Վիքիպեդիա

Մասնակից:Սվետլանա2/Ավազարկղ

< Մասնակից:Սվետլանա2

Դեղին մարմինը (լատիներեն «դեղին մարմին», hոգնակի ձև՝ corpora lutea) կանանց ձվարաններում տեղակայված ժամանակավոր էնդոկրին գեղձ է, որը արտադրում է պրոգեստերոն, համեմատաբար ավելի ցածր քանակությամբ ինհիբին A և էստրադիոլ[1][2]։ Դրանք համարվում են ձվարանի ֆոլիկուլի մնացորրդներ, որոնք ձվազատվել են նախորդ դաշտանային ցիկլի օվուլյացիայի ընթացքում[3]։

Դեղին մարմինը իր գունավորումը ունի շնորհիվ բջիջներում պարունակվող կարոտիդների մեծ խտության։ Այն արտազատում է չափավոր քանակությամբ էստրոգեն, որն արգելակում է գոնադոտրոպին ռելեյզինգ հորմոնի (GnRH) հետագա արտազատումը և դրա շնորհիվ արգելակվում են լյուտեինացնող (LH) և ֆոլիկուլոխթանիչ հորմոնների(FSH) արտազատումը։ Յուրանքանչյուր դաշտանային ցիկլի ժամանակ ձվազատման արդյունքում առաջանում են նոր դեղին մարմին։

Զարգացում և կառուցվածք

խմբագրել

Դեղին մարմինը ձևավորվում է ձվարանի ֆոլիկուլից, դաշտանային ցիկլի լյուտեինային փուլում, օվուլյացիայի ընթացքում երկրորդային ձվաբջջի ձվազատման արդյունքում։ Ֆոլիկուլը սկզբում ձևավորում է արյունային մարմին, նախքան դեղին մարմին դառնալը։ Այն ադպես կոչում են տեսանելի արյան առկայության պատճառով, որը մնում է ֆոլիկուլի պատռումից հետո։ Մինչ ձվաբջիջը (հետագայում՝ զիգոտը, եթե բեղմնավորումը տեղի ունենա) արգանդափողով անցնում է արգանդ, դեղին մարմինը մնում է ձվարանում:

Դեղին մարմինը սովորաբար շատ մեծ է ձվարանների չափի համեմատ, մարդկանց մոտ նրա չափերը տատանվում են 2-ից մինչև 5 սմ-ի միջև[4]։

Նրա բջիջները զարգանում են ձվարանների ֆոլիկուլը շրջապատող ֆոլիկուլային բջիջներից: Ֆոլիկուլյար տեկա բջիջները լյուտեինացվում են փոքր լյուտեային բջիջների (տեկա-լյուտեինային բջիջներ), իսկ ֆոլիկուլային հատիկավոր բջիջները՝ լյուտեինացված մեծ բջիջների (գրանուլոզ-լյուտեին բջիջներ)՝ ձևավորելով դեղին մարմինը: Պրոգեստերոնը սինթեզվում է խոլեստերինից ինչպես մեծ, այնպես էլ փոքր լյուտեալ բջիջների կողմից՝ լյուտալային հասունացման ժամանակ[5]: Խոլեստերին-LDL կոմպլեքսները կապվում են լյուտեինային բջիջների պլազմատիկ թաղանթի ընկալիչների հետ և անցնում բջջի ներս: Խոլեստերինն ազատվում և պահվում է բջիջում՝ որպես խոլեստերինի էսթեր: Խոշոր լուտեինային բջիջները արտադրում են ավելի շատ պրոգեստերոն՝ բջջի ներսում պրոտեին կինազ A-ի (PKA) բարձր ակտիվության պատճառով: Փոքր լյուտեինային բջիջները ունեն LH ընկալիչներ, որոնք կարգավորում են PKA-ի գործունեությունը բջջի ներսում: PKA-ն ակտիվորեն ֆոսֆորիլացնում է ստերոիդոգեն սուր կարգավորող սպիտակուցը (StAR) և տրանսլոկատոր պրոտեինը՝ խոլեստերինը արտաքին միտոքոնդրիալ թաղանթից ներքին միտոքոնդրիալ թաղանթ տեղափոխելու համար[6]:

Դեղին մարմնի զարգացումը ուղեկցվում է ստերոիդոգեն P450scc ֆերմենտի մակարդակի բարձրացմամբ, որը խոլեստերինը միտոքոնդրիումում վերածում է պրեգնեոլոնի[7]։ Պրեգնեոլոնը այնուհետև վերածվում է պրոգեստերոնի, որը արտազատվում է բջջից և անցնում արյան հոսքի մեջ[7]։

Միտոքոնդրիալ P450 համակարգի էլեկտրոնների փոխադրման շղթան, ներառյալ ադրենոդոքսին ռեդուկտազը և ադրենոդոքսինը, արտազատում է էլեկտրոններ, ինչը հանգեցնում է սուպերօքսիդ ռադիկալի ձևավորմանը[8][9]: Ըստ երևույթին, այս համակարգի կողմից արտադրվող ռադիկալներին և ուժեղացված միտոքոնդրիումային նյութափոխանակությանը դիմակայելու համար, հակաօքսիդանտ ֆերմենտների կատալազի և սուպերօքսիդ դիսմուտազի մակարդակները նույնպես աճում են` դեղին մարմնի ուժեղացված ստերոիդոգենեզին զուգահեռ[7]:

 
Ստերոիդոգենեզ՝ պրոգեստերոնով դեղին դաշտում[10]։ Անդրոգենները ցուցադրվում են կապույտ դաշտում, իսկ արոմատազը՝ ստորին կենտրոնում՝ ֆերմենտն է, որն առկա է հատիկավոր բջիջներում, որոնք անդրոգենները վերածում են էստրոգենի (ցուցադրված է վարդագույն եռանկյունու մեջ):

Տեկա լյուտեինային բջիջները չունեն արոմատազա ֆերմենտ, որն անհրաժեշտ է էստրոգեն արտադրելու համար, ուստի նրանք կարող են իրականացնել միայն ստերոիդոգենեզ՝ անդրոգենների ձևավորմամբ։ Գրանուլոզա լյուտեինային բջիջները ունեն արոմատազա ֆերմենտ և այն օգտագործում են էստրոգեններ արտադրելու համար՝ օգտագործելով տեկա լյուտեինային բջիջների կողմից սինթեզված անդրոգենները, քանի որ գրանուլոզա լյուտեինային բջիջներն ինքնին չունեն 17α-հիդրօքսիլազ կամ 17,20 լիազա՝ անդրոգեններ արտադրելու համար[5]: Երբ դեղին մարմինը հետընթաց է ապրում, մնացորդը հայտնի է որպես սպիտակ մարմին[11]:

Գործառույթ

խմբագրել

Դեղին մարմինը էական նշանակություն ունի կանանց մոտ հղիության ձևավորման և պահպանման համար: Դեղին մարմինը արտազատում է պրոգեստերոն, որը ստերոիդ հորմոն է, որը պատասխանատու է համապատասխանաբար էնդոմետրիումի զարգացման և պահպանման համար: Այն նաև արտադրում է ռելաքսին հորմոն, որը պատասխանատու է կոնքոսկրի սիմֆիզի փափկացման համար, որն օգնում է ծննդաբերությանը[12]։

Անհաջող բեղմնավորում

խմբագրել

Եթե ​​ձվաբջիջը չի բեղմնավորվում, դեղին մարմինը դադարում է պրոգեստերոն արտազատել և հետ է զարգանում (մարդկանց մոտ մոտավորապես 10 օրվա ընթացքում): Այնուհետև այն վերափոխվում է սպիտակ մարմնի, որը իրենից ներկայացնում է դեղին մարմնին փոխարինած շարակցական հյուվածք[13]։

Պրոգեստերոնի արտազատման դադարեցման դեպքում արգանդի լորձաթաղանթը (էնդոմետրիումի ֆունկցիոնալ, ներքին շերտը) դուրս է մղվում հեշտոցով (ընթանում է դաշտանի տեսքով): Դաշտանային ցիկլի ընթացքում ֆունկցիոնալ շերտը վերականգնվում է՝ ապահովելով սնուցող հյուսվածք՝ հնարավոր բեղմնավորման և իմպլանտացիայի համար[14][15]:

Հաջողված բեղնավորում

խմբագրել
 
Հեշտոցային ուլտրաձայնային հետազոտությունը հղի կնոջ մոտ ցույց է տալիս դեղին մարմին՝ կենտրոնում հեղուկով լցված խոռոչով

Եթե ​​ձվաբջիջը բեղմնավորվում է և տեղի է ունենում իմպլանտացիա, բլաստոցիստի սինցիտիոտրոֆոբլաստ (տրոֆոբլաստից ստացված) բջիջները արտազատում են մարդու քորիոնիկ գոնադոտրոպին (hCG կամ այլ տեսակների նմանատիպ հորմոն) բեղմնավորումից հետո 9-րդ օրը:

Մարդու խորիոնային գոնադոտրոպինը ազդանշան է տալիս դեղին մարմնին, որպեսզի այն շարունակի պրոգեստերոնի արտազատումը, դրանով իսկ պահպանելով արգանդի հաստ լորձաթաղանթը (էնդոմետրիումը) և ապահովելով արյունատար անոթներով հարուստ տարածք, որտեղ կարող է զարգանալ զիգոտ(ներ)ը: Այս պահից սկսած դեղին մարմինը կոչվում է հղիության դեղին մարմին[16]։

Պրոստագլանդինների ներմուծումն դեղին մարմնի գործունեության ժամանակահատվածում առաջացնում է դեղին մարմնի հետզարգացում և պտղի վիժում: Մարդկանց մոտ, ի վերջո, ընկերքային բջիջները ստանձնում են պրոգեստերոնի արտադրությունը, և դեղին մարմինը հետ է զարգանում և վերածվում սպիտակ մարմնի՝ առանց սաղմի/պտղի կորստի:

Հաշվի առնելով դեղին մարմնի այդ ֆունկցիան, կատարվում է դեղորայքային միջամտություն, նրա ֆունկցիան լրացնելու, սաղմի իմպլանտացիայի և զարգացման հարցում հաջողության հասնելու նպատակով։

Կարոտինոիդների պարունակությունը

խմբագրել

Դեղին մարմնի դեղին գույնը, ինչպես նաև ցանցաթաղանթի դեղին բծի գույնը, պայմանավորված է որոշ կարոտինոիդների, հատկապես լյուտեինի խտությամբ: 1968 թվականին զեկույցում նշվում էր, որ բետա-կարոտինը սինթեզվում է լաբորատոր պայմաններում կովերի դեղին մարմնի շերտերում: Այնուամենայնիվ, փորձեր են արվել կրկնել այս բացահայտումները, բայց հաջողության չեն հասել: Գաղափարը ներկայումս չի ընդունվում գիտական ​​հանրության կողմից[17]:

Կենդանիներ

խմբագրել

Դեղին մարմինը նման կառուցվածքային ու գործառույթային հատկություններով օժտված է նաև որոշ սողունների մոտ[18]։ Նմանատիպ գործընթացներ են տեղի ունենում նաև կաթնասունների մոտ[19]:

Լրացուցիչ պատկերներ

խմբագրել
  •  
    Ձվարանների փոփոխությունների հերթականությունը
  •  
    Մարդու ձվաբջիջը լիովին զարգացած դեղին մարմնի հետ
  •  
    Լյուտեինիզացված ֆոլիկուլյար կիստա

