցությանը:
1980-ական թվականներին առաջարկվել է սուր պանկրեատիտի ինտոքսիակացիայի էնտերոսորբատներով բուժում: Հետազոտվեցին վուալին, խիտին. էնտերոդեզ, պոլիֆեպան: Հետազոտությունները էնտերոսորբատների ցույց տվեցին ազդեցությունը , որտեղ առաջացել էր մահվան ելքով դեպքերի իջեցում: Սորբատները տարբեր պատասխան թողեցին: Նրանցից մեկը իջեցրեց լիպազայի ակտիվությունը(վուալին,պոլիֆեպան),մյուսները բարձրացրեցինֆերմենտների ակտիվությունը (խիտին, էնտերոդեզ): Բոլորը ունեցան ազդեցություն՝ միջմոլեկուլյար ֆրակցիայի իջեցում արյան մեջ, ունենալով թունավոր ազդեցություն[3]:
Տես նաև խմբագրել
•Քրոնիկ պանկրեատիտ
•Պարաէնտերալ սնուցում
•Կլինիկական սնուցում
•Պսևդոտումորոզ պանկրեատիտ
•Աուտոիմուն պանկրեատիտ
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Диета при панкреатите поджелудочной железы
- О. Н. Минушкин, Л. В. Масловский Этиологические аспекты терапии хронических панкреатитов // Consilium Medicum : научная статья. — Москва: Медиа Медика, 2005. — Т. 7. — № 6. Архивировано из первоисточника 19 հունվարի 2013.
- Минушкин О. Н. (2002). «Хронический панкреатит: некоторые аспекты патогенеза, диагностики и лечения». Consilium-Medicum. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-11-ին. Վերցված է 2010-08-08-ին.
- В. С. Савельев, М. И. Филимонов, Б. Р. Гельфанд, С. З. Бурневич, Б. Б. Орлов, Е. Ц. Цыденжапов. «Острый панкреатит как проблема ургентной хирургии и интенсивной терапии». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-11-ին. Վերցված է 2010-08-08-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - Гальперин Э.И., Дюжева Т.Г., Докучаев К.В., Погосян Г.С., Ахаладзе Г.Г., Чевокин А.Ю., Шахова Т.В., Алиев Б.А. Узловые вопросы лечения деструктивного панкреатита //Анналы хирургической гепатологии. 2001. Т. 6. № 1. С. 139-142.
- А. В. Охлобыстин, В. Т. Ивашкин [1] = Алгоритмы ведения больных острым и хроническим панкреатитом // Consilium-Medicum : обзорная статья. — Москва: Медиа Медика. Архивировано из первоисточника 19 հունվարի 2013.
- Гальперин Э.И., Дюжева Т.Г. Панкреонекроз: неиспользованные резервы лечения (дискуссионные вопросы к круглому столу) //Анналы хирургической гепатологии. 2007. Т. 12. № 2. С. 46-51.
- Дюжева Т.Г., Семененко И.А., Ахаладзе Г.Г., Чевокин А.Ю., Гусейнов Э.К., Иванов А.А., Данилова Т.И., Попова О.П., Конторщикова Е.С., Гальперин Э.И. Результаты лечения хронического панкреатита //Анналы хирургической гепатологии. 2012. Т. 17. № 4. С. 15-23.