Կուսանաց Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սուրբ Ստեփանոս վանք (այլ կիրառումներ)

Կուսանաց Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (նաև՝ Սուրբ Ստեփանոս վանք, վրացական անվանումը՝ վրաց.՝ ქვემო ბეთლემი - Քվեմո Բեթլեմի (թարգմ.՝ Ներքին Բեթղեհեմ)), վրացականացված հայկական առաքելական եկեղեցի Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսիի Սոլոլակ թաղամասում` համանուն բարձունքի ստորոտին։ Հանդիսանում է Հայ առաքելական և Վրաց ուղղափառ եկեղեցիների միջև վիճաբանության առարկա, քանի որ մինչև 1980-ական թվականների վերջ եղել է հայկական, իսկ այնուհետև վրացականացվել է[1][2]։

Կուսանաց Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի
Եկեղեցու տեսքը հյուսիս-արևմուտքից նախքան վրացականացումը. 1980-ական թթ.-ի սկիզբ
Հիմնական տվյալներ
Տեսակվանք
ԵրկիրԹբիլիսի Թբիլիսի
ՏեղագրությունՎրաստան Վրաստան Թբիլիսի
ԴավանանքՎրաց ուղղափառ եկեղեցի և Հայ Առաքելական Եկեղեցի
ԹեմՀայ Առաքելական եկեղեցի Հայ Առաքելական եկեղեցի Վրաստանի թեմ
Վրաց ուղղափառ եկեղեցի Վրաց ուղղափառ եկեղեցի Մցխեթի և Թբիլիսիի թեմ (1991թ.-ից)
Հոգևոր կարգավիճակԳործում է որպես վրաց ուղղափառ եկեղեցի
Հիմնական ամսաթվերը1868
Ներկա վիճակԿանգուն (վերակառուցված)
Ճարտարապետական ոճհայկական ճարտարապետություն
Հիմնադրված1868
Քարտեզ
Քարտեզ
 Church of Saint Stepanos of the Holy Virgins Վիքիպահեստում

Պատմություն խմբագրել

Եկեղեցին կառուցվել է ազնվական Բեհբության իշխանական տան ներկայացուցիչների կողմից, մասնավորապես Մելիք Աշխարհբեկ Բեհբությանն ու Մելիք Բարսեղ (Աղա) Բեհբությանը։ Վերջիններիս միջոցներով այն հետագայում վերանորոգվել է։ Նորոգման աշխատանքներ են իրականացրել նաև եկեղեցու մայրապետները[1]

Վրացականացում խմբագրել

Կուսանանց Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին Թբիլիսիի այլ հայկական եկեղեցիների նման Վրաստանի անկախության հռչակումից հետո, առանց իրավատեր համարվող Հայ առաքելական եկեղեցու համաձայնության, վերածվեց վրաց ուղղափառ եկեղեցու։ Վրացականացման գործընթացն սկսվել էր 1980-ական թվականների կեսերից։ Տարիների ընթացքում եկեղեցուց հեռացվեցին հայկական առաքելական դավանանքի բոլոր նշանները. քանդվեցին խորանի բարձր բեմը, շքամուտքն ու զանգակատունը, պատերից պոկվեցին և հեռացվեցին խաչքարերը, քերվեցին հայկական արձանագրությունները, որմնանկարների վրա ստեղծվեց վրացական արնամենտներով որմնանկարների շերտ, եկեղեցու տարածքում գտնվող տապանաքարերն ու դամբարանները տեղահան արվեցին և հեռացվեցին։ Եկեղեցու պատուհաններ փակվեցին աղյուսից շարված պատով[1][2]։

Հայերեն արձանագրությունների հեռացում խմբագրել

1990 թվականին ոչնչացվում է եկեղեցու հյուսիսային մուտքի առջևի շքամուտքի տակ գտնվող մայրապետ Հեփրոսիմե Աբամելիքյանի դամբարանատունը[1][2]։ Վերջինիս պատին փակցված հիշատակի հայերեն արձանագիր մարմարե սալիկը փշրվել էր, որի ընդամենը երկու կտորը տեղի հայերի կողմից պահպանման նպատակով տեղափոխվել են Թբիլիսիի Կաթողիկե Սուրբ Գևորգ եկեղեցու բակ[1]։ Տեղահանվում է եկեղեցու վերնատան մասին պատմող մարմարե արձանագիր սալիկը, որը շինարարական աղբակույտի միջից գտել է Էդ. Փափազյանն ու պահպանման նպատակով տարել իր տուն[1]։ Եկեղեցում բարեկարգման աշխատանքներ իրականացրած Ուրդուբեկյանց ամուսինների շինարարական աշխատանքները փաստող արձանագիր մարմարե սալիկը նույնպես պոկվեց պատից։ Վերջինս գտնվելու տեղն անհայտ է, քանի որ այն շինարարական աղբի հետ հեռացվել է եկեղեցու բակից[1]։ Տեղահանվում է նաև 1885 թվականին ավագ սարկավագուհի Եվփիմյա Բեհբությանցի նախաձեռնությամբ և միջոցներով կառուցված վերնահարկ տանող մետաղյա ոլորապտույտ սանդուղքի շինարարական արձանագրությունը, որը տեղի հայերի կողմից պահպանության նպատակով նույնպես տեղափոխվում է Կաթողիկե Սուրբ Գևորգ եկեղեցի[1]։ Նույն վայրն է տեղափոխվում նաև շինարարական աղբից հայտնաբերված՝ սարկավագուհի Կատարինե Երկայնաբազուկ-Արղությանցի՝ 1870 թվականին շինարարական գործունեության մասին պատմող հայերեն արձանագիր մարմարե սալիկը[1]։ Ոչնչացվում է թմբուկի պատին փակցված գմբեթի ծածկերը վերանորոգելու մասին պատմող արձանագրությունը[1]։ Եկեղեցուց հանվում և ոչնչացվում է նաև սարկավագուհի Հռիփսիմե Բեգթաբեգյանցի միջոցներով սյուն կանգնեցնելու մասին պատմող 1870 թվականի հայերեն արձանագրությունը[1]։

Կաթողիկե Սուրբ Գևորգ եկեղեցի են տեղափոխվում նաև եկեղեցու այլ վիմագրեր, որոնք շինարարական աղբի միջից հայտնաբերվել էին տեղացի հայերի կողմից[1]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել