Հոգեբանական կախվածություն
Հոգեբանական կախվածություն, վիճակ, որը ներառում է էմոցիոնալ-մոտիվացիոն զրկանքի ախտանիշներ, ինչպիսիք են տագնապը և անգեդոնիան՝ թմրամիջոցների օգտագործումը կամ որոշակի վարքագիծը դադարեցնելուց հետո։ Այն զարգանում է հոգեակտիվ դեղերի կամ որոշակի վարքաքծի ազդեցության տակ, թեև վարքագծային կախվածության մասին ավելի քիչ են խոսում։ Հատուկ մեխանիզմը ներառում է նեյրոնային կոնտրադապցիա, որը կարող է միջնորդավորված լինել նեյրոտրանսմիտերների ակտիվության փոփոխությամբ կամ ընկալիչների արտահայտման փոփոխությամբ[1][2][3][4][5]։ Զրկանքի ախտանիշները կարող են թուլանալ ֆիզիկական ակտիվությամբ[6][7]։ Հոգեբանական կախվածությունը չպետք է շփոթել ֆիզիկական կախվածության հետ, որը հանգեցնում է զրկանքի ֆիզիկական ախտանիշներ է առաջացնում՝ օգտագործման դադարեցման ժամանակ։ Սակայն դրանք իրարամերժ չեն[6][8]։
Ախտանիշներ խմբագրել
Հոգեբանական կախվածության ախտանիշներն են․
- Տագնապ
- Խուճապային գրոհ
- Դիսֆորիա
- Անգեդոնիա
- Սթրես[1]
Զարգացում խմբագրել
Հոգեբանական կախվածությունը պայմանավորված է թմրամիջոցների կամ վարքագծային գործունեության մշտական և հաճախակի ազդեցությամբ[9]։ Այն հաճախ կապված է թմրանյութերի օգտագործման հետևանքների հետ, բայց կարող է նաև պայմանավորված լինել վարքագծային ակտիվությամբ, ինչպիսին է օրինակ պոռնոգրաֆիան[10]։
Կախվածություն առաջացնող մեխանիզմը ներառում է նեյրոնային կոնտրադապցիա, որը տեղայնացվում է ուղեղի շրջաններում, որոնք պատասխանատու են դեղամիջոցի դրական ամրապնդման համար։ Այս ադապցիան տեղի է ունենում որպես փոփոխություն նեյրոտրանսմիտերների գործունեության կամ ընկալիչների արտահայտման մեջ[1]։
Կախվածության նվազեցման մեթոդներ խմբագրել
Հետազոտություններից մեկի մեջ ուսումնասիրվել է, թե ինչպես են առնետները տարբեր պայմաններում զգում մորֆինի զրկանքը։ Առնետներին տեղադրում էին կամ ստանդարտ միջավայրում (ՍՄ), կամ հարստացված միջավայրում (ՀՄ)։ Ուսումնասիրությունը պարզել է, որ ՀՄ-ն նվազեցնում է դեպրեսիան և անհանգստացնող զրկանքի ախտանիշները[6]։
Մեկ այլ հետազոտություն ստուգել է, թե արդյոք լողի վարժություններն ազդում են մորֆինի զրկանքի ժամանակ կրծողների մոտ ընկալվող հոգեբանական ախտանիշների ինտենսիվության վրա։ Այն եկել է եզրակացության, որ տագնապալի և դեպրեսիվ զրկանքի վիճակները նվազել են առնետների այն խմբում, որը ֆիզիկական վարժություններ էր կատարում[7]։
Տարբերություն հոգեբանական և ֆիզիկական կախվածության միջև խմբագրել
| Ֆիզիկական ակտիվություն | Ֆիզիոլոգիական կախվածություն |
|---|---|
| Ալկոհոլ | Գրավչանյութեր |
| Ափիոնատիպ նյութեր | Հայլուցինոգեններ |
| Բենզոդիազեպիններ | Կանեփ |
| Բարբիտուրատներ | Ինհալատորներ |
| Սերոտոնինի հետզավթման սելեկտիվ ինհիբիտորներ |
Հոգեբանական և ֆիզիկական կախվածության միջև գլխավոր տարբերությունն այն ախտանիշներն են, որոնք դրանք առաջացնում են։ Մինչ հոգեբանական կախվածության ախտանիշները կապված են զգացմունքային և մոտիվացիոն խանգարումների հետ, ֆիզիկական կախվածությունը հանգեցնում է մարմնական ախտանիշների, ինչպիսիք են սրտի արագ բաբախումը, քրտնոտությունը, տրեմորը։ Քրոնիկ օգտագործումից հետո առաջացած կախվածության տեսակները տարբերվում են՝ կախված տարբեր նյութերից (տես աղյուսակ 1-ը)[8]։
Թեև հոգեբանական կախվածությունը և ֆիզիկական կախվածությունը տարբեր են, դրանք չպետք է բնութագրել որպես իրարամերժ։ Էմպիրիկ հետազոտությունները ցույց են տվել, որ այն ձգտումը, որն ավանդաբար ասոցացվում է հոգեբանական կախվածության հետ, ներառում է նաև ֆիզիոլոգիական տարր[8][11]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Koob, George F.; Le Moal, Michel (2008). «Addiction and the brain antireward system». Annual Review of Psychology. 59: 29–53. doi:10.1146/annurev.psych.59.103006.093548. ISSN 0066-4308. PMID 18154498.
- ↑ Diana, M; Pistis, M; Carboni, S; Gessa, G L; Rossetti, Z L (1993 թ․ սեպտեմբերի 1). «Profound decrement of mesolimbic dopaminergic neuronal activity during ethanol withdrawal syndrome in rats: electrophysiological and biochemical evidence». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 90 (17): 7966–7969. doi:10.1073/pnas.90.17.7966. ISSN 0027-8424. PMC 47268. PMID 8367449.
- ↑ Parsons, L. H.; Koob, G. F.; Weiss, F. (1995). «Serotonin dysfunction in the nucleus accumbens of rats during withdrawal after unlimited access to intravenous cocaine». The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics. 274 (3): 1182–1191. ISSN 0022-3565. PMID 7562486.
- ↑ Mugnaini, M.; Garzotti, M.; Sartori, I.; Pilla, M.; Repeto, P.; Heidbreder, C. A.; Tessari, M. (2006). «Selective down-regulation of [(125)I]Y0-alpha-conotoxin MII binding in rat mesostriatal dopamine pathway following continuous infusion of nicotine». Neuroscience. 137 (2): 565–572. doi:10.1016/j.neuroscience.2005.09.008. ISSN 0306-4522. PMID 16289885.
- ↑ Yoneda, Yukio (2005). «Functional Proteins Involved in Regulation of Intracellular Ca2+ for Drug Development: Preface». Journal of Pharmacological Sciences. 97 (3): 337–338. doi:10.1254/jphs.fmj04007x1. ISSN 1347-8613.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Hammami-Abrand Abadi, Arezoo; Miladi-Gorji, Hossein; Bigdeli, Imanollah (April 2016). «Effect of environmental enrichment on physical and psychological dependence signs and voluntary morphine consumption in morphine-dependent and morphine-withdrawn rats». Behavioural Pharmacology. 27: 270–278. doi:10.1097/fbp.0000000000000197. ISSN 0955-8810.
- ↑ 7,0 7,1 Fadaei, Atefeh; Gorji, Hossein Miladi; Hosseini, Shahrokh Makvand (2015 թ․ հունվարի 15). «Swimming reduces the severity of physical and psychological dependence and voluntary morphine consumption in morphine dependent rats». European Journal of Pharmacology. 747: 88–95. doi:10.1016/j.ejphar.2014.11.042. ISSN 1879-0712. PMID 25498794.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 «What is pshychological dependence?». 2018 թ․ հոկտեմբերի 29.
- ↑ «Understanding Tolerance, Dependence, and Addiction». DrugAbuse.com (անգլերեն). 2016 թ․ հունիսի 29. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 23-ին.
- ↑ «Porn Addiction». PsychGuides.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ մարտի 7-ին.
- ↑ De Masi, Franco (2016). «Le concept de pulsion de mort est-il encore utile en clinique ?». L'Année Psychanalytique Internationale. 2016 (1): 157. doi:10.3917/lapsy.161.0157. ISSN 1661-8009.