Ֆոլիկուլխթանիչ հորմոն կամ ՖԽՀ, ֆոլլիտրոպին, մակուղեղի առաջային բլթի կողմից արտադրվող գոնադոտրոպ հորմոն։ Այն մոտ 30 կԴա մոլեկուլային զանգվածով գլիկոպրոտեին է, որը բաղկացած է α- և β-ենթամիավորներից[1]։

Ֆոլիկուլխթանիչ հորմոն. ենթամիավորները և ֆունկցիոնալ խմբերը տարբեր գույնի են

Այն արտադրվում է երկրորդ տիպի բազոֆիլ բջիջների կողմից՝ լյուտեինացնող հորմոնի (ԼՀ) հետ միասին։

Սինթեզ խմբագրել

ՖԽՀ-ի ձևավորումն ու արտազատումը խթանում է հիպոթալամուսային դեկապեպտիդ գոնադոլիբերին հորմոնը, որի սինթեզը տեղի է ունենում սպորադիկ, ինչը հիմնականում որոշում է ՖԽՀ-ի սինթեզի իմպուլսիվ բնույթը։

T 1/2 ՖԽՀ-ն մոտավորապես 200 րոպե է։

Գործողության մեխանիզմ և ազդեցություն խմբագրել

Այն կապվում է ձվարանների և ամորձիների իր թիրախային բջիջների թաղանթային ընկալիչների հետ, ինչի արդյունքում ակտիվանում է ադենիլատ ցիկլազային համակարգը։ Ստացված cAMP-ն ակտիվացնում է պրոտեին կինազը, որը ֆոսֆորիլացնում է սպիտակուցները, որոնք միջնորդում են ՖԽՀ-ի ազդեցությունը։ ՖԽՀ-ն արագացնում է ձվարաններում ֆոլիկուլների զարգացումը և էստրոգենների ձևավորումը, և ազդելով Սերտոլի բջիջների վրա՝ սկսում է սպերմատոգենեզը[1]։

Հիպոսեկրեցիա խմբագրել

Տղամարդկանց մոտ այն ուղեկցվում է սեռական գեղձերի թերզարգացմամբ, սպերմատոգենեզի արգելակմամբ, աճի և ընդհանուր զարգացման խանգարումներով, երկրորդային սեռական հատկանիշների անբավարար արտահայտությամբ։

Կանանց մոտ արգելակվում է ֆոլիկուլների աճն ու հասունացումը, կաթնագեղձերի զարգացումը։ Չեն ցուցաբերում սեռական ջերմության նշաններ (ինֆանտիլիզմ) և մնում են ստերիլ[1]։

ՖԽՀ-ը կանանց օրգանիզմում խմբագրել

  1. Արյան մեջ ՖԽՀ-ի կոնցենտրացիան և նրա գործառույթը կախված են դաշտանային ցիկլի փուլից։ Այս ամբողջ ժամանակահատվածում ձվարանների հորմոնները՝ էստրադիոլը և պրոգեստերոնը, վերահսկում են հիպոֆիզի ՖԽՀ-ի կոնցենտրացիան՝ ըստ հետադարձ կապի սկզբունքի։
  2. Ֆոլիկուլյար փուլում ՖԽՀ-ն խթանում է ձվարանների գերիշխող ֆոլիկուլի զարգացումը և դրանում գտնվող ձվաբջիջի հասունացումը։ Լյուտեինացնող հորմոնի (ԼՀ) հետ միասին ՖԽՀ-ն հրահրում է էստրադիոլ հորմոնի արտադրությունը ֆոլիկուլների կողմից, ինչպես նաև նպաստում է տեստոստերոնի վերածմանը էստրադիոլի։ Ցիկլի կեսին ՖԽՀ-ի առավելագույն արտազատումը տեղի է ունենում ԼՀ-ի մակարդակի կտրուկ բարձրացման հետ մեկտեղ, ինչի պատճառով ֆոլիկուլը պատռվում է, և ձվաբջիջը ընկկում է արգանդի (ֆալոպյան) փողի մեջ։ ՖԽՀ-ի այս բոլոր գործառույթները ցիկլի ֆոլիկուլյար փուլում օգնում են դեղին մարմնին՝ լյուտեինային փուլում արտադրել պրոգեստերոն հորմոնի բավարար քանակություն։
  3. Դաշտանային ցիկլի սկզբում ՖԽՀ մակարդակը ավելի բարձր է, քան ֆոլիկուլյար փուլի վերջին օրերին։ Դրա առավելագույն արժեքը նկատվում է ցիկլի կեսին, իսկ օվուլյացիայից հետո մակարդակը կրկին իջնում է։ ՖԽՀ-ի կոնցենտրացիայի բարձրացում և դրա կողմից ֆոլիկուլյար փուլի արժեքների գերազանցում նկատվում է միայն դաշտանից առաջ։ Ավելին, ամբողջ ցիկլի ընթացքում կանանց արյան մեջ ՖԽՀ-ի կոնցենտրացիան զգալիորեն ցածր է, քան ԼՀ-ի կոնցենտրացիան։

