Վիքիպեդիա

Կարլ Բարրի Շարփլես

ամերիկացի քիմիկոս

Կարլ Բարրի Շարփլես (ապրիլի 28, 1941(1941-04-28)[1][2], Ֆիլադելֆիա, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ[3][4][5]), ամերիկացի ստերեոքիմիկ, Քիմիայի Նոբելյան մրցանակի կրկնակի դափնեկիր, ով հայտնի է ստերեոսելեկտիվ ռեակցիաների և քլիքքիմիայի վերաբերյալ իր աշխատանքով։

Կարլ Բարրի Շարփլես
անգլ.՝ Karl Barry Sharpless
Դիմանկար
Ծնվել էապրիլի 28, 1941(1941-04-28)[1][2] (82 տարեկան)
ԾննդավայրՖիլադելֆիա, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ[3][4][5]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ[6][7]
ԿրթությունՀարվարդի համալսարան, Friends' Central School? (1959), Դարտմուտի քոլեջ (1963), Սթենֆորդի համալսարան (1968)[8] և Դարտմուտի քոլեջ (1963)[9]
Ազդվել էKonrad Emil Bloch?
Մասնագիտությունքիմիկոս և համալսարանի դասախոս
ԱշխատավայրՄասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտ, Սկրիպսի ինստիտուտ[10] և Սթենֆորդի համալսարան
Պարգևներ և
մրցանակներ

American Chemical Society Award for Creative Work in Synthetic Organic Chemistry?

Գուգենհայմի կրթաթոշակ

Prelog Medal?

Շեելեյի մրցանակ

Arthur C. Cope Award?

Հարյուրամյակի մրցանակ

Ֆեյսալ արքայի միջազգային մրցանակ գիտության ասպարեզում

Հարվիի մրցանակ

[11]

ԳԱԱ-ի քիմիական գիտությունների պարգև

Chirality Medal?

Բենջամին Ֆրանկլինի մեդալ

[3]

Քիմիայի Վոլֆ մրցանակ

Քիմիայի Նոբելյան մրցանակ

[12][13]

F. A. Cotton Medal?

[14]

Փպիստլիի մեդալ

[15]

Քիմիայի Նոբելյան մրցանակ

[16][17]

Chemical Pioneer Award?

[18]

Roger Adams Award in Organic Chemistry?

[19]

Ուիլյամ Նիկոլսի շքանշան

[20]

Tetrahedron Prize?

[21]

Sir Derek Barton Gold medal?

[22]

Clarivate Citation Laureate

[23]

Remsen Award?

[24] և

Camille Dreyfus Teacher-Scholar Awards?

ԱնդամությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Գիտության զարգացման աջակցության ամերիկյան ասոցացիա[25]
Կայքscripps.edu/chem/sharpless/cv.html
 Karl Barry Sharpless Վիքիպահեստում

Շարփլեսը արժանացել է 2001 թվականի Նոբելյան մրցանակի կեսին քիմիայի բնագավառում «քիրալորեն կատալիզացված օքսիդացման ռեակցիաների վերաբերյալ իր աշխատանքի համար», իսկ 2022 թվականին քիմիայի մրցանակի մեկ երրորդը՝ Քերոլայն Բերտոզիի և Մորթեն Մելդալի հետ «քլիքքիմիայի և բիոօրթոգոնալ քիմիայի զարգացման համար»[26][27]։ Շարփլեսը հինգ անձանցից մեկն է (չհաշված երկու կազմակերպություններ), ով երկու անգամ արժանացել է Նոբելյան մրցանակի՝ Մարի Կյուրիի, Ջոն Բարդինի, Լայնուս Փոլինգի և Ֆրեդերիկ Սանգերի հետ միասին, և երրորդը, ով արժանացել է նույն բնագավառի երկու մրցանակի (Բարդինից և Սանգերից հետո։

Վաղ կյանք և կրթություն խմբագրել

Շարփլեսը ծնվել է 1941 թվականի ապրիլի 28-ին Փենսիլվանիայի Ֆիլադելֆիա քաղաքում[28]։ Մանկության տարիներին նա ամառներն անց էր կացնում Նյու Ջերսիի Մանասկուան գետի վրա գտնվող իրենց ընտանեկան քոթեջում։ Ամառներն անցկացնելով քոթեջում և աշխատելով ձկնորսական նավակների վրա, նա զարգացրեց ձկնորսության հանդեպ սերը, որը շարունակվեց իր ողջ կյանքի ընթացքում[29]։ 1968 թվականին Ստենֆորդի համալսարանում նա պաշտպանել է իր Ph.D. թեզը օրգանական քիմիայում[30]։ Նա իր հետդոկտորական աշխատանքը շարունակել է Սթենֆորդի համալսարանում (1968–1969) Ջեյմս Քոլմանի հետ՝ աշխատելով մետաղաօրգանական քիմիայի վրա։ Այնուհետև Շարփլեսը տեղափոխվեց Հարվարդի համալսարան (1969–1970), ուսումնասիրելով ֆերմենտաբանությունը Կոնրադ Բլոխի լաբորատորիայում[31]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Theopold K. H. The 2001 Benjamin Franklin medal in chemistry presented to K. Barry Sharpless // Jour. of the Franklin Inst. — Elsevier BV, 2002. — Vol. 339, Iss. 3. — P. 307—314. — ISSN 0016-0032; 1879-2693 — doi:10.1016/S0016-0032(01)00047-3
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.chem-station.com/en/?p=653
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 http://depa.fquim.unam.mx/amyd/archivero/Oxidacionreduccion_10110.pdf
  6. ↑ http://www.nndb.com/people/854/000100554/
  7. ↑ http://www.nndb.com/org/290/000161804/
  8. ↑ ORCID Public Data File 2020 — 2020. — doi:10.23640/07243.13066970.V1
  9. ↑ ORCID Public Data File 2020 — 2020. — doi:10.23640/07243.13066970.V1
  10. ↑ ORCID Public Data File 2020 — 2020. — doi:10.23640/07243.13066970.V1
  11. ↑ https://harveypz.net.technion.ac.il/harvey-prize-laureates/
  12. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2001 — Nobel Foundation.
  13. ↑ Table showing prize amounts — Nobel Foundation, 2019.
  14. ↑ https://www.chem.tamu.edu/medals+lectureships/cotton-medal/Cotton-Medal.php
  15. ↑ Priestley Medal — ACS.
  16. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2022
  17. ↑ Announcement of the 2022 Nobel Prize in Chemistry
  18. ↑ https://www.theaic.org/award_winners/chem_pioneer.html#cpa90s
  19. ↑ https://www.acs.org/funding/awards/roger-adams-award-in-organic-chemistry/past-recipients.html
  20. ↑ http://newyorkacs.online/nichols_medal/
  21. ↑ https://www.tetrahedron-chem.com/tetrahedron_prize_for_creativity2022
  22. ↑ https://www.rsc.org/prizes-funding/prizes/find-a-prize/sir-derek-barton-gold-medal/previous-winners/
  23. ↑ https://clarivate.com/citation-laureates
  24. ↑ https://acsmaryland.org/remsen-award/
  25. ↑ Notable Names Database — 2002.
  26. ↑ «The 2001 Nobel Prize in Chemistry» (Press release). Nobel Foundation. 2001 թ․ հոկտեմբերի 10. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 17-ին.
  27. ↑ «The Nobel Prize in Chemistry 2022». Nobel Foundation. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  28. ↑ Rogers, Kara, ed. (2023 թ․ ապրիլի 24). «K. Barry Sharpless». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 17-ին.
  29. ↑ Sharpless, Barry (2001 թ․ դեկտեմբերի 8). «Searching For New Reactivity» (PDF). Nobel Prize.
  30. ↑ Sharpless, Karl Barry (1968). Studies of the mechanism of action of 2,3-oxidosqualene-lanosterol cyclase: featuring enzymic cyclization of modified squalene oxides (Ph.D.). Stanford University. OCLC 66229398. ProQuest 302369766.
  31. ↑ «K. Barry Sharpless named 2019 Priestley Medalist». Chemical & Engineering News (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 8-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կարլ_Բարրի_Շարփլես&oldid=9511907» էջից