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «Histology Laboratory Manual». www.columbia.edu. Արխիվացված օրիգինալից 6 May 2017-ին. Վերցված է 3 May 2018-ին.
  2. ↑ Inquiry Into Biology (Textbook). McGraw-Hill Ryerson. 2007. էջ 497. ISBN 978-0-07-096052-7.
  3. ↑ Karch, 2017
  4. ↑ Vegetti W, Alagna F (2006). «FSH and follucogenesis: from physiology to ovarian stimulation». Reproductive biomedicine Online. Արխիվացված օրիգինալից 2011-07-15-ին. Վերցված է 2009-05-26-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Boron, 2005
  6. ↑ Niswender GD (March 2002). «Molecular control of luteal secretion of progesterone». Reproduction. 123 (3): 333–9. doi:10.1530/rep.0.1230333. PMID 11882010.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Rapoport R, Sklan D, Wolfenson D, Shaham-Albalancy A, Hanukoglu I (March 1998). «Antioxidant capacity is correlated with steroidogenic status of the corpus luteum during the bovine estrous cycle». Biochim. Biophys. Acta. 1380 (1): 133–40. doi:10.1016/S0304-4165(97)00136-0. PMID 9545562.
  8. ↑ Hanukoglu I, Rapoport R, Weiner L, Sklan D (September 1993). «Electron leakage from the mitochondrial NADPH-adrenodoxin reductase-adrenodoxin-P450scc (cholesterol side chain cleavage) system». Arch. Biochem. Biophys. 305 (2): 489–98. doi:10.1006/abbi.1993.1452. PMID 8396893.
  9. ↑ Rapoport R, Sklan D, Hanukoglu I (March 1995). «Electron leakage from the adrenal cortex mitochondrial P450scc and P450c11 systems: NADPH and steroid dependence». Arch. Biochem. Biophys. 317 (2): 412–6. doi:10.1006/abbi.1995.1182. PMID 7893157.
  10. ↑ Häggström, Mikael; Richfield, David (2014). «Diagram of the pathways of human steroidogenesis». WikiJournal of Medicine. 1 (1). doi:10.15347/wjm/2014.005. ISSN 2002-4436.
  11. ↑ Marieb, Elaine (2013). Anatomy & physiology. Benjamin-Cummings. էջ 915. ISBN 9780321887603.
  12. ↑ Wang, Yan; Li, Yong-Qiang; Tian, Mei-Rong; Wang, Nan; Zheng, Zun-Cheng (2021-01-06). «Role of relaxin in diastasis of the pubic symphysis peripartum». World Journal of Clinical Cases. 9 (1): 91–101. doi:10.12998/wjcc.v9.i1.91. ISSN 2307-8960. PMC 7809669. PMID 33511175.
  13. ↑ Kirkendoll, Shelbie D.; Bacha, Dhouha (2023), «Histology, Corpus Albicans», StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 31424854, Վերցված է 2023-11-16-ին
  14. ↑ Critchley, Hilary O. D.; Babayev, Elnur; Bulun, Serdar E.; Clark, Sandy; Garcia-Grau, Iolanda; Gregersen, Peter K.; Kilcoyne, Aoife; Kim, Ji-Yong Julie; Lavender, Missy; Marsh, Erica E.; Matteson, Kristen A.; Maybin, Jacqueline A.; Metz, Christine N.; Moreno, Inmaculada; Silk, Kami (November 2020). «Menstruation: science and society». American Journal of Obstetrics and Gynecology. 223 (5): 624–664. doi:10.1016/j.ajog.2020.06.004. ISSN 1097-6868. PMC 7661839. PMID 32707266.
  15. ↑ Campo, Hannes; Murphy, Alina; Yildiz, Sule; Woodruff, Teresa; Cervelló, Irene; Kim, J. Julie (July 2020). «Microphysiological Modeling of the Human Endometrium». Tissue Engineering. Part A. 26 (13–14): 759–768. doi:10.1089/ten.tea.2020.0022. ISSN 1937-335X. PMC 7398432. PMID 32348708.
  16. ↑ Oliver, Rebecca; Pillarisetty, Leela Sharath (2023), «Anatomy, Abdomen and Pelvis, Ovary Corpus Luteum», StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 30969526, Վերցված է 2023-11-16-ին
  17. ↑ Brian Davis. Carotenoid metabolism as a preparation for function. Pure and Applied Chemistry, Vol. 63, No. 1, pp. 131–140, 1991. available online. Արխիվացված 2011-07-26 Wayback Machine Accessed April 30, 2010.
  18. ↑ Trauth, Stanley E. (1978). «Ovarian Cycle of Crotaphytus collaris (Reptilia, Lacertilia, Iguanidae) from Arkansas with Emphasis on Corpora Albicantia, Follicular Atresia, and Reproductive Potential». Journal of Herpetology. 12 (4): 461–470. doi:10.2307/1563350. ISSN 0022-1511. JSTOR 1563350.
  19. ↑ Dairy cattle fertility & sterility. Fort Atkinson, Wis: W.D. Hoard & Sons. 1996. ISBN 978-0932147271. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)

Մատենագիտություն

խմբագրել
  • Karch, Amy (2017). Focus on nursing pharmacology. Philadelphia: Wolters Kluwer. ISBN 9781496318213.
  • Boron, Walter (2005). Medical physiology : a cellular and molecular approach. Philadelphia, Penns: Elsevier Saunders. ISBN 1-4160-2328-3.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Սվետլանա2/Ավազարկղ&oldid=10005957» էջից