ՖԽՀ-ի մակարդակի որոշումը վերարտադրողական համակարգի ախտաբանությունների հայտնաբերման կարևոր ուղենիշներից է։ Հետևաբար, բժիշկը կարող է նշանակել արյան մեջ հորմոնի խտության ուսումնասիրություն, երբ առկա Է․

ՖԽՀ նորման կանանց մոտ խմբագրել

Արյան մեջ ՖԽՀ-ի կոնցենտրացիան կախված է դաշտանային ցիկլի օրվանից, կնոջ տարիքից և նրա վերարտադրողական առողջության վիճակից։ Առավելագույն արժեքները նկատվում են օվուլյացիայի ժամանակաշրջանում։ Ինչպես լյուտեինացնող հորմոնը և պրոլակտինը, այնպես էլ ՖԽՀ-ն հորմոն է, որն արտադրվում է հիպոֆիզի կողմից։ Սկզբում ՖԽՀ-ն աստիճանաբար ավելանում է՝ նպաստելով ֆոլիկուլների աճին։ Այնուհետև տեղի է ունենում ԼՀ-ի և ՖԽՀ-ի կտրուկ աճ, որի պատճառով ֆոլիկուլյար թաղանթը պատռվում է։ Ցիկլի լյուտեինացման փուլում ՖԽՀ մակարդակը աստիճանաբար նվազում է։ ՖԽՀ-ի նորմը կանանց մոտ ըստ տարիքի ներկայացված է աղյուսակում.

Տարիք նորմա (mIU/մլ)
Նախքան սեռական հասունացում 1,5-4,0
Վերարտադրողական շրջան 1.7-25.0
Կլիմաքսի շրջան 18.0-150.0

ՖԽՀ-ի արագությունը կարող է տարբեր լինել՝ կախված ցիկլի օրվանից, այն գնահատվում է լյուտեինացնող հորմոնի հետ համատեղ։ Սովորաբար, նրանց միջև հարաբերակցությունը պետք է լինի 1,3-2,5-ը։ Եթե ցուցանիշը նվազում է, ապա խնդիրը հենց ձվաբջիջների հասունացման գործընթացում է։ Ցուցանիշի աճը վկայում է ձվարանների պոլիկիստոզ համախտանիշի առկայության մասին։

Վերլուծություններ խմբագրել

ՖԽՀ վերլուծությունը թույլ է տալիս ժամանակին հայտնաբերել օրգանիզմում ախտաբանական գործընթացները։ Թեստը ներառում է արյան նմուշառում երակից։ Բուժման սենյակ այցելությունը տեղի է ունենում օրվա առաջին կեսին, դատարկ ստամոքսին։ Նախքան արդյունքը մեկնաբանելը, պետք է ուսումնասիրել, թե ինչու է փոխվում ՖԽՀ-ը։ Ռուսաստանում վերլուծության գինը տատանվում է 350-ից 500 ռուբլի։ Միաժամանակ խորհուրդ է տրվում որոշել արյան մեջ ԼՀ-ի մակարդակը։ Արյան քննությունը ՖԽՀ համար կատարվում է ըստ ցուցումների։ Դրանք ներառում են.

ՖԽՀ-ը տղամարդկանց օրգանիզմում խմբագրել

  1. Տղամարդկանց օրգանիզմում ՖԽՀ-ն նպաստում է ամորձիների և սերմնատար խողովակների զարգացմանն ու աշխատանքին, ինչպես նաև ուժեղացնում է սպերմատոգենեզը։ Այն խթանում է անդրոգեն կապող սպիտակուցի սինթեզը Սերտոլի բջիջներում և օգնում է տեստոստերոնը «հասցնել» մակամորձուն, ինչը նպաստում է սերմի պատշաճ հասունացմանը։ Ամորձիների հյուսվածքի նորմալ գործառույթը և Լեյդիգի բջիջների կողմից տեստոստերոն հորմոնի արտադրությունը կախված են ՖԽՀ-ից։
  2. Հետադարձ կապի սկզբունքի համաձայն՝ տեստոստերոնը ազդում է հիպոթալամուսի և հիպոֆիզի վրա՝ նպաստելով ՖԽՀ-ի սինթեզի նվազմանը։ Բացի այդ, սերմնատար խողովակներում արտազատվող ինհիբինը նույնպես ազդում է ՖԽՀ մակարդակի վրա։
  3. Տղամարդկանց մոտ ՖԽՀ-ի մակարդակի ուսումնասիրությունը սովորաբար խորհուրդ է տրվում սեռական գեղձերի հիպոֆունկցիան և անպտղությունը (հատկապես օլիգո- կամ ազոոսպերմիայի դեպքում) ախտորոշելու համար, ինչպես նաև լիբիդոյի և իմպոտենցիայի նվազման դեպքում։

Մարդկանց ֆիզիոլոգիական նորմը խմբագրել

Արժեքները տրվում են IU/ml-ով։

Կանայք․ I փուլ 2.8-11.3; II փուլ 1.2-9; օվուլյացիոն պիկ 5.8-21; հետդաշտանադադար 21.7-153; աղջիկներ 1.6-9 տարեկան՝ 0.11-1.6։

Տղամարդիկ․ 0,7-11,1[1]։։

Նշումներ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Биохимия: Учеб. для вузов, Под ред. Е. С. Северина., 